سلام دوباره وزیر ارتباطات به فیلترینگ

روزنامه خراسان نوشت: مخالفت صریح وزیر ارتباطات با رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب همچون واتس‌اپ و اینستاگرام، موجی از واکنش در بین فعالان صنعت فاوا ایجاد کرد؛ چرا که انتظار داشتند وزیر تخصصی حوزه کاری‌شان که تا پیش از این تمام مسئولیت فیلترینگ را بر دوش دیگر نهادها انداخته بود، لااقل در نگاه و باور شخصی خود، مخالف رویکرد محدودیت‌زا باشد، اما ظاهرا این گونه نیست.

تکذیبی که کارساز نبود

سه روز قبل و در حاشیه نماز عید فطر بود که عیسی زارع پور در پاسخ به این سوال که «اگر تصمیم‌گیری درباره رفع فیلتر تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام به او سپرده شود، آیا موافق رفع فیلتر است»، گفت: «نه موافق نیستم». اگرچه پس از بازتاب گسترده این اظهارنظر، سخنگوی وزارت ارتباطات با انتشار توئیتی، صحبت های وزیر را تقطیع‌شده دانست و به نقل از زارع پور نوشت «پلتفرم‌های مسدودشده اگر دفاترشان در ایران تاسیس شود و تابع قوانین کشور مبتنی بر حفظ حقوق مردم باشند، رفع فیلتر خواهند شد»، اما این توضیح او آن‌چنان که باید مرهمی بر زخم ناشی از مخالفت صریح وزیر با رفع فیلترینگ نبود.

پاک کردن صورت مسئله

این که چرا وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات باید آگاه‌ترین، مسلط‌ترین، به‌روزترین و جدی‌ترین مسئول دولتی برای توسعه ارتباطات و مخالف محدودیت‌ها و مسدودیت‌ها باشد، موضوعی کاملا واضح است؛ اما شاید مرور برخی دلایل آن هم خالی از لطف نباشد. اصلی ترین دلیلش این که فیلترینگ، چیزی جز پاک کردن صورت مسئله نبوده و نیست؛ همان طور که تجربه های گذشته و فعلی هم نشان می دهد این سیاست، نتیجه ای جز رونق بیشتر فیلترشکن ها نداشته و به اذعان خود زارع پور، امکان بستن همه فیلترشکن ها هم وجود ندارد، چرا که «اگر این کار شود، در اینترنت کشور اختلال ایجاد می شود».

راه مقابله با ولنگاری فضای مجازی، فیلترینگ نیست

نکته دیگر، ادعای ضروری بودن فیلترینگ برای مقابله با ولنگاری های فرهنگی در فضای مجازی است که نگاه واقع‌بینانه به نتایج اعمال این سیاست، باز هم نشان می دهد اتفاقی جز پاک کردن صورت مسئله رخ نداده و نه تنها دردی از دردهای فرهنگی و اجتماعی درمان نشده، بلکه تبعات اقتصادی حاصل از آن بر حوزه فرهنگ و اجتماع هم تاثیر منفی گذاشته است.

خسارت، بیکاری، مهاجرت

واقعیت دیگری که به نظر می رسد دکتر زارع‌پور و برخی همچنان از آن غافل‌اند، خسارت سنگین فیلترینگ در بدنه صنعت فناوری اطلاعات کشور است، به خصوص برای شرکت های دانش بنیان و فناورانی که قرار بود موتور محرک اقتصاد دیجیتال و رونق‌بخش کسب و کارها باشند اما ماه های اخیر را با خسارت مالی، تعدیل نیرو و بیکار شدن جمعی از همکارانشان پشت سر گذاشتند و برخی نیز این مسئله را دلیلی بر آینده مبهم این صنعت در کشور دانستند و به مهاجرت اندیشیدند. جدیدترین تخمین خسارات فیلترینگ را «دیجیاتو» به نقل از منابع بین‌المللی منتشر کرد و نوشت: «استاتیستا به نقل از Top10Vpn مدعی شد فیلترینگ و قطع اینترنت در ایران 773 میلیون دلار خسارت اقتصادی به‌دنبال داشته است»، که با احتساب نرخ 51 هزار تومانی دلار در بازار دیروز، می شود چیزی حدود 40 هزار میلیارد تومان! خطر افزایش مهاجرت های ناشی از فیلترینگ را هم «افشین کلاهی» رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران در یادداشت ابتدای امسال خود تبیین کرد و نوشت: «پیرو اختلالات اخیر اینترنت در کشور، کسب‌وکارها ضربه مهلک‌تری نسبت به گذشته تحمل کردند و استارتاپ‌ها بیشتر از پیش میل به مهاجرت پیدا کردند، به‌گونه‌ای که مهاجرت نخبگان به‌ویژه در حوزه کسب‌وکار آنلاین و فضای مجازی به عنوان یک خطر جدی مطرح و در جریان است».

