اسرائیل و عربستان در یک‌قدمی توافق | فلسطینی‌ها خوشحال نباشند!
بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در گفتگویی با بلومبرگ از تلاش برای آغاز روابط اسرائیل و عربستان سعودی خبر داده و گفته ما در آستانه یک نقطه عطف تاریخی هستیم. سوال اینجاست که آیا عادی‌سازی روابط نزدیک است؟ این توافق چه مختصاتی دارد و چه کسی از آن سود می‌کند؟
رویداد۲۴ نوشت: بنیامین نتانیاهو در گفتگو با بلومبرگ در مقابل یک پرسش سخت قرار گرفته است. خبرنگار بلومبرگ از نتانیاهو خواسته بگوید اسرائیل قرار است در ازای عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی چه امتیازی را بدهد؟ «آیا قرار است شهرک‌سازی یهودیان در کرانه باختری را متوقف کند؟»
نتانیاهو در پاسخ به این پرسش تاکید کرده قرار نیست مواضعش را در مذاکره با طرف عربستانی به خبرنگار بلومبرگ بگوید، اما به سرمایه‌گذاران در بازار‌های مالی گفته اگر جای آن‌ها بود روی «عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان» شرط می‌بست.
او بعد از اصرار خبرنگار بلومبرگ به پرسشش درباره آنچه اسرائیل قرار است در یک توافق با عربستان ارائه کند، گفته «می‌توانم بگویم ما چه چیز‌هایی را نخواهیم داد. من قرار نیست هیچ موردی را در ارتباط با امنیت اسرائیل فدا کنم، اما فضای مذاکره بر سر احتمالات باز است.»
نخست وزیر اسرائیل گفته مساله فلسطین همواره در مذاکرات مطرح می‌شود. اما می‌توانم بگویم اقدامی که می‌توانیم درمورد مساله فلسطین بکنیم بسیار کمتر از چیزی است که شما مطرح کردید (منظور توقف شهرک‌سازی در کرانه باختری است.)
او در پاسخ به این سوال که آیا قرار است به فلسطینی‌ها، اجازه تشکیل دولت خودشان را بدهید یا این خط قرمز شماست؟ گفته چنین اتفاقی نخواهد افتاد، چون چنین دولتی در سرزمینی به ابعاد واشنگتن، عملا تحت کنترل ایران خواهد بود.
نتانیاهو گفته با این کار (تشکیل دولت فلسطین)، در مساحتی به اندازه واشنگتن، عملا دولتی تحت کنترل ایران را قرار خواهید داشت. یعنی دولت فلسطینی تشکیل نمیشود بلکه دولت تروریست ایرانی خواهد بود.
او در ادامه گفته «همیشه گفتم از نظر من فلسطینی‌ها باید قدرت حکمرانی بر خودشان را داشته باشند و هیچ قدرتی هم نباید اسرائیل را تهدید کند. این به آن معنی است که هر نتیجه‌ای در مذاکره با فلسطینی‌ها، اعم از توافق صلحی که به دست بیاوریم، باید متضمن قدرت امنیتی اسرائیل در همه این منطقه باشد. در غیر این صورت این توافق از هم خواهد پاشید.»
نتانیاهو گفته «شاید در نشست مجمع عمومی سازمان ملل خبر مهمی در رابطه با پیمان آبراهام بدهند که تاریخ را تغییر خواهد داد و این تنها محدود به پایان درگیری اسرائیل و فلسطین نیست بلکه پایان درگیری با ۹۸ درصد جهان عرب است و ایجاد یک صلح جدید میان دولت یهود و جهان اسلام است.»
آیا توافق اسرائیل و عربستان نزدیک است؟
اسرائیل و عربستان از روز نخست تشکیل دولت یهود رابطه دیپلماتیک رسمی نداشته‌اند. عربستان به عنوان رهبر بلوک اهل تسنن در جهان اسلام، به راحتی دیگر کشور‌های عربی نتوانسته به صف بیعت‌کنندگان با اسرائیل ذیل ابتکار دونالد ترامپ تحت عنوان «پیمان آبراهام» در سال ۲۰۲۰ بپیوندد؛ اما ظاهرا اوضاع در حال تغییر است و رانه اصلی این تغییرات، دشمنی مشترک اسرائیل و عربستان با ایران است.
