حاشیه جشنواره فیلم فجر/ از داماد متصل تا گلیم ایرانی!
جشنواره فیلم فجر در دوره چهل و یکم بسیار کم‌فروغ بود. دولت مدعی است پرفروغ‌ترین جشنواره ممکن را برگزار کرده است؛ این در حالی است که تصاویر حاکی از چیز دیگری است. رویداد۲۴ در این گزارش آنچه در این دوره جشنواره فجر گذشته را روایت کرده است.
رویداد۲۴ نوشت: شاید خود هواداران ابراهیم رئیسی هم فکر نمی‌کردند جشنواره فیلم فجر در سال دوم این دولت اینقدر حیثیتی شود. در شرایط عادی و قبل از اعتراضات ماه‌های اخیر، فرهنگ و هنر اولویت چندم دولت ابراهیم رئیسی و هوادارانش هم نبود. چه آن‌که از مدت‌ها قبل هواداران این دولت تکلیف خود را با مقوله فرهنگ و هنر مشخص کرده بودند و بدنه اهالی این دو حوزه را مشتی لیبرال غرب‌زده می‌دانستند که باید دست‌شان را از فرهنگ و هنر این سرزمین کوتاه کرد.
از طرف دیگر دولت تازه به قدرت‌رسیده چه در شعار‌ها و چه در عمل برنامه خاصی برای این دو حوزه نداشت و تنها سلاحش سانسور و انسداد بود که از همان روز اول شروع به کار دولت آن را به کار گرفت. اما بعد از اعتراضات ماه‌های اخیر ماجرا فرق کرد. دولت و سایر ارکان حاکمیت متوجه شدند می‌توان از فرهنگ و هنر برای اعلام پایان اعتراضات استفاده کرد؛ بنابراین جشنواره‌های فرهنگی دهه فجر، خصوصاً جشنواره فیلم فجر (که ویترین تمام جشنواره‌هاست) به اولویت اصلی دولت تبدیل شد، به این ترتیب جشنواره از همان ابتدا با چالش‌های مهمی روبرو بود و در جریان برگزاری نیز چالش‌ها ادامه دارد. چالش‌هایی که سایه آن (با وجود تلاش‌های دولت و هوادارانش برای اهمیت ندادن به آن) روی جشنواره فیلم فجر سنگینی می‌کند.
تضاد فرش قرمز با فرهنگ اسلامی
چند ماه قبل از آغاز جشنواره فیلم فجر، زمانی که مجتبی امینی تهیه کننده سریال گاندو به عنوان دبیر جشنواره فیلم فجر انتخاب شد، می‌شد حدس زد که قرار است چه تفکری بر جشنواره امسال حاکم باشد. اما شاید کمتر کسی فکر می‌کرد دبیر جشنواره بنا داشته باشد در جزئی‌ترین امور هم دخالت کند تا از صفر تا صد جشنواره فیلم فجر براساس تفکر جریان او بازسازی شود!
سخنان مجتبی امینی درباره فرش قرمز جشنواره فیلم فجر خواندنی است: «سیاست ما امسال بر این مبنا بود که یک جشنواره چهل ساله را به دوره چهل و یکم برسانیم و برگزاری این رویداد واقعا سخت است و حتی در سطح کشور با آن درگیر می‌شویم. معتقدم جشنواره باید با سبک ایرانی اسلامی هماهنگ باشد و نباید با دست‌فرمان کشور‌ها و فرهنگ غربی کار کنیم. البته فرهنگ هر کشور محترم است، ولی بنای ما بر این بوده که در چهارچوب فرهنگ ایرانی اسلامی قدم برداریم.»
سوالی که امینی و همفکران او سال‌ها است پاسخی به آن نداده‌اند این است که فرهنگی که دوستان از آن صحبت می‌کنند و نام ایرانی/اسلامی بر آن نهاده‌اند چه چهارچوبی دارد و اساس آن چیست؟ چرا یک مراسم مثل فرش قرمز که می‌توان آن را با موازین موردنظر همفکران دولت هم آن را برگزار کرد در این چهارچوب قرار نمی‌گیرد؟
اگر یک جزء کوچک از کل بزرگ‌تری به‌نام سینما اشکال دارد، چگونه خود سینما که اساساً یک هنر غربی است ایرادی ندارد و در کشور برای آن جشنواره هم برگزار می‌شود؟ به نظر می‌رسد پاسخی برای این سوالات وجود ندارد؛ که اگر داشت امینی و دوستان او تا به امروز حداقل به یک چهارچوب مشخص و مدون درباره فرهنگ می‌رسیدند.
