روایت «جهان صنعت» از چرایی بازداشت‌های اخیر؛ تغییر تاکتیک
«جهان‌صنعت» در گفت‌و گو با کارشناسان علل بازداشت برخی چهره‌های سیاسی،فرهنگی را بررسی کرد
روزنامه جهان صنعت نوشت: عرصه بر مردم روز‌به‌روز تنگ‌تر می‌شود و به نظر می‌رسد که وارد مرحله تازه‌ای از کشورداری شده‌ایم که باید آن را رادیکالیسم نامید. تنگناهای معیشتی و اقتصادی که همه فکر و ذهن مردم را درگیر گذران زندگی و فراهم کردن حداقل‌های رفاهی کرده است، البته قصه کهنه و تکراری است. اما حالاحرف از کاهش آزادی‌های سیاسی و اجتماعی است. یک روز می‌گویند زنان به اصطلاح بدحجاب را به مترو و بانک و… راه ندهیم؛ فردا تندتر رفته و آنها را خانواده دزدها و مجرم‌ها می‌نامند. یک روز مردم را در مقابل فضای مجازی صیانت کرده و یک روز هم در مقابل حیوانات صیانت کرده و می‌گویند هر کسی می‌خواهد سگ نگه دارد، درخواست مجوز بدهد! ورودشان به خانه و خصوصی‌ترین بخش‌های زندگی مردم البته خیلی پیش‌تر آغاز شده است.
از سوی دیگر نگاهی به روند بازداشت‌های اخیر نشان می‌دهد که غیر از افزایش کنترل‌ها و دخالت‌ها، برخورد تند‌تری را نیز در دستور کار دارند و آن هم دستگیری‌های پیاپی است. از فعالان رسانه‌ای گرفته تا برخی از اهالی سینما به خاطر امضای یک بیانیه. بعد هم که سراغ بازداشت مصطفی تاجزاده رفتند.
رویکرد دولت رییسی و سایر مسوولان در ماه‌های اخیر این تصور را ایجاد کرده که فضای سیاسی و اجتماعی کشور با نگاهی رادیکال اداره و کنترل می‌شود. درباره چرایی اتخاذ این رویکرد و نتایج آن اما حرف بسیار است. این طور که به نظر می‌رسد و تحلیلگران معتقدند، افزایش نارضایتی‌های عمومی که عمدتا نیز ناشی از وضعیت اقتصادی و معیشتی موجود است، مسوولان را نگران افزایش اعتراضات کرده و در همین راستا دست پیش گرفته‌اند، چرا که احتمالا گمان می‌کنند که بهترین دفاع، حمله است و با همین نگاه هم دست به اقدامات اخیر زده‌اند؛ سیاسیون اما نظر دیگری دارند و معتقدند که این رویه اگر نتیجه عکس ندهد، بی‌ثمر است.
دست پیش
صادق زیباکلام فعال سیاسی اصلاح‌طلب این وضعیت را ناشی از نگرانی و ترس مسوولان از افزایش نارضایتی‌های عمومی می‌داند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «به نظر من اقدامات اخیر مثل بگیر و ببندهایی که در زمینه حجاب راه افتاده، بازداشت آقای تاجزاده و بازداشت آقایان رسول‌اف و آل احمد نشان‌دهنده نوعی نگرانی است. مثالی بزنم؛ شما کی به قفل کردن در و بستن پنجره، زنجیر کردن دوچرخه و… اقدام می‌کنید؟ وقتی که احساس ناامنی دارید. شاید مسوولان مربوطه هم اخیرا به این جمع‌بندی رسیده‌اند که اعتراضات معلمان، بازنشستگان یا اعتراضات مردم آبادان، اصفهان و… در نتیجه شل گرفتن است!»
وی افزود: »احتمالا نگران شده و تصور کرده‌اند که باید بیشتر سفت و سخت گرفت. در زمینه حجاب هم همین‌طور است. من اخیرا طی تردد پیاده در خیابان متوجه شدم که تعداد خانم‌هایی که حجاب ندارند در خیابان به نسبت قبل بیشتر شده است. بنابراین دولت و مسوولان که اینها را می‌بینند، فکر کرده‌اند که باید کنترل‌ها را افزایش داد.»
زیباکلام گفت: «معتقد هستم که این بازداشت‌ها و… راه به جایی نبرده و چیزی را عوض نمی‌کند. یک سری سیاست‌ها نادرست است و تا وقتی که تغییر نکند، اعتراضات نیز بیشتر خواهد شد. تجربه در کشور خودمان و کشورهای دیگر نشان داده که راه‌حل معضلات اجتماعی خشونت نیست.
