ایران و آذربایجان در یک‌قدمی جنگ بزرگ | پس‌لرزه‌های خطرناک همکاری آذربایجان و اسرائیل
ناظران مدعی اند بخش عمده ای از اختلاف میان تهران و باکو مربوط است به همکاری های نظامی و اطلاعاتی اذربایجان و اسرائیل و دیگر رقیب منطقه ای ایران یعنی ترکیه.
به نقل از اکوایران، در شرایطی که غرب بر تحولات سوریه متمرکز شده، ارتباط ایران با جمهوری‌های استقلال یافته شوروی در قفقاز جنوبی از منظر استراتژیک بیش از همیشه برجسته شده، آن هم در شرایطی که ایران در جستجوی نزدیکی بیشتر با روسیه و چین، است.
ماجراجویی‌های باکو!
به نوشته پایگاه مرکز استیمسون، آنگونه که ناظران مدعی اند تنش میان تهران و باکو به یک تهدید تبدیل شده، بالاخص آنکه آذربایجان رابطه دیپلماتیک خود را با اسرائیل تقویت کرده و در صدد است تا با ترکیه اتحادی بزرگ تعریف کند و بعد از قره‌باغ کوهستانی، سرزمین های بیشتری را از آن خود کند. ارمنستان و آذربایجان اخیرا برای بازپس گیری قره باغ دو باری رویاروی هم قرار گرفتند، دومین بار سال 2020 بود که باکو توانست یک سوم کنترل منطقه را در اختیار بگیرد.
ایران در جریان نخستین جنگ قره باغ در سال های 1992 تا 1994 قصد داشت تا با ایفای نقش میانجی زمینه‌ساز صلح میان دو همسایه شود. می 1992، ایران رهبران دو کشور را برای برگزاری رایزنی های صلح به تهران دعوت کرد.اما با تصرف شهر لاچین توسط ارمنستان گفتگوها متوقف شد.در آن بازه زمانی به دلیل آن که ابوالفضل ایلچی بیگ، رئیس جمهوری وقت آذربایجان به احساسات ضدایرانی دامن زد، تهران به ایروان نزدیک شد.
اوایل سال 1993 ایران، ارمنستانِ محصور در خشکی را از سقوط صنعتی و مالی نجات داد. جنگ میان ایروان و باکو با برقراری آتش‌بس به پایان رسید و ارمنستان توانست قره‌باغ و نواحی اطراف آن را در اختیار بگیرد. در آن زمان، نخست‌وزیر وقت ارمنستان ایران را ناجی کشورش اعلام کرد.
رویارویی احتمالی ایران و آذربایجان
به ادعای ناظران روابط ایران و آذربایجان پس از جنگ پر تنش شد چرا که باکو روابط خود با تل آویو را گسترش و همزمان به جدایی طلبان فرصت داد. جنگ های اخیر میان آذربایجان و ارمنستان، روابط تهران و باکو را پیچیده تر کرده است. رسانه های آذربایجان شروع به نشر اخباری در باب حمایت ایران و روسیه از ارمنستان کردند.
همزمان رهبران آذربایجان نیز مدعی بودند که روسیه از خاک ایران برای ارسال سلاح به ارمنستان استفاده می کند، اتهامی که ایران به شدت آن را محکوم کرد.
جنگ دوم به نفع آذربایجان پایان یافت و این کشور توانست بخش گسترده ای از قره باغ کوهستانی را بازپس بگیرد.از آن برهه زمانی به بعد گمانه زنی ها در باب رویارویی ادعایی میان باکو و تهران برجسته شد. ناظران مدعی اند بخش عمده ای از اختلاف میان تهران و باکو مربوط است به همکاری های نظامی و اطلاعاتی اذربایجان و اسرائیل و دیگر رقیب منطقه ای ایران یعنی ترکیه.
تقلای تل آویو برای تحریک تهران
از اوایل سال 2000، آنکارا و باکو با تعریف مرکزی برای آموزش نیروهای نظامی آذربایجان، همکاری های نظامی شان را توسعه دادند. این مشارکت در سال 2010 از طریق معاهده ای به یک اتحاد نیمه نظامی تبدیل شد که هر کشور را موظف می کند در صورت حمله بازیگری خارجی از دیگری دفاع کند. در حقیقت اردوغان و الهام علی اف رژه پیروزی در قره باغ را مشترکا برگزار کردند.
ناظران مدعی هستند که ایران بیش از همه از همکاری اطلاعاتی باکو و تل آویو خشمگین است. به گفته رهبران ایران، آذربایجان به اسرائیل مجوز داده تا یک شبکه جاسوسی ایجاد کرده تا اسرائیلی ها از طریق آن بتوانند ماموریت های تروریستی شان را به سرانجام برسانند.علاوه بر این، تهران بر این باور است که باکو در انتقال اسناد محرمانه درباره برنامه هسته ای ایران نقش داشته؛ اسنادی که اسرائیل مدعی بود سرقت کرده و در اختیار دولت دونالد ترامپ قرار داده؛ رخدادی که زمینه را برای خروج یکجانبه از برجام هموار کرد.
پس از آنکه خبر مرتبط با موافقت آذربایجان با دسترسی اسرائیل به فرودگاه های این کشور رسانه ای شد، تنش ها میان تهران و باکو نیز افزایش یافت چرا که این احتمال وجود دارد اسرائیل از فرودگاه ها برای حمله های ماجراجویانه اش استفاده کند.گروهی مدعی اند که بعد از چهار دهه رویارویی اسرائیل با متحدان ایران در لبنان، سوریه و فلسطین، تل اویو تصمیم گرفته در شمال ایران تنش آفرینی کند.از همین رو گروهی از تحلیلگران می گویند که ایران باید طرح کریدور ترانزیتی شمال- جنوب بین المللی اش را محقق کند؛ این کریدور تحت حمایت روس ها بازه زمانی تجارت میان هند و اروپا را کوتاه کرده و بنادر روسیه را از طریق قفقاز و ایران به خلیج فارس اقیانوس هند متصل می کند.
با این همه این حقیقت هم باید لحاظ کرد که آذربایجان در باب مسیری از آسیای مرکزی به سوی اروپا ایده هایی دارد که به واسطه شان روسیه و ایران به حاشیه رانده خواهد شد.فعلا وزرای خارجه آذربایجان و ارمنستان در تماس تلفنی‌شان تلاش دارند تا از شدت تنش ها بکاهند، با این همه به ادعای ناظران آینده دو همسایه در هاله ای از ابهام قرار دارد.