طنز ماجرا اما در بازسازی سبک ایرانی-اسلامی بود؛ زمانی که فرش قرمز بخش «فتوکال» جشنواره حذف شد و به جای قالی ایرنی پهن شد! گویا برگزارکنندکان جشنواره فقط با رنگ قرمز فرش مشکل داشتند و به زعم آنها با انداختن یک فرش و گلیم مشکل فرهنگ ایرانی-اسلامی حل شد! این تغییر در حقیقت نشان‌دهنده تمام درکی بود که برگزارکنندگان جشنواره از فرهنگ ایرانی/اسلامی داشتند و سایر تغییرات را هم در سایه همین دیدگاه باید تفسیر کرد.
تحریم جشنواره فجر؛ بی‌اثر یا تاثیرگذار؟
به گزارش رویداد۲۴ بعد از حوادث و ناآرامی‌های ماه‌های اخیر زمزمه‌های بسیاری به گوش رسید که بسیاری از سینماگران جشنواره فیلم فجر را تحریم کنند. منتها مشخص نبود کدام چهره‌ها و با چه ادبیاتی جشنواره را تحریم می‌کنند. دبیر جشنواره هم که تصور نمی‌کرد روزگاری مسئولیت برگزاری چنین رویداد مهمی به او سپرده شود، تلاش می‌کرد از کنار این موضوع عبور کند: «من بچه سینما هستم و شاید با برخی در حوزه‌هایی اختلاف‌نظر فکری داشته باشیم. ما در این ماه‌ها با دوستان خوب کارگردان، بازیگر و تهیه‌کننده جلسه‌های هم‌اندیشی داشتیم و این التهابات اخیر تاثیر و خدشه‌ای در این دوستی‌ها ندارد. در حال حاضر هم از حضور همه استقبال می‌کنیم. باید دست به دست هم بدهیم تا حال همه خوب شود و هر کسی به اندازه توان خودش برای امید بخشی و آگاهی‌بخشی باید تلاش کند به هرحال این تعامل با خانواده سینما به واسطه حضور چند ساله در سینما بوده و هست.»
مشخص بود چنین جوابی نمی‌تواند مشکلاتی را که میان بسیاری از هنرمندان و حاکمیت به وجود آمده است را حل و فصل کند. اولین انصرافی جشنواره فیلم فجر کیومرث پوراحمد کارگردان باسابقه سینمای ایران بود که با انتشار نوشته‌ای درباره حضور فیلمش در جشنواره فیلم فجر گفت: «جشنواره فیلم فجر دیگر جشن سینمای ایران نیست، جشن دو سه ارگان خاص است، در این چندساله جشنواره برای من هیچ ارزش و اهمیتی نداشته به خصوص در این سال خونبار و دردناک، با این همه داغی که بر دل داریم دیگر چه جشنی چه جشنواره‌ای؟»
این پایان کار نبود و گروهی از بازیگران فیلم «چرا گریه نمی‌کنی» هم با صدور بیانیه‌ای اعلام کردند حضور در این رویداد سینمایی را ننگ می‌دانند. هانیه توسلی، فرشته حسینی، مانی حقیقی، علی مصفا، نهال دشتی، امیرحسین فتحی و باران کوثری این بیانیه را امضا کرده‌اند.
پیش از این هم فردین خلعتبری از حضور در جشنواره انصراف داده بود. در همین مدت کوتاه برگزاری جشنواره هم اتفاقات عجیبی رخ داد که مشروعیت جشنواره را به چالش کشید. نشست خبری فیلم «جنگل پرتقال» بدون حضور عوامل و تنها با حضور رسول صدرعاملی برگزار شد و بازیگران فیلم «یادگار جنوب» که یکی از آنها وحید رهبانی بازیگر سریال گاندو بود در نشست خبری فیلم حاضر نشدند. به نظر می‌رسد جشنواره فیلم فجر در چند روز آینده هم شاهد حوادثی از این دست باشد.
