بن‌بست ایران و آمریکا می‌شکند یا خطرناک‌تر می‌شود؟
مقامات آمریکایی بر این باورند که ایران به عنوان بخشی از تلاش‌ها برای بیرون راندن نیروهای آمریکایی از منطقه با همکاری روسیه و حکومت بشار اسد، گروه‌های وابسته به خود در سوریه را مجهز می‌کند. ایران همچنین در حال تعمیق همکاری نظامی خود با روسیه است.
به نقل از اکوایران، توافق غافلگیرکننده برای آزادی پنج ایرانی-آمریکایی از زندان در ازای آزادی چند میلیارد دلار دارایی مسدود شده ایران، یک پیشرفت دیپلماتیک در دوره‌ای تیره و تار برای روابط ایران و آمریکا است. این پنج نفر از زندان به حبس خانگی منتقل شده‌اند تا در انتظار تکمیل برخی تراکنش‌های مالی باشند. اگر آنها به خانه بازگردند یکی از منابع اصلی تنش در روابط پریشان ایران و ایالات متحده کنار میرود.
این موفقیت همچنین در زمانی اتفاق می‌افتد که رابطه‌ای که هرگز دقیقاً دوستانه نبوده، در یکی از پرتنش‌ترین وضعیت‌ها قرار دارد. ارتش ایالات متحده در حال حاضر در واکنش به یک سری توقیف کشتی‌ها، در حال بررسی طرحی برای استقرار پرسنل مسلح در کشتی‌های تجاری است که از طریق تنگه هرمز عبور و مرور می‌کنند. تنش‌ها در این تنگه در بالاترین سطوحی است که از «جنگ نفت‌کش‌ها» در دهه 1980 بوده است، زمانی که کشتی‌های آمریکایی و ایرانی درگیر نبرد مستقیم دریایی بودند. ایالات متحده تاکنون در پاسخی مستقیم به تحولات کنونی، استقرار هزاران تفنگدار دریایی و همچنین جت‌های جنگنده را در منطقه آغاز کرده است.
به نوشته وبسایت خبری مسنجر، برنامه هسته‌ای ایران نیز همچنان به پیشروی خود ادامه می‌دهد. بازرسان سازمان ملل ادعا می‌کنند که ایران اکنون 15 برابر سال 2018 اورانیوم غنی شده دارد، زمانی که ایالات متحده از توافق هسته‌ای مورد مذاکره بین المللی خارج شد. اکنون ادعا می‌شود که ایران دارای مواد شکافت‌پذیر کافی برای گریز هسته‌ای است، اگرچه هنوز اقدامی برای این کار انجام نداده است.
مقامات آمریکایی همچنین بر این باورند که ایران به عنوان بخشی از تلاش‌ها برای بیرون راندن نیروهای آمریکایی از منطقه با همکاری روسیه و حکومت بشار اسد، گروه‌های وابسته به خود در سوریه را مجهز می‌کند. ایران همچنین در حال تعمیق همکاری نظامی خود با روسیه است.
دومینوی کاهش تنش‌ها؟
این‌ها مسائل دشوار و حتی خطرناکی هستند و بلال ساب، یکی از مقامات سابق پنتاگون که اکنون در مؤسسه خاورمیانه فعالیت می‌کند، گفت که معامله زندانیان هرچند امیدوارکننده است، اما بعید است که این مشکلات را حل کند. او به مسنجر گفت: «من چنین ارتباطی را نمی‌بینم. مسأله زندانیان همیشه در راس اولویت‌های دولت ایالات متحده یا نزدیک به راس بوده است. و ایرانی‌ها به وضوح چیزی در ازای آن دریافت می‌کنند. در این زمینه خاص، فضا برای همکاری عملی وجود دارد، اما مسائل قسمت‌بندی شده است. این موضوع به هیچ صورتی بر سایر بخش‌های این رابطه، که پرتنش است و به‌طور بالقوه به سمت رویارویی پیش میرود، تأثیر نمی‌گذارد».
اما ممکن است دلایلی برای خوش بینی محتاطانه نیز وجود داشته باشد. روز جمعه، وال استریت ژورنال گزارش داد که ایران فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم خود را کند کرده است، که به طور بالقوه می‌تواند از سرگیری مذاکرات هسته‌ای را در ماه های آینده تسهیل کند [گرچه دولت آمریکا این خبر را تائید نکرده است]. هر دوی این تحولات پس از چند هفته مذاکرات ایران و آمریکا در عمان در مورد زندانیان و مسائل هسته‌ای رخ داد. مقامات همچنین گفته اند که از زمان آغاز این گفتگوها شاهد کاهش فعالیت نیابتی ایران در سوریه بوده‌اند.