درست است که با اعمال خشونت مردم قدری ترسیده و فضا آرام می‌شود اما چند هفته بعد، دو مرتبه شاهد همان فضا خواهیم بود و اتفاقا اگر واقعه‌ای رخ دهد، مردم بیشتر واکنش نشان خواهند داد. مثل فنری که فشرده کنیم و هر قدر شدت فشردگی بیشتر باشد با شدت بیشتری هم پرتاب و رها می‌شود.»
تغییر تاکتیک
استاد علوم سیاسی در پاسخ به اینکه «با توجه به نقش گسترده نارضایتی‌های اقتصادی در اعتراضات صنفی و… آیا سهل‌گیری در موضوعات سیاسی و اجتماعی نمی‌تواند آرامش بیشتری به جامعه داده و از شدت اعتراضات کم کند؟» گفت: «نه. به نظر من مسوولان از یک جهت درست فکر می‌کنند چون ریشه اعتراضات اقتصادی نیست. ما باید از خودمان بپرسیم که چه چیزی بیشتر موجب خشم و سرخوردگی مردم شده است؟! گرانی و تورم یا فشارهای سیاسی، اجتماعی، امنیتی و…؟ من معتقدم که اگرچه مشکلات اقتصادی و معیشتی بسیار است اما انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی تنور اعتراضات را گرم کرده است.»
وی ادامه داد: «به هیچ وجه نمی‌خواهم مسائل اقتصادی را دست کم بگیرم اما معتقدم که نگرانی از دست به دست هم دادن مسائل اقتصادی و نارضایتی‌های سیاسی و اجتماعی است. چون طبقه متوسط، دانشجوها، زنانی که به حجاب اعتراض دارند و… بیش از مشکل اقتصادی، مشکل سیاسی و اجتماعی دارند. وقتی این طبقه با آن اقشاری که مشکل اقتصادی دارند، یکی شوند؛ شاهد اعتراضات پرخروش‌تری خواهیم بود و شاید چیزی مثل آبان ۹۸ رقم بخورد.»
زیباکلام درباره اینکه «اما بعد از اعتراضات اصفهان و… به نظر رسید که مسوولان از برخوردهای آبان ۹۸ پشیمان شده و با تسامح بیشتری با اعتراضات برخورد می‌کنند، اما آیا اکنون به نقطه نخست برگشته‌اند؟» گفت: «نه. من معتقدم که در بین بسیاری از مسوولان حتی اگر اذعان نکنند، احساس می‌شود که برخوردها در آبان ۹۸ درست نبود و می‌شد با تلفات کمتری مانع از افزایش اعتراضات شد. یک پشیمانی از آن شیوه برخورد بین مسوولان به وجود آمد و به همین خاطر سعی شد که در برخورد با اعتراضات اصفهان، خوزستان، معمان و… آن داستان تکرار نشود و خیلی ملایم‌تر برخورد کردند.»
وی ادامه داد: «به نظر من این برخورد ملایم‌تر با اعتراضات ادامه خواهد یافت اما به نحوی هم تلاش دارند که از افزایش اعتراضات پیشگیری کنند. برای همین کسانی که موجب تحریک معترضان هستند را بازداشت می‌کنند. مثلا فردی مثل آقای تاجزاده که انتقادات تند و رادیکال‌تری را مطرح می‌کند را بازداشت کردند. یا مثلا چون سینماگران و هنرمندان اخیرا نامه‌های سرگشاده داده و اعتراضاتی دارند، دو نفری که تشخیص داده‌اند موثر هستند را بازداشت کرده‌اند. به نظر می‌رسد که به جای برخورد خشن و فله‌ای آبان ۹۸، این رویه را پیش گرفته‌اند و افرادی که از نظر آنها محرک هستند را بازداشت می‌کنند.»
زیباکلام درباره اینکه دستگیری به اصطلاح محرکان که حساب کار را دست سایر معترضان هم خواهد داد، چقدر در میان‌مدت و بلندمدت فایده دارد؟ گفت: «هیچ نتیجه‌ای ندارد. ممکن است که یک سری افراد به خاطر بازداشت تاجزاده بترسند و اعتراضات را ملایم‌تر کنند و نیش آن را بگیرند اما بعد از چند هفته و چند ماه به همان نقطه اول برمی‌گردیم. یعنی ترسی که در مردم ایجاد می‌شود، از بین خواهد رفت به این خاطر که اسباب و عللی که موجب بروز نارضایتی‌های عمیق سیاسی و اجتماعی شده، سیاست‌های نادرستی است که همچنان پابرجاست و بر نارضایتی‌ها افزوده می‌کند.»
