پاسخ چند سطحی و چند لایه ای آمریکا
داستان حمله به پایگاه التنف در سوریه و کشته شدن سه سرباز آمریکایی همچنان ادامه دارد و منطقه غرب آسیا ملتهب و نگران از پاسخ ایالات متحده است. همین التهاب در دو روز گذشته مهم‌ترین عامل روانی در تغییرات نرخ ارز و طلا در کشور هم بوده است. در همین زمینه آنتونی بل ین کن، وزیر خارجه آمریکا احتمال می‌دهد که پاسخ واشنگتن چند سطحی و چند مرحله‌ای باشد که برای مدتی ادامه یابد.
داستان حمله به پایگاه التنف در سوریه و کشته‌شدن سه سرباز آمریکایی همچنان ادامه دارد و منطقه غرب آسیا ملتهب و نگران از پاسخ ایالات متحده است.به گزارش شرق، همین التهاب در دو روز گذشته مهم‌ترین عامل روانی در تغییرات نرخ ارز و طلا در کشور هم بوده است. در همین زمینه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا احتمال می‌دهد که پاسخ واشنگتن چندسطحی و چندمرحله‌ای باشد که برای مدتی ادامه یابد. دیگر مقامات آمریکایی هم به سی‌ان‌ان گفته‌اند پاسخ ایالات متحده به حمله پهپادی شامگاه یکشنبه قدرتمندتر از حملات تلافی‌جویانه قبلی ایالات متحده در عراق و سوریه است. با‌این‌حال، سی‌ان‌ان از قول همین مقامات آمریکایی می‌گوید «کاخ سفید نگران کلیدخوردن جنگی گسترده‌تر با ایران نیز هست».
در این بین شبکه قطری الجزیره به نقل از منابع خود اعلام کرد که واشنگتن در دو روز گذشته از طریق طرف ثالث بیش از یک پیام به تهران فرستاد. این منابع اعلام کردند پیام‌های واشنگتن مبنی بر این بود که خواهان جنگ گسترده نیست و همچنین هشدار داد که گسترش جنگ با تحرکات آمریکا همراه خواهد شد. منابع الجزیره تأکید داشتند ایران در پاسخ اعلام کرد که تهدیدهای واشنگتن غیرقابل پذیرش است و هشدار داد که حمله در داخل خاک ایران خط قرمز است و با پاسخ مناسب همراه خواهد بود. این منابع می‌گویند ایران در پاسخ خاطرنشان کرد که خواهان جنگ با آمریکا نیستیم، اما با هرگونه ماجراجویی‌های واشنگتن با قدرت مقابله خواهیم کرد.
هم‌زمان سی‌ان‌ان در ادامه گزارشش نوشت که جو بایدن تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارد تا به‌گونه‌ای پاسخ دهد که این حملات برای همیشه متوقف شود. گروه‌های مسلح در منطقه از ماه اکتبر بیش از ۱۶۰ بار تأسیسات نظامی آمریکا در عراق و سوریه را هدف قرار داده‌اند. وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) نیز روز دوشنبه اعلام کرد که تعداد سربازان آمریکایی مجروح در حمله پهپادی در اردن به بیش از ۴۰ نفر افزایش یافته است. پیش‌تر ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا موسوم به سنتکام که شمار نیروهای آمریکایی زخمی‌شده را ابتدا ۲۵ نفر اعلام کرده بود، در بیانیه دیگری آمار زخمی‌ها را تا ۳۴ نفر افزایش داد که هشت نفر از مجروحان برای معالجه بیشتر به خارج از اردن منتقل شدند. در چنین شرایطی چندین فعال جمهوری‌خواه با طرح ادعاهای واهی از آمریکا خواسته‌اند مستقیما به ایران ضربه بزند تا پیامی روشن ارسال شود. اما بزرگ‌ترین چالش در حال حاضر برای دولت بایدن این است که چگونه به حمله پهپادی پاسخ دهد، بدون اینکه جرقه جنگ منطقه‌ای را بزند؟! علی‌رغم آنچه گفته شد پولیتیکو به نقل از منابع خود نوشت: «بایدن که تمایل آشکاری برای محدودکردن درگیری‌ها و اجتناب از کشاندن ایالات متحده به یک جنگ دیگر در خاورمیانه دارد، به تیم خود دستور داده تا در پاسخ به حمله اخیر، گزینه‌های نظامی طراحی کنند». مقامات نظامی آمریکا می‌گویند به محض اینکه رئیس‌جمهور دستور دهد، حمله انتقام‌جویانه آمریکا احتمالا در دو روز بعد آغاز خواهد شد و علیه طیف وسیعی از اهداف انجام خواهد شد.