جاناتان لورد، از کارکنان سابق پنتاگون و کنگره که اکنون در مرکز امنیت جدید آمریکا مشغول به کار است، با اشاره به معامله زندانیان، به مسنجر گفت: «محتاطانه‌تر است که این [توافق] را به عنوان یک اتفاق موردی ببینیم، اما شکی نیست که مقامات دولت در گفتگوهای خود در عمان در مورد اینکه اگر اوضاع بهتر نشود چه اتفاقاتی می‌افتد، کاملاً واضح بوده‌اند. و شاید ما شروع به مشاهده برخی از ثمرات این گفتگوها کنیم».
دیپلماسی آهسته
جان کربی از شورای امنیت ملی، روز جمعه در پاسخ به سوالی درباره گزارش‌ها مبنی بر کند شدن فعالیت‌های غنی‌سازی ایران گفت: «ما در حال مذاکره فعالانه درباره برنامه هسته‌ای نیستیم، اما مطمئناً از این نوع گام‌ها، اگر درست باشد، استقبال می‌شود». وی افزود: «ما در حال حاضر روی این موضوع متمرکز نیستیم.»
جو بایدن با وعده مذاکره مجدد در مورد بازگشت به توافق هسته‌ای 2015 -که بر اساس آن ایران فعالیت‌های غنی سازی خود را در ازای لغو تحریم‌ها متوقف کرد- روی کار آمد. اما پیشرفت در این مذاکرات کند بود و در پاییز 2022، با آغاز اعتراضات داخلی در ایران، تقریباً متوقف شد.
بادهای مخالف
هرگونه توافق بالقوه با بادهای مخالف سیاسی جدی مواجه خواهد شد. دولت بایدن بیشتر بر یک توافق بالقوه برای عادی سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل متمرکز بوده و توافقی جدید با ایران، که اسرائیل به شدت با آن مخالف است، می تواند این تلاش‌ها را پیچیده‌تر کند.
ساب گفت: «من انتظار ندارم که دولت به خاطر یک توافق محدود با ایرانی‌ها، مسئله‌ای را که در ذهن آنها بسیار بزرگ‌تر است، وضعیت خود را به خطر بیندازد».
دولت بایدن احتمالا تمایلی به دادن امتیازات بزرگ به ایران در آستانه سال انتخابات ریاست جمهوری نداشته باشد، انتخاباتی که در آن دونالد ترامپ و نامزدهای جمهوری خواه همکارش، مطمئناً بایدن را به نرمش در برابر ایران متهم خواهند کرد. (مایک پنس، معاون رئیس جمهور سابق، توافق این هفته زندانیان را به شدت محکوم کرد و آن را «بزرگترین پرداخت باج در تاریخ آمریکا» خواند)
در طرف ایران نیز، با توجه به پیشرفت گسترده‌ای که برنامه هسته‌ای داشته است، ممکن است علاقه چندانی به یک توافق جامع وجود نداشته باشد. حسین بنایی، استاد دانشگاه ایندیانا و کارشناس روابط ایران و آمریکا، به مسنجر گفت: « آنها هیچ عجله‌ای ندارند. آنها به آستانه هسته‌ای رسیده‌اند و متمایلند در همین وضعیت بمانند و ببینند چه امتیازاتی می‌توانند بگیرند.»
مقامات ایران همچنین احتمالاً انتخابات آینده ریاست جمهوری ایالات متحده را در نظر دارند، زیرا می‌دانند که همانطور که در سال 2018 اتفاق افتاد، هر توافقی که اکنون مذاکره شود می‌تواند توسط یک رئیس جمهور جمهوری‌خواه جدید کنار گذاشته شود. بنایی گفت: «آنها دفعه قبل واقعاً با ترامپ ضرر کردند، آنها نمی‌خواهند همان اشتباه را دوباره تکرار کنند».
بن بست؛ اما برای چه مدت؟
در این پس‌زمینه، بنایی معامله زندانی را به عنوان «بخشی از حالت پیش‌فرض این رابطه‌ی همیشه در بن‌بست» می‌داند. ایران پیوسته از هر اقدامی که منجر به گشایش کامل به سوی غرب و یا انزوای بین‌المللی کامل شود که حکومت را تهی دست می‌سازد، اجتناب کرده است. و تبادل زندانیان –از بحران گروگان گیری سفارت آمریکا در سال 1979 تا آزادی چهار زندانی دو تابعیتی، از جمله جیسون رضائیان، خبرنگار واشنگتن پست در سال 2016- مدت‌هاست که یکی از ویژگی‌های این بن‌بست بوده است.
در حال حاضر، به نظر می‌رسد که قرار است این وضعیت ناآرام ادامه یابد، اگرچه هیچ کمبودی در نقاط بالقوه اشتعال وجود ندارد - از رویارویی دریایی در تنگه هرمز گرفته تا نبردهای نیابتی در سوریه، تا حمله اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران- که می‌تواند بن‌بست را به چیزی به مراتب خطرناک‌تر تبدیل کند.