دیدار مهم گروسی؛ به سمت جنگ می رویم یا احیای برجام/ ایران چه توافقی با آژانس کرد؟

خبر فوری نوشت: بدون شک سفر اخیر رافائل گروسی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران مهم ترین سفر او در چند سال اخیر بوده است. شرایط پادمانی و برجام باعث شده نوعی بحران در روابط دو جانبه پیش بیاید. بعد از خروج آمریکا از برجام، ایران غنی سازی هسته ای خود را از سر گرفت. این اتفاق باعث ایجاد مسائل مختلف و اختلاف نظرهای گوناگون بین ایران و آژانس شد و همین اختلافات مانعی بزرگ بر سر احیاء برجام و توافقات هسته ای گردید. بعد از از سرگیری مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا در وین، دو طرف به توافق هسته ای بسیار نزدیک شده بودند و تابستان سال گذشته اتحادیه اروپا مدعی شد که متن نهایی توافق را هم آماده کرده است اما ایران حل شدن مسائل پادمانی را پیش شرط توافق دانست و تاکید کرد بدون حل و فصل اختلافات فنی و جزئی با آژانس، توافق معنایی ندارد.

اختلافات ایران و آژانس زمانی بدتر شد که رافائل گروسی بعد از چند سفر به ایران، چند گزارش ضد ایرانی برای شورای حکام ارسال کرد و باعث صدور قطعنامه توسط این شورا گردید. چندی بعد، گزارش بلومبرگ در رابطه با غنی سازی بالای ۸۰ درصد رآکتورهای هسته ای ایران وضعیت را بغرنج تر کرده و التهاب را به اوج خود رساند‌.

دیدار و گزارشی که تاریخ ساز است

بعد از این اتفاقات، سفر مجدد رافائل گروسی با ایران اجتناب ناپذیر بود. تحلیلگران معتقد بودند این سفر و گزارش حاصل از آن می تواند مسیر تاریخ روابط هسته ای ایران و غرب را تعیین کند. اگر ایران با گروسی همکاری نکرده و رئیس آژانس هم گزارشی ضد ایرانی علیه ایران صادر کند، ممکن است کشورهای اروپایی به بهانه نقض برجام "مکانیسم ماشه" را فعال کرده و همه تحریم های بین المللی که از زمان آغاز پرونده هسته ای ایران صادر شده و بعد از برجام، تعلیق شده بودند، به صورت خودکار و بدون وساطت شورای امنیت مجددا به کار بیفتند.

همچنین، اگر غنی سازی بالای ۸۰ درصد ایران (به صورت عمدی و فرآیندی و نه اتفاقی) توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی تأیید شود، احتمال ارجاع پرونده به شورای امنیت، صدور قطعنامه های جدید و یا حتی کشیده شدن کار به جنگ ممکن خواهد بود؛ چرا که در صورت اعمال تحریم های جدید یا احیاء تحریم های گذشته، احتمالا ایران واکنش نشان داده و از NPT خارج شده و نظارت نمایندگان آژانس بر سایت های هسته ای را قطع خواهد کرد و این اتفاق می تواند طرفین را به رویارویی نظامی نزدیک کند.

در مقابل، در صورت همکاری ایران با آژانس و برطرف کردن شبهات مربوط به غنی سازی ۸۰ درصدی ممکن است اختلافات پادمانی موجود بین ایران و رافائل گروسی و تیمش حل شود و چون این اختلافات پاشنه آشیل اصلی مذاکرات وین بوده و هستند، حل و فصل آنها می تواند به از سرگیری مذاکرات کمک کند.

توافق جدید ایران و آژانس؛ مسیر احیای برجام هموار شد؟

گزارش رافائل گروسی از سفر اخیرش به تهران هنوز منتشر نشده است. همچنین، ممکن است دیدارها و گفتگوهای گروسی و نمایندگانش با نمایندگان ایران ادامه داشته باشد. اما گزارش های رسانه ای نشان می دهد، دیدار و گفتگوی اخیر بسیار سازنده بوده و برخی موانع اصلی موجود بین طرفین برداشته شده است.

طبق اعلام بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشور، مساله غنی سازی بالای ۸۰ درصد حل شده و بر نمایندگان آژانس مبرهن شده که این میزان از غنی سازی اتفاقی بوده و روند غنی سازی ایران در حال حاضر همان ۶۰ درصد است. همچنین، بر اساس اعلام کمالوندی، تعداد بازرسی های فردو بیشتر شده و از ۸ به ۱۱ مورد افزایش یافته است.

این مساله باعث واکنش های متفاوت از جانب تحلیلگران شده است. گروهی از تحلیلگران غالبا اصولگرا معتقدند سازمان انرژی اتمی ایران در مقابل خواسته های آژانس کوتاه آمده و به خصوص افزایش دسترسی ها به ناظران آژانس مغایر با قانون مجلس است که بعد از ترور شهید فخری زاده تصویب شد و سازمان انرژی اتمی را از افزایش نظارت آژانس بر سایت های هسته ای منع کرد. نمایندگان سازمان انرژی اتمی ایران در این رابطه تاکید کردند که توافق اخیر ایران و آژانس مغایرتی با قانون مجلس ندارد چرا که اولا هیچ بحثی در رابطه با میزان دسترسی به سه سایت مورد مناقشه و حساس که از مدت ها پیش مورد اختلاف ایران و آژانس بوده نشده و ثانیا، بحث اصلی توافق اخیر بحث نصب دوربین ها بدون دسترسی آژانس به فیلم و تصاویر این دوربین ها است و این امر مغایرتی با قانون مجلس ندارد.

همچنین، طبق اعلام تهران، ایران داوطلبانه گام هایی را در رابطه با مساله هسته ای و رفع ابهامات آژانس بر می دارد اما مبنای این گام ها و تعهدات هسته ای ایران، موافقتنامه های جامع پادمانی است نه توافق هسته ای برجام.

با این حال، گروهی دیگر از منظری متفاوت به نقد توافق اخیر پرداخته اند. برخی تحلیلگران معتقدند افزایش دسترسی ها به آژانس مساله ای است که چند ماه پیش و درست قبل از امضاء نهایی توافق هسته ای جدید پیش آمد و در آن زمان ایران اجازه این نظارت ها را نداد اما چند‌ ماه بعد با این نظارت ها موافقت کرد. موافقان توافق جدید اما معتقدند که توافق جدید ارتباطی با خواسته های برجامی آژانس و دولت های غربی ندارد و فقط مربوط به مسائل پادمانی است و به مراتب کمتر از خواسته های آژانس و کشورهای غربی در چارچوب برجام است. به همین دلیل، نمی توان این دو مساله را با هم خلط کرد.

در هر صورت، حل شدن مسائل پادمانی می تواند مسیر برجام و توافق را هموار کند. باید دید در دیدارهای آتی، مسائل جزئی و فنی حل خواهد شد یا نه. آنچه مشخص است این است که احتمالا فعلا قطعنامه ای علیه ایران صادر نخواهد شد.