کنگره نگران
با وجود آنکه برخی از چهره‌های آمریکایی در ساعات اولیه حمله شامگاه یکشنبه به پایگاه التنف دست به موج‌سواری و اتهام‌زنی به تهران زدند، اما به تدریج لحن مقامات ایالات متحده در حال تغییر است. پس از آنکه دولت جو بایدن اعلام کرد قصد دارد به حمله روز یکشنبه به پایگاه نظامی آمریکا در اردن که به کشته‌شدن سه نیروی آمریکایی منجر شد، پاسخی مناسب بدهد، کنگره را به‌شدت بر سر میزان دخالت واشنگتن در تنش کنونی فزاینده در خاورمیانه درگیر کرده است. ایسنا با انتشار گزارش آکسیوس نوشته: «قانون‌گذاران در تلاش هستند که بر چگونگی پاسخ احتمالی دولت به این حمله تأثیر بگذارند و دریابند که آیا این کار پای ایالات متحده را به‌طور کامل به یک جنگ منطقه‌ای می‌کشاند یا خیر؟».
بنا بر گزارش پایگاه خبری-تحلیلی آکسیوس، برخی اعضای ارشد و جنگ‌طلب کنگره به‌سرعت از بایدن به دلیل محدودکردن اهداف ایالات متحده در برابر نیروهای نظامی منطقه انتقاد کردند و خواهان حمله مستقیم به این نیروها و در برخی موارد، در داخل مرزهای ایران شدند. اما حمله مستقیم به ایران با واکنش شدید دو‌حزبی از سوی برخی قانون‌گذاران مواجه شده است. زک نون، نماینده جمهوری‌خواه از ایالت آیووا گفته: «نگرانی من در اینجا این است که مردم چیزهایی را در فضای خبری ۲۴ساعته بگویند و سپس متوجه شوند که تعهدی ۲۰ساله دارند که آماده اجرای کامل آن نیستند». جیم مک‌گاورن، عضو دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا نیز عنوان کرده: «این یک فیلم نیست. من واقعا نگران این افرادی هستم که شمشیرهای خود را تکان می‌دهند. همه فکر می‌کنند ژنرال پاتن (یک نظامی برجسته آمریکایی که به خاطر فرماندهی ارتش هفتم ایالات متحده در جنگ جهانی دوم شهرت دارد) هستند اما نکته اصلی این است که این زندگی واقعی است».
اندی بیگز، نماینده جمهوری‌خواه در گفت‌وگو با آکسیوس ضمن مخالفت با ایده هم‌حزبی‌های خود برای حمله به ایران اظهار کرد: «آدم‌های یکسان، نت یکسان، مکان‌های متفاوت. آنها یک آهنگ را بارها و بارها پخش می‌کنند». حتی مایکل مک‌کال، نماینده ایالت تگزاس و رئیس جنگ‌طلب کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا نیز در حمایت قاطعانه از حمله به داخل ایران به اندازه برخی از همکاران جمهوری‌خواه خود در سنا پیش نمی‌رود. مک‌کال به آکسیوس گفته است: «ضربه‌زدن مستقیم به ایران باید یک گزینه روی میز باشد، شما باید تمام عواقب انجام این کار را در نظر بگیرید». به گزارش آکسیوس، برخی از قانون‌گذاران نیز تأکید دارند که می‌خواهند قبل از اظهارنظر، اطلاعات بیشتری در مورد حمله روز یکشنبه دریافت کنند. از این‌رو، اعضای مجلس نمایندگان و سنا از دولت درخواست کرده‌اند اطلاعات بیشتری در مورد این حمله ارائه دهد. به گفته دو کارمند مطلع، کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا قرار است روز سه‌شنبه یک جلسه توجیهی از پیش برنامه‌ریزی‌شده درباره خاورمیانه تشکیل دهد که انتظار می‌رود اطلاعاتی در مورد حمله اردن در آن ارائه شود.
اتهام‌زنی جدید به ایران و پاسخ تهران
در لابه‌لای موضع‌گیری‌ها مقامات آمریکایی، یک مقام این کشور در گفت‌وگو با الجزیره، ذیل اتهام‌زنی به تهران ادعا کرد: «پهپادی که پایگاه ما را در شمال شرقی اردن هدف قرار داد، مدل شاهد ساخت ایران بود». این در حالی است که سخنگوی پنتاگون به خبرنگاران گفته است «ما مطمئنا به دنبال جنگ نیستیم و صادقانه بگویم ما نمی‌بینیم که ایران هم بخواهد به دنبال جنگ با ایالات متحده باشد». در عین حال نیویورک‌تایمز به نقل از منابع آمریکایی عنوان کرد «هیچ مدرکی دال بر اینکه تهران در ماجرای حمله پهپادی به پایگاه «برج ۲۲» تصمیم‌گیر بوده، وجود ندارد؛ به این معنی که پیش از حمله، تهران از آن آگاه نبوده است».
