تحلیل «نامه‌نیوز»؛
چه کسانی می‌توانند جانشین رئیسی شوند؟
در گزارش پیش رو علاوه بر بررسی وضعیت قانونی بعد از شهادت سید ابراهیم رئیسی، به این موضوع می‌پردازیم چه در انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری چه کسانی ممکن است نامزد شوند؟
آرزو فرشید- سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و جمعی از همراهانشان روز گذشته در سانحه بالگرد به شهادت رسیدند تا رئیسی در تاریخ جمهوری اسلامی بعد از بنی‌صدر(عزل) و شهید رجایی(ترور) سومین رئیس‌جمهوری باشد که دوره‌اش به پایان نرسید.
حالا پرسش آن است که سرنوشت ریاست‌جمهوری در چنین شرایطی چگونه می‌شود؟ قانون اساسی به روشنی برای چنین وضعیتی راهکار دقیق ارائه داده است و روند قانونی اداره کشور و انتخاب رئیس‌جمهوری بعدی به طور کامل پیش‌بینی شده است.
اصل 131 قانون اساسی مقرر می‌دارد: «در صورت فوت، عزل، استعفاء، غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس‌جمهور یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رئیس‌جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده یا امور دیگری از این قبیل، معاون اول رئیس‌جمهور با موافقت رهبری اختیارات و مسئولیت‌های وی را بر عهده می‌گیرد و شورایی متشکل از رئیس مجلس و رئیس قوه قضاییه و معاون اول رئیس‌جمهور موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رئیس‌جمهور جدید انتخاب شود، در صورت فوت معاون اول یا امور دیگری که مانع انجام وظایف وی گردد و نیز در صورتی که رئیس‌جمهور معاون اول نداشته باشد مقام رهبری فرد دیگری را به جای او منصوب می‌کند».
قانونگذار در اصل 132 هم آورده است که «در مدتی که اختیارات و مسئولیت‌های رئیس جمهور بر عهده معاون اول یا فرد دیگری است که به موجب اصل یکصد و سی و یکم منصوب می‌‌گردد، وزرا را نمی‌توان استیضاح کرد یا به آنان رأی عدم اعتماد داد و نیز نمی‌توان برای تجدیدنظر در قانون اساسی و یا امر همه‌‌پرسی اقدام نمود».
با این اوصاف از حالا مسئولیت اداره دولت با موافقت رهبر انقلاب برعهده معاون اول یعنی محمد مخبر است و شورایی متشکل از خود مخبر، قالیباف و محسنی اژه‌ای باید ترتیب برگزاری انتخاباتی زودهنگام را بدهند تا حداکثر ظرف 50روز رئیس‌جمهور جدید کشور انتخاب شود.
در روند قانونی و حقوقی موضوع هیچ ابهامی وجود ندارد اما به نظر می‌رسد از منظر سیاسی چند ابهام وجود دارد؛ نخست آنکه چه کسانی می‌توانند در این شرایط خود را به عنوان نامزد انتخابات زودهنگام معرفی کنند و ثانیا آیا ریاست‌مجلس جدید هم تحت تأثیر تغییر و تحولات در دولت قرار می‌گیرد؟
در پاسخ به پرسش نخست باید گفت که در حال حاضر نمی‌توان به قطعیت گفت که چه کسانی وارد عرصه می‌شوند اما به نظر می‌رسد چند نام وجود دارند که شاید بتوان بر آنها جامه ریاست‌جمهوری را متصور بود. یکی از آنها همین محمد مخبر است که حالا قرار است تا مدتی مسئولیت اداره دولت را برعهده داشته باشد. او از جایگاه معاون اول رئیس‌جمهور در بطن امور دولت قرار دارد و به نوعی ادامه‌دهنده راه دولت سید ابراهیم رئیسی خواهد بود. البته باید دید اولا خودش حاضر به نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری می‌شود یا نه و ثانیا مردم نسبت به او اقبال نشان می‌دهند یا خیر؟
فرد دیگر شاید محمدباقر قالیباف باشد؛ به ویژه اینکه هنوز مجلس جدید هم شکل نگرفته است و بعید نیست او با پایان کار مجلس کنونی بخواهد وارد عرصه ریاست‌جمهوری شود؛ چه آنکه میل قالیباف برای رسیدن به کرسی ریاست‌جمهوری در گذشته هم دیده شده است.
علی لاریجانی هم همیشه یکی از مهم‌ترین گزینه‌های ریاست‌جمهوری بوده است. چندی پیش گفته شد که لاریجانی در انتخابات ریاست‌جمهوری1404 نامزد نخواهد شد مگر توصیه‌ای در کار باشد. حالا باید دید لاریجانی راضی می‌شود در شرایط حساس کنونی نامزد ریاست‌جمهوری شود؟
محسن رضایی هم می‌تواند یکی دیگر از نامزدها باشد زیرا هم او چندین بار در انتخابات ریاست‌جمهوری نامزد شده بود و به نظر می‌رسد بدش نیاید که به پاستور برود و ثانیا او نیز در دولت رئیسی حضور داشته است و دستِ‌کم به امور اقتصادی در دولت سیزدهم تسلط داشت.
مهرداد بذرپاش هم یکی از گزینه‌های محتمل است. او نیز وزیر دولت سیزدهم بوده است و البته ارتباط زیادی با گروه‌های سیاسی دارد و شاید بتواند اجماعی نسبی میان اصولگرایان به نفع خود ایجاد کند؛ چه آنکه او توانست نیروهای نزدیک به خود را وارد مجلس کند.
سعید جلیلی هم یکی دیگر از گزینه‌هایی است که بعید نیست وارد عرصه شود. در طیف‌شناسی سیاسی می‌توان او را نزدیک به رئیسی فرض کرد و احتمالا حامیان دولت رئیسی، حامی جلیلی هم خواهند بود.
در میان اصلاح‌طلبان زمزمه‌هایی وجود داشت که محسن هاشمی و اسحاق جهانگیری وارد عرصه انتخابات سال آینده شوند. حتی برخی از محمدجواد ظریف هم سخن می‌گفتند. شاید حالا اصلاح‌طلبان برنامه خود را یک سال جلوتر بیندازند و همین افراد را راهی انتخابات کنند. البته که عارف هم گرچه مورد نظر اصلاح‌طلبان نیست اما خودش بدش نمی‌آید وارد عرصه انتخابات شود.
با همه این اوصاف باید منتظر ماند و دید فضای سیاسی به چه سمتی می‌رود و جناح‌ها و گروه‌های سیاسی در فضای بعد از شهادت سید ابراهیم رئیسی با چه رویکردی وارد انتخابات ریاست‌جمهوری می‌شوند؟