اظهارات نتانیاهو نشان می‌دهد مذاکره برای عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان جدی است. اشاره بی‌ربط نتانیاهو به ایران در خلال مساله دولت فلسطین و رابطه با عربستان نشان می‌دهد، دشمنی با جمهوری اسلامی و نگرانی از توسعه نفوذ ایران در منطقه عامل مهمی در نزدیکی ریاض و تل‌آویو است. شواهد هم این اظهارات را تایید می‌کند. مشاوران سیاست خارجی جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در ماه‌های اخیر بار‌ها برای به سرانجام رساندن این ماموریت غیرممکن به عربستان سفر کرده‌اند.
از زمان اولین سفر بایدن به عربستان در سال ۲۰۲۲، مساله عادی‌سازی در دستور کار دولت آمریکا قرار گرفت. جیک سالیوان مشاور امنیت ملی بایدن چندبار به عربستان سفر کرد و با محمد بن‌سلمان دیدار داشت. آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا هم اخیرا سفری به ریاض داشت.
رسانه‌های غربی به ویژه رسانه‌های آمریکایی معتقدند رسیدن به یک توافق بین اسرائیل و عربستان بدون امتیاز دادن به فلسطینی‌ها امکان‌پذیر نیست. از همین منظر، هر گونه توافقی میان تل‌آویو و ریاض با سیاست داخلی این دو کشور مغایرت دارد؛ دولت راست افراطی نتانیاهو نشان داده به شدت به دنبال الحاق سرزمین‌های فلسطین است و حاضر نیست امتیازی هرچند جزئی به فلسطینی‌ها بدهد. به گفته رسانه‌های آمریکایی، دولت بایدن به دنبال گرفتن یک امتیاز از اسرائیل برای فلسطین است. از سوی دیگر گزارش‌ها نشان داده عادی‌سازی روابط بین سایر کشور‌های عربی با اسرائیل هم در بین مردم عربستان اقدام منفوری قلمداد شده است.
آنچه مسلم است این است که عربستان سعودی در صورت قبول عادی‌سازی روابط با اسرائیل، به دنبال امتیازات بسیاری قابل توجهی خواهد بود که شاید آمریکا را از این توافق منصرف کند. چیس فریمن سفیر پیشین آمریکا در عربستان سعودی یک بار گفته بود «من متوجه منافعی که آمریکا از این توافق به دست می‌آورد نمی‌شوم به جز اینکه ایالات متحده باید بهای سنگینی برای آن بپردازد.»
عادی سازی روابط اسرائیل-عربستان به چه معناست؟
عادی‌سازی از نظر محافل سیاسی واشنگتن به منزله ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی نیست. این ابتکار، با ابتکار «صلح عربی» به رهبری عربستان سعودی در سال ۲۰۰۲، که بر توقف اشغال نظامی اسرائیل و پایبندی آن‌ها به قطعنامه‌های بین المللی در ازای صلح با کشور‌های عضو اتحادیه عرب متمرکز بود، فرق می‌کند.
توافق عربستان و اسرائیل یک توافق عادلانه یا جامع نخواهد بود. در حالی که آنتونی بلینکن بهار امسال گفت که هرگونه عادی‌سازی «باید به رفاه مردم فلسطین کمک کند»، مشخص نیست این عبارت برای «غزه» چه معنایی دارد، یا اینکه آیا متضمن توقف شهرک‌سازی یا توقف سیاست‌های اشغالگرانه اسرائیل در کرانه باختری خواهد بود یا نه. (گفتنی است که سال ۲۰۲۰، اسرائیل متعهد شده بود که طرح الحاق کرانه باختری خود را به عنوان بخشی از عادی‌سازی روابط با امارات متوقف کند. اکنون اما دولت کنونی اسرائیل در اصل به سیاست‌های الحاقی بازگشته و روابط اسرائیل و امارات متحده عربی دوباره تیره شده است.)
از طرفی ملک سلمان بار‌ها از اهمیت فلسطین در موضوع عادی سازی روابط با اسرائیل حرف زده، اما ولیعهدش، محمد بن سلمان که عملا پادشاه عربستان است، چندان علاقه‌ای به نقش محوری فلسطین در مذاکرات عادی سازی ندارد.
چه کسی از عادی سازی روابط اسرائیل و فلسطین سود می کند؟
حال سوال اینجاست که اگر توافق عادی‌سازی اساسا ربطی به فلسطین نداشته باشد، پس درباره چیست؟ نشریه آمریکایی وکس به این سوال پاسخ داده و گفته ایالات متحده می‌خواهد عربستان سعودی و به طور کلی خاورمیانه را از مدار چین دور کند.