در مقابل این ادعاها علیه تهران، امیرسعید ایروانی (سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل) در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران مسئولیتی در قبال اقدامات هیچ فرد یا گروهی در منطقه ندارد. آن‌طور که ایرنا گفته، ایروانی روز دوشنبه به وقت محلی نیویورک در نامه‌ای به سفیر فرانسه که کشورش ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل را بر عهده دارد، نوشت: «مکاتبه حاضر در پاسخ به نامه مورخ ۲۶ ژانویه ۲۰۲۴ (S/2024/101) نماینده دائم ایالات متحده در سازمان ملل متحد تهیه شده که حاوی ارجاعات غیرقابل توجیه و بی‌پایه و اساسی است که مدعی شده گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در اقداماتی علیه پرسنل و تأسیسات آمریکایی در عراق و سوریه دخیل هستند».
محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر نیز دیروز (سه‌شنبه) در اظهاراتی خاطرنشان کرد متأسفانه اوضاع در حال جوشش و غلیان است و همه در حال رقصیدن بر لبه پرتگاه هستند. این مقام ارشد قطری همچنین تأکید کرد آنچه در مرزهای اردن و سوریه رخ داد، در نتیجه تلاش‌ها برای ایجاد ناامنی در منطقه بود. آل‌ثانی به رایزنی‌ها با طرف ایران درباره رویدادهای منطقه اشاره و اظهار امیدواری کرد تمام طرف‌ها روابط خود را در راستای توقف تنش‌ها و از کنترل خارج‌نشدن امور در دریای سرخ به کار گیرند. در همین راستا دولت عراق هم روز دوشنبه، ضمن محکوم‌کردن حمله پهپادی به پایگاه نظامی آمریکا در مرز اردن و سوریه، نسبت به گسترش درگیری‌ها در منطقه هشدار داد. دولت عراق با اشاره به احتمال گسترش دایره جنگی که از هفتم اکتبر ادامه دارد، خواستار پایان‌دادن به خشونت‌ها شد. این کشور همچنین بر آمادگی خود برای تدوین قوانینی اساسی جهت تعامل کشورها با یکدیگر و با هدف جلوگیری از پیامدهای بیشتر جنگ غزه در منطقه تأکید کرد. دولت عراق هشدار داد که چنین حملاتی صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی را تهدید کرده و تلاش‌ها برای مبارزه با تروریسم و مواد مخدر را تضعیف می‌کند.
بایدن دو دل؟!
به دنبال آنچه عنوان شد، اکونومیست هم در گزارشی که انتخاب منتشر کرده به تردید کاخ سفید برای تنش مستقیم با تهران اشاره دارد و می‌نویسد: «بایدن اکنون تحت فشار‌های سیاسی فزاینده‌ای، به‌ویژه از سوی جمهوری‌خواهان، برای برداشتن گام‌های قوی‌تر قرار گرفته است. جان رین، دیپلمات سابق بریتانیایی در خاورمیانه می‌گوید که این یک کابوس برای بایدن است. رگبار خزنده حملات نامتقارن سرانجام به او هم خورد. پاسخ نظامی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد؛ فقط سؤال این است که کاخ سفید تا کجا پیش خواهد رفت؟! اکونومیست گزارش خود را با طرح این موضوع ادامه می‌دهد که ممکن است بایدن مواضع مهم یا ارزشمند متعلق به ایران را در آن کشورها مورد حمله قرار دهد.
