مذاکرات حماس و اسرائیل بر لبه جنگ گرم یا اشغال سرد؛ گره صلح غزه کجاست؟

علیرغم مناقشات بر سر «مرحله بندی» خروج نیروها و تبادل اسرا و زندانیان، واگرایی اصلی در مذاکرات حول یک مسئله سیاسی حیاتی می چرخد: پس از آتش بس چه اتفاقی برای غزه خواهد افتاد؟ و اینجاست که بازیگران بین المللی، به ویژه ایالات متحده، به چشم انداز توافق و راه خروج از درگیری می اندیشند.

در همین راستا بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، در اواخر ماه ژوئن به کانال ۱۴ اسرائیل گفته: «من آماده هستم تا یک توافق جزئی انجام دهم، اما ما متعهد هستیم که جنگ را پس از وقفه ادامه دهیم تا به هدف نابودی حماس برسیم. من از این کار دست نخواهم کشید.»

از آن مصاحبه تا کنون هیچ نشانه ای وجود ندارد که موضع اسرائیل تغییر کرده و حتی اسرائیل و حماس اجازه می دهد تا مذاکرات را پس از مرحله اول شش هفته ای کنار بگذارند و جنگ را از سر بگیرند.

به گفته سی ان ان یکی از اعضای خانواده اسرای اسرائیلی که این هفته با نتانیاهو ملاقات کرده، فردی به نام ریکی باروخ است که به سی ان ان گفت که برداشت او از این دیدار، «وعده نخست وزیر برای شکست حماس و ادامه جنگ تا بازگشت آخرین گروگان ها» بود. مجموعه ای از چنین نشانه هایی، مذاکره کنندگان حماس با اسرائیل را بر سر حفظ منافع فلسطینی ها نگران تر می کند.

چه آنکه جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا هم هفته گذشته گفت: «آنچه ما در حال حاضر روی آن تمرکز می کنیم، دستیابی به توافق آتش بس، بازگرداندن گروگان ها به خانه و دستیابی به شش هفته آرامش است.» "این واقعا هدف ما در حال حاضر است. " اما به همان اندازه که موانع برای رسیدن به این مرحله اول توافق پیچیده است، چالش های سخت تری پیش از موافقت اسرائیل با پایان دادن به جنگ نیز وجود دارد.

برابر نسخه اولیه توافق که امریکا ارائه کرده، پایان دائمی جنگ قرار است در مرحله دوم آغاز شود، درست زمانی که حماس تمام اسرای باقیمانده را آزاد خواهد کرد و همه نیروهای اسرائیلی از غزه خارج خواهند شد. در مرحله سوم، بازسازی در غزه آغاز می شود و بقایای نهایی اسرا بازگردانده می شوند. اما همانگونه که گفته شد هیچ تضمینی برای ادامه جنگ بعد از آزادی اسرا وجود ندارد و نتانیاهو حاضر به ارائه چنین تضمینی به بایدن نیست.

جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، در اعلام این چارچوب در ۳۱ می، که حماس و اسرائیل هر دو با آن موافقت کردند، اذعان کرد که پس از شروع وقفه موقت در مرحله اول، مسائل قابل توجهی برای مذاکره باقی خواهد ماند. حماس امیدوار بود که تنها بحث باقی مانده این باشد که چه تعداد زندانی فلسطینی برای گروگان های اسرائیلی آزاد می شوند، اما اسرائیل اصرار دارد که این موضوع، یکی از موضوعاتی باشد که طرفین می توانند در طول انتقال از مرحله اول برای تأمین مرحله دوم مورد بحث قرار دهند.

همچنین بایدن گفته تا زمانی که این بحث ها ادامه داشته باشد، آتش بس مرحله اول نیز پس از شش هفته ادامه خواهد داشت. اما تحلیلگران سیاسی معتقدند هر چقدر هم که میانجی ها از جمله ایالات متحده، مصر و قطر، بتوانند تلاش کنند تا این گفتگوها را در مسیر خود نگه دارند تا از بازگشت به جنگ جلوگیری کنند، وضعیت صلح ممکن است به سادگی از هم بپاشند و هر دو طرف می توانند بار دیگر اسلحه به دست بگیرند. از این رو صلح در غزه به شدت شکننده است.