به گزارش نشریه وکس آمریکا، افزایش قدرت چین در جهان و نفوذ فزاینده آن در خاورمیانه ممکن است دلیل اصلی پیگیری این توافق از سوی دولت بایدن باشد. چین اخیراً بین عربستان سعودی و ایران میانجی‌گری کرده است. دولت بایدن ممکن است مذاکرات اسرائیل و عربستان را به عنوان راهی برای تقویت مجدد جایگاه خود در خاورمیانه در دستور کار قرار داده باشد.
از سوی دیگر چین به دنبال خرید نفت عربستان با ارز چینی است و در نتیجه قدرت دلار آمریکا را کاهش داده است. آمریکا با این وضعیت هم باید مقابله کند. همچنین اسرائیل چیز‌های زیادی برای به دست آوردن دارد. با توجه به نفوذ بین‌المللی عربستان سعودی به عنوان خادم‌الحرمین الشریفین، اسرائیل در جهان اسلام مورد استقبال قابل توجهی قرار خواهد گرفت و همزمان اهمیت حقوق فلسطینی‌ها یا حل و فصل مناقشه اسرائیل و فلسطین هم کاهش پیدا خواهد کرد.
«استفان والت» استاد علوم سیاسی دانشگاه هاروارد معتقد است عادی‌سازی روابط در خدمت منافع اسرائیل است. «پل پیلار» افسر سابق اطلاعاتی آمریکا در یادداشتی گفته این توافق نماد توانایی اسرائیل برای برخورداری از روابط عادی با کشور‌های همسایه با وجوذ اشغالگری و عدم حل و فصل مناقشه فلسطین است و تنها ذی‌نفع چنین توافقی، دولت راست افراطی در اسرائیل خواهد بود.
عادی‌سازی به طور قابل توجهی به نفع صنایع فناوری و تسلیحات اسرائیل است که به دنبال ورود به بازار عربستان هستند. در مورد عربستان هم بنا بر گزارش رسانه‌های آمریکایی، این کشور درخواست‌هایی از ایالات متحده در خصوص برنامه هسته‌ای غیرنظامی و تضمین امنیتی ناتو داشته است. سعودی‌ها خواهان فناوری‌های نظامی و اطلاعاتی اسرائیل هستند. تجارت رسمی بین دو کشور پایین است. اما در سال ۲۰۱۷، اسرائیل با امضای نخست وزیر بنیامین نتانیاهو، نرم افزار جاسوسی گروه NSO را به عربستان فروخت.
فریمن، دیپلمات بازنشسته‌ای که از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ به عنوان سفیر در عربستان سعودی خدمت کرده، به نشریه وکس گفته «کشور‌های خلیج فارس بدون وجود روابط رسمی هم قادر به تجارت با اسرائیل هستند.» اما به گفته فریمن، رسمی کردن این روابط بسیار خطرناک خواهد بود، چرا که با خشم و نارضایتی سعودی‌ها مواجه می‌شود، به «تشنج سیاسی» دامن می‌زند، و حتی ممکن است به «انقلابی در عربستان سعودی» منجر شود.
اگر فرض کنیم یکی از دلایل بایدن برای پیگیری توافق عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان، مساله مبارزه‌های انتخاباتی پیش رو در آمریکا باشد، باید تاکید کرد که عربستان هیچ علاقه‌ای به انتخاب مجدد بایدن ندارد.
نشریه وکس به نقل از فریمن سفیر پیشین آمریکا در عربستان گفته اقدامات دولت بایدن هیچ ربطی به سیاست خارجی ندارد و تنها مصرف داخلی دارد، چون چنین توافق جایگاه دولت را در بین رای دهندگان راست و میانه آمریکایی تقویت می‌کند. رای‌دهندگان چپ دموکرات هم نیازی به تقویت جایگاه دولت بایدن ندارند چرا که خاستگاه رای‌شان قرار نیست تغییر کند. فریمن گفته با این حال نباید فراموش کرد که عربستان هیچ دلیل موجهی برای انتخاب مجدد بایدن ندارد و با توجه به شرایط سیاست داخلی عربستان و اسرائیل، نباید به این زودی‌ها منتشر یک توافق باشیم.