او همچنین ممکن است مستقیما به ایران حمله کند. اما آمریکا از زمان نجات نافرجام گروگان‌ها در سال ۱۹۸۰ عملیات نظامی آشکاری در خاک ایران انجام نداده است و از زمان حمله گسترده به نیروهای دریایی ایران در سال ۱۹۸۸، در خارج از عراق و سوریه ضربه‌ای نزده است. گریگوری برو، کارشناس مسائل ایران در اندیشکده اورآسیا، خاطرنشان کرد پاسخ «در سطحی بسیار بالاتر از اعمالی خواهد بود که تاکنون دیده‌ایم. این می‌تواند نشان‌دهنده دوره‌ای از تبادل اتش بسیار شدیدتر با خسارات بیشتر و تلفات بیشتر باشد. معضل آقای بایدن این است که اگرچه انتقام‌جویی‌های ملایم ممکن است ناکافی به نظر برسند، اما انتقام‌جویی سنگین می‌تواند مشکلات دیگری ایجاد کند. حملات گسترده در عراق رابطه با دولت مرکزی در بغداد را بیشتر تیره‌و‌تار می‌کند و ایران را به یک پیروزی سیاسی می‌رساند». به گفته این نشریه، «درگیری آشکار با ایران نیز تقریبا افزایش قیمت نفت را تضمین می‌کند؛ به‌ویژه اگر ترانزیت از طریق خلیج فارس مختل شود. اکنون قیمت هر بشکه نفت خام برنت از ۷۳ دلار در اوایل دسامبر به
۸۴ دلار در ۲۶ ژانویه رسیده است. افزایش بیشتر به رشد قیمت بنزین در آمریکا در طول سال انتخابات آمریکا منجر می‌شود». در نهایت این حمله در حالی صورت می‌گیرد که آمریکا و متحدانش تلاش می‌کنند تا درباره توقف جنگ اسرائیل و حماس و توافق آزادی گروگان‌ها مذاکره کنند، به این امید که در نهایت به جنگ پایان دهد یا حداقل از شدت جنگ به اندازه کافی برای کاهش تنش‌ها در جاهای دیگر بکاهد. درگیری بین آمریکا و ایران می‌تواند امیدها برای بازگرداندن آرامش قبل از ماه رمضان را از بین ببرد. جان رین می‌گوید «ایالات متحده می‌خواهد پاسخی متناسب و غیرتنش‌زا اما مؤثر و بازدارنده پیدا کند. این در شرایط کنونی منطقه و با مجموعه فعلی بازیگران متخاصم فعال کار بسیار سختی است؛ حداقل یکی از این معیارها باید خط بخورد».
واشنگتن روی دور مذاکره
اگرچه غالب اخبار و موضع‌گیری‌ها بوی تنش‌زایی در منطقه غرب آسیا می‌دهد اما این سکه روی دیگر تنش‌زدایانه هم دارد. در همین زمینه ایسنا به نقل از روزنامه واشنگتن‌پست شامگاه دوشنبه گزارش کرد بعد از افزایش حملات یمنی‌ها در دریای سرخ، مقامات آمریکا فشارها را بر جنبش حماس و اسرائیل برای رسیدن به توافق درباره تبادل اسرا افزایش داده‌اند. طرحی که دو طرف (حماس و اسرائیل) در حال بررسی آن هستند، خواستار توقف طولانی‌مدت جنگ غزه و آزادی اسرا در چند مرحله است و مقام‌های آمریکایی امیدوارند این طرح در ادامه به آتش‌بس دائمی تبدیل شود. واشنگتن‌پست نوشت نگرانی‌های دولت آمریکا از تشدید تنش در منطقه اخیرا افزایش یافته و به همین دلیل تلاش‌ها را برای بازگرداندن حماس و اسرائیل به میز مذاکره افزایش داده است.
البته گزارش این روزنامه آمریکایی و نیز نگاه دولت بایدن به روند مذاکرات قدری خوشبینانه و متفاوت از روند واقعیات است؛ چراکه طاهر النونو، مشاور رسانه‌ای رئیس دفتر سیاسی حماس، شامگاه روز دوشنبه تأکید کرد هرگونه توافقی درباره تبادل اسرا منوط به پذیرش آتش‌بس دائمی در غزه است؛ شرطی که به‌هیچ‌وجه توسط نتانیاهو و دیگر مقامات اسرائیلی مورد پذیرش نیست. افزون بر این، قبل‌تر حماس دو پیش‌شرط دیگر یعنی عقب‌نشینی کامل اسرائیل از این باریکه (غزه) و نیز بقای حماس در نوار غزه را هم مطرح کرده بود. بنابراین شروط سه‌گانه حماس در مقابل آنچه اسرائیلی‌ها به‌عنوان آتش‌بس موقت دو‌ماهه طرح کرده‌اند، عملا فضا را به سمت شکست در روند مذاکرات می‌برد. اما با توجه به آنچه واشنگتن‌پست گفته، یقینا در سایه تداوم و تشدید تنش‌ها پس از کشته‌شدن سه سرباز آمریکایی و حمله متقابل ایالات متحده، جو بایدن بیش‌از‌پیش در ریل مذاکره و تنش‌زدایی حرکت خواهد کرد تا ذیل توقف جنگ حماس و اسرائیل موفق به گذاشتن نقطه پایان بر حملات گروه‌های مسلح به نیروها و پایگاه‌های آمریکایی در خاورمیانه شود.
دیدگاه تان را بنویسید