خطری برای امنیت ملی
مهدی آیتی فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز رویه اخیر را نوعی پیش‌دستی برای مقابله با اعتراضات احتمالی می‌داند. او به «جهان صنعت» گفت: «ما هم در سیاست خارجی و هم در سیاست داخلی شکست خورده‌ایم و نتیجه همین وضعیت موجود است.»
وی توضیح داد: «بسیاری فکر می‌کردند که در همان یکی، دو هفته شروع مذاکرات هسته‌ای در دولت رییسی مشکلات حل خواهد شد اما دیدیم که مذاکرات طولانی و فرسایشی شد و بی‌نتیجه ماند و الان هم چشم‌انداز روشنی ندارد.
در واقع برجام شکست خورد و این یعنی وضعیت سیاسی و اقتصادی هم بدتر خواهد شد. اوضاع معیشتی بدتر و سفره مردم کوچک‌تر می‌شود. بسیاری از مشکلات مثل بیکاری، ناهنجاری‌های اجتماعی، جرم و جنایت و فقر و فحشا و… افزایش می‌یابد و این کار مسوولان را برای اداره کشور سخت‌تر می‌کند.»
این نماینده پیشین مجلس گفت: «این وضعیت خودش را در سیاست داخلی هم نشان می‌دهد. الان کشور در محاصره اقتصادی و به شدت زیر فشار است لذا مجموعه مسوولان می‌ترسند که آزادی‌های اجتماعی اعم از آزادی بیان، آزادی قلم، آزادی اینترنت و دیگر آزادی‌هایی که در قانون اساسی آمده است، موجب بروز نارضایتی‌های عمومی شود. در این راستا است که شاهدیم دولت آقای رییسی سخت‌گیری‌های بیشتری را در مقابل مردم دارد و رادیکال‌تر شده است.»
وی تصریح کرد: «بیشترین ترس مجموعه مسوولان در شرایطی که تحت فشار اقتصادی و بین‌المللی هستند، این است که آزادی‌های اجتماعی مردم موجب شورش‌های اجتماعی شود و اعتراضات و نارضایتی‌های عمومی به کف خیابان‌ها کشیده شود. این شورش‌ها می‌تواند موجب اخلال در نظم عمومی و امنیت ملی شود در نتیجه شاهدیم که دولتمردان آزادی‌ها را محدودتر کرده و در مسائلی مثل عفاف و حجاب، نگهداری از حیوانات خانگی، فضای مجازی، مطبوعات و رسانه‌ها، احزاب و … سخت‌گیری بیشتری می‌کنند.»
آیتی ادامه داد: «زمانی از این سخت‌گیری‌ها نجات پیدا می‌کنیم، مردم به آرامش می‌رسند و وضعیت معیشتی نسبتا خوبی ایجاد می‌شود که با دنیا صلح و آشتی کنیم. تا وقتی که هم که نتوانیم یک نسخه عملی برای این کار پیدا کنیم، هر روز وضعیت بدتر شده و فضا نیز در کشور رادیکال‌تر می‌شود.»
وی در پاسخ به اینکه آیا افزایش رادیکالیسم کمکی به کاهش اعتراضات عمومی خواهد کرد یا خیر؟ گفت: «تجربه نشان داده که هیچ وقت با محدود کردن آزادی‌های مردمی نمی‌توان کشور را اداره کرد. باید در قلب‌های مردم باشیم.
این هم وقتی ممکن است که آزادی‌های تصریح‌شده در قانون اساسی و آزادی‌هایی که به خاطر آن انقلاب کرده و شهید داده‌ایم، به مردم داده شود. ما کشوری هستیم که به خاطر آزادی و استقلال یا نه شرقی و نه غربی خون‌ها داده‌ایم. در نتیجه اگر مسوولان بخواهند رضایت عمومی جلب شود باید اصول قانون اساسی را اجرا کنند و به مردم آزادی و عدالت بدهند.»
وی درباره تبعات افزایش برخوردهای رادیکال با مردم نیز گفت: «در یک کلام باید به افزایش نارضایتی عمومی اشاره کرد.
هر چه که سخت‌گیری بیشتری بر مردم داشته باشیم، نارضایتی‌ها افزوده شده و محبوبیت دولت هم کمتر می‌شود و این یک خطر جدی از نظر امنیت ملی است.»