حمایت هایی که می تواند موثر باشد

در کنار گلایه از موضع‌گیری وزیر ارتباطات، باید پیشنهادهایی را هم مطرح کرد تا مشخص باشد کسی مخالف توسعه پلتفرم های داخلی، توسعه فیبر نوری و تقویت توانمندی های داخلی این حوزه نیست. اعمال سیاست های تشویقی و حمایتی، شکستن انحصار پلتفرم های خارجی با ارتقای کیفی خدمات نمونه های داخلی و ایجاد فضای رقابتی، مشوق اینترنت ارزان برای استفاده کاربران از اینترنت داخلی و پلتفرم های بومی و...، همه و همه راهکارهایی برای حرکت در مسیر درست توسعه فناوری اطلاعات است؛ اما طرح ها و مشوق هایی که تاکنون از سوی وزارت ارتباطات اجرایی شده، نتوانسته است اهداف مدنظر را محقق کند؛ دلیل روشنش هم این که بخش خصوصی صنعت فاوا در اتخاذ این تصمیمات نقشی نداشته و برنامه ها پشت درهای بسته، بدون دریافت نظر فعالان اصلی صنعت و تقریبا به دور از واقعیت های سطح جامعه تصویب شده است.

امید به کارگروه

بعد از جلسه مفصل فعالان اقتصاد دیجیتال با رئیس جمهور که 28 فروردین ماه برگزار شد و حاضران در این نشست دغدغه ها و نقدهای خود از فیلترینگ و مسدودسازی را مطرح کردند، انتظار می رفت وزیر ارتباطات موضعی نزدیک‌تر به واقعیت و همراه‌تر با مطالبه بخش خصوصی داشته باشد، اما این طور نشد. با این حال، فعالان صنعت فاوا همچنان به دستور ویژه رئیس جمهور برای بررسی مشکلات در کارگروه اقتصاد دیجیتال امیدوارند؛ کارگروهی که اگرچه رئیس آن، وزیر ارتباطات است، اما بعید به نظر می رسد این کارگروه بتواند با در نظر گرفتن خرد جمعی، چشم روی واقعیت ها ببندد.

تبعات این نوع نگاه چیست؟  

با عطا خلیقی، رئیس کمیسیون تجارت الکترونیک سازمان نظام صنفی رایانه ای استان تهران، همکلام و درباره اظهارنظر وزیر ارتباطات درخصوص «رفع فیلترینگ»، دیدگاهش را جویا می شویم. خلیقی می گوید: این نوع نگاه،  یک راهبرد و جهت‌گیری را نشان می دهد که ما موضوعات و مباحث زیادی را درباره آن  در زمان طرح صیانت می شنیدیم.از خلیقی درباره تبعات این نوع نگاه می پرسیم که می گوید: تبعات این نوع دیدگاه ها و فضا، در سرمایه گذاری ها در حوزه اقتصاد دیجیتال اثرات خود را نشان می دهد. اگر روند سرمایه گذاری ها در این حوزه را بررسی کنید، متوجه وضعیت آن می شوید. هم‌اکنون به نظر سرمایه گذاری در بخش استارتاپ ها تقریبا متوقف شده است. بیشتر آورده های سرمایه ای به نوعی در بخش شرکت های بزرگ و تا حدودی حاکمیتی است  و آن بخشی که قبلا تحت عنوان اقتصاد دیجیتال مستقل فعال بود، اکنون تا حدودی راکد شده است.خلیقی در چرایی این مسئله می گوید: بعضا نگاه و روش به نوعی به بستن درهای دیجیتال برمی‌گردد و گفته می شود، ما سرویس های خارجی را می بندیم تا سرویس های داخلی جای آن ها را بگیرد؛ در حالی که «اقتصاد دیجیتال» در دنیا در محلی بودن خلاصه نمی‌شود. در واقع این اقتصاد زمانی معنا پیدا می کند که روی شبکه اینترنت و به صورت بین المللی فعال باشد.