رضا محقق؛ تهیه‌کننده متصل!
یکی از مهمترین حاشیه‌های جشنواره فیلم فجر، سخنان رضا محقق تهیه‌کننده فیلم «چرا گریه می‌کنی» بود. نشست خبری فیلم در حالی برگزار شد که او تنها در جلسه پرسش و پاسخ حضور داشت و حتی معتمدی کارگردان فیلم حاضر نشد در نشست شرکت کند. محقق در انتقاد به اینکه او با رانت نسبت فامیلی با یکی از مقامات نظام توانسته تهیه کننده شود، گفته بود: «من وصل هستم. بله، ولی وصل به خدا. چرا شائبه ایجاد می‌کنند؟ گفته بودند داماد شخص خاصی هستم. من به داماد پاسدار بودن افتخار میکنم ضمن اینکه ازدواجم از سر عشق و دوستی بود.»
جشنواره بین‌المللی فجر؟
اوضاع بخش جشنواره جشنواره‌ها هم که قرار بود نماد جهانی بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر باشد هم از بخش داخلی بهتر نیست. بعد از اعلام فیلم‌های این بخش نام آثار چند کارگردان بزرگ و مشهور سینمای جهان مانند برادران داردن، آلیس دیوپ هم به چشم می‌خورد. چهره‌هایی که برخی از آنها از اعتراضات مردم ایران در ماه‌های قبل حمایت کرده بودند.
همه منتظر بودند تا ببینند واکنش این کارگردانان در قبال حضور فیلم‌شان در جشنواره فیلم فجر چیست. بلافاصله بعد از اعلام حضور این فیلم‌ها در جشنواره این کارگردانان اعلام کردند حضور در جشنواره فیلم فجر بدون اطلاع آنها صورت گرفته و خواستار بیرون کشیدن فیلم‌هایشان از جشنواره شدند.
امینی دبیر جشنواره در پاسخ به این اعتراضات گفت جشنواره حق رایت این فیلم‌ها را خریده و از این لحظه حق پخش فیلم‌ها در اختیار جشنواره است. او با بیان این موضوع تاکید کرد که جشنواره تحریم‌بردار نیست. با تمام این اوصاف و با موضع‌گیری کارگردانان خارجی این بخش از جشنواره فیلم فجر هم اعتبار خود را از دست داده است. تا بیش از هر زمانی اعتبار جشنواره فیلم فجر مورد تردید مردم جهان باشد.
جشنواره پرشور یا سوت و کور؟
درباره اینکه آیا جشنواره امسال توانسته مخاطبان زیادی را جلب کند یا خیر نمی‌توان به صراحت اظهارنظر کرد. مدیران و متولیان جشنواره مدعی هستند جشنواره امسال پرشورتر از هر زمان دیگری برگزار شده است. وزیر ارشاد حتی بعد از انتشار عکس صندلی‌های خالی افتتاحیه جشنواره فیلم فجر هم مدعی بود که جشنواره تئاتر فجر امسال از هر سالی پررونق‌تر است. اما صحبت‌های درگوشی و حاشیه‌ای حکایت دیگری دارد. مهدی نصیری با انتشار عکسی از سینما آزادی که بسیار سوت و کور خلوت بود نوشت: «زمانی این شب جای سوزن انداختن نبود شکست سیاست‌ها و ایدئولوژی اینگونه است آقایان!...»
حداقل حرفی که با توجه به شنیده‌ها می‌شود زد این است که تنور جشنواره امسال چندان داغ نیست و می‌توان گفت بخش عمده‌ای از مردمی که حامی دولت نیستند استقبال چندانی از فیلم‌ها نکرده‌اند. با وجود تمام تلاش‌های دولت برای برگزاری یک جشنواره پرشور، جشنواره فجر امسال تا به این لحظه رونق چندانی نداشته است. در سال‌های گذشته در این ده روز کل ایران حال و هوای جشنواره را به خود می‌گرفت، اما امسال اینطور نبود. به نظر می‌رسد برخلاف تلاش‌های دولت اعتراضات اخیر تاثیر خودش را بر سینمای ایران گذاشته و برگزاری نرمال جشنواره را در شرایطی که دولت می‌کوشد همه چیز را نرمال جلوه دهد تحت تاثیر قرار داده است.