نشانه دیگر بی اعتنایی اسرائیل به امریکایی ها این بود که ساعاتی پس از اینکه بایدن چارچوب ۳۱ می را تشریح کرد، دفتر نتانیاهو در شبکه X (توئیتر سابق) نوشت که «شرایط اسرائیل برای پایان دادن به جنگ تغییر نکرده است».

این موضع نتانیاهو نمایانگر عمق اختلافات در اسرائیل بر سر نحوه پایان دادن به جنگ است. اختلاف نظرهای عمیقی بین مقامات امنیتی اسرائیل و دولت نتانیاهو وجود دارد. اعضای راست افراطی کابینه او از هرگونه توافق آتش بس انتقاد کرده اند، در حالی که گزارش رسانه های اسرائیلی به نقل از مقامات امنیتی حاکی از آن است که آنها نتانیاهو را به خرابکاری در مذاکرات صلح متهم می کنند. چه آنکه یکی از مهمترین انگیزه های نتانیاهو برای برهم زدن مذاکرات و فرسایشی کردن آن، این است که او امید دارد ترامپ پیروز انتخابات امریکا شود تا موقعیت خود را در اسرائیل محکم تر کند. بنابراین هر توافقی با حماس به معنای مرگ سیاسی نتانیاهو خواهد بود.

یکی دیگر از متغیرهای ناشناخته در توافق حماس و اسرائیل این است که یحیی سنوار، رهبر حماس، چه می خواهد؟ یکی از فرضیه های مطرح بین تحلیلگران غربی آن است که هدف سنوار از مذاکره، خرید زمان برای استراحت دادن به رزمندگان فلسطینی است. گروهی دیگر معتقدند طولانی شدن مذاکرات به این دلیل است که سنوار منتظر یک حمله بزرگتر از جانب ایران و حزب الله به اسرائیل است.

اگرچه حماس از جنگ با اسرائیل آسیب دیده است اما هنوز سرزندگی خود را حفظ کرده و حملات علیه سربازان اسرائیلی ادامه دارد. حماس از واگذاری اسرای باقیمانده به عنوان بزرگترین ابزار چانه زنی خود خودداری و تلاش کرده هم دولت های غربی و هم متحدانش در محور مقاومت را تحت فشار قرار دهد تا اسرائیل را وادار به پایان دادن به تهاجم نظامی و عقب نشینی کامل از غزه کنند. بنابراین عقب نشینی اسرائیل از غزه در حال حاضر به عنوان هدف اسراتژیک حماس در مذاکرات محسوب می شود که به دنبال آن است.

این در حالی است که برخی ناظران سیاسی بر این باورند که یحیی سنوار منتظر است تا ببیند حزب الله و ایران چگونه از اسرائیل به خاطر ترورهای اخیر یکی از فرماندهان ارشد حزب الله در بیروت و رهبر سیاسی حماس در تهران انتقام خواهند گرفت انتقامی که تا به امروز از سوی حزب الله محقق شده اما پاسخ ایران متاثر از متغیرهای دیگر انجام نشده است. گروه دیگری از کارشناسان سیاسی معتقدند اسرائیل در تلاش است تا اشغال غزه را دوباره طراحی کند، نه پایان دهد. این همان دیدگاهی است که حماس هم به آن می اندیشد و به دنبال دریافت تضمین برای عدم حمله مجدد اسرائیل به غزه است.

نتیجه مذاکرات قاهره هر چه باشد، همه نشانه ها نشان می دهد که بیشترین چیزی که اسرائیل به دنبال آن است، تلاش برای استمرار مذاکرات تا زمان تغییر در امریکا است. پس از آن، همه شرط ها نادیده گرفته خواهد شد. ایالات متحده که با مواضع متناقض خود در قبال اسرائیل، با هزینه بسیار در خاورمیانه درگیر شده، سعی  می کند بار مسئولیت را بر دوش حماس بگذارد تا آخرین پیشنهاد آتش بس را بپذیرد. اما حماس می داند که این یک تله است و از نظر سیاسی و نظامی، نمی تواند توافقی را تأیید کند که به پیشرفت های اسرائیل مشروعیت می بخشد. در این شرایط اگرچه برای فلسطینی ها، آتش بس به شدت مورد نیاز است، اما شرایط کنونی تنها یک انتخاب بین «جنگ گرم و اشغال سرد» را ارائه می دهد که هیچ کدام عادلانه یا پایدار نیستند.