فعال حقوق کودک: رابطه کودکان با شبکه‌های اجتماعی؛ راه رفتن روی لبه تیغ است

آیدین پورخامنه - کودکان و نوجوانان نسل جدید همواره باعث شگفتی برای قدیمی‌ترها بوده‌اند. حال نیز طوری با تکنولوژی هماهنگ برخورد می‌کنند که انگار سال‌هاست در حال استفاده از آن‌ها هستند. کودکی 4 ساله که به راحتی با برنامه‌های تبلت کار می‌کند. برنامه‌ای که پدر میانسالش زمان زیادی را برای یادگیری آن صرف کرده‌بود. اما این سوال ذهن‌های زیادی را درگیر خود کرده‌است، چقدر درست است که کودکان و نوجوانان با این وسایل کار کنند؟ آسیب‌هایی که از نظر ذهنی و جسمی کودک را تهدید می‌کند وقتی با عدم قدرت تصمیم‌گیری و انتخاب او همراه می‌شود، مسئولیت بزرگی را بر دوش والدین می‌گذارد. اگرچه بر اساس سند حمایت از حریم شخصی آنلاین کودکان (COPPA) وب سایت‌هایی که بر اساس جمع‌آوری اطلاعات کاربران پایه‌گذاری شده‌اند اجازه ندارند کودکان زیر 13 سال را بپذیرند اما کم نیستند کودکانی که والدین‌شان به اسم آن‌ها حساب باز می‌کنند و یا خیلی عادی عکس‌ها و اطلاعات مربوط به کودک‌شان را روی صفحات خود منتشر می‌کنند. که باعث ازبین رفتن حق گمنام بودنشان در زندگی آینده می‌شود. در همین زمینه مصاحبه ای با امید زمانی، پزشکی که در زمینه حقوق کودکان فعالیت می‌کند و چند سالی در یونیسف مشغول به کار بوده انجام دادیم، مشروح گفتگوی نامه نیوز با وی را در ادامه مطالعه فرمایید؛

در دورانی زندگی می‌کنیم که دسترسی کودکان به شبکه‌های اجتماعی به راحتی امکان‌پذیر است، از طرفی کودکان قدرت تصمیم‌گیری و انتخاب ندارند، ارزیابی شما از این پدیده چیست و نحوه برخورد صحیح با این موضوع به عقیده شما چگونه باید باشد؟ شبکه‌های اجتماعی فواید و مضراتی دارند پدر و مادرها باید با توجه به خصوصیات و سن کودکانی که از این شبکه‌ها استفاده می‌کنند ببینند که فواید بیشتر است یا مضرات. کودکان در سنین پایین بهتر است وارد اینگونه شبکه‌ها مخصوصاً آن‌هایی که مخصوص استفاده بزرگسالان است ( مثل فیس بوک) نشوند. ولی متاسفانه تلفن‌های هوشمند با قابیلت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی وجود دارند. والدین با خرید تلفن‌های هوشمند برای فرزند امکان دسترسی به این شبکه‌ها را نیز برای آن‌ها فراهم می‌کنند. فواید استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای کودکان بیشتر است یا مضرات آن؟ در بحث مضرات، ممکن است کودک مورد سوء استفاده سایبری (آزار سایبری) قرار گیرد یا اگر اطلاعات زیادی را در اختیار افراد مختلف قرار دهند مثلاً آدرس خانه را بگوید که موجب دزدی کودک یا سوء استفاده‌های دیگر از او خواهدشد. بحث دیگر سوءاستفاده‌ها ی جنسی است که ممکن است به صورت کلامی یا تصویری، کودک مورد سوء استفاده قرار بگیرد. از او خواسته‌ شود که تصاویر یا فیلم‌هایی در حالت‌های نامناسب روی اینترنت بگذارند یا مسایل مالی ممکن است پیش بیاید که شماره حساب بانکی یا عابر بانک والدین خود را لو دهند. حتی ممکن است کودک قرارهایی با افراد ناشناس بیرون از خانه و مکان‌های نامناسب بگذارد. از فواید استفاده از شبکه های اجتماعی می‌توان به بیان احساسات از طرف کودکان اشاره‌ کرد. می‌توانند استرس شان را خالی کند یا با دوستان خود در حال تماس باشند، تعامل اجتماعی پیدا کنند، چیزهای جدید بیاموزند، موزیک یا نقاشی خود را به نمایش بگذارند، فن بیان خود را تقویت کنند و هویت شان شکل بگیرد پس می‌توان گفت شبکه‌های اجتماعی هم تاثیر خوب و هم تاثیر بد دارد. نقش والدین در هدایت کودکان به سمت استفاده صحیح و مناسب از شبکه های اجتماعی را چطور تحلیل می کنید؟ راه پیشنهادی این است که پدر و مادر بتوانند با فرزند خود تعامل خوبی داشته‌ باشند و درباره استفاده از این شبکه ها و حدود استفاده از شبکه صحبت کنند . توضیح دهند که با غریبه‌ها ارتباط برقرار نکنند. پدر و مادر طوری با کودک خود رابطه داشته‌ باشند که کودک بتواند درباره اتفاقی که در آن شبکه می‌افتد، صحبت کند تا به صورت روزانه یا هفتگی مروری روی کارهایی که او انجام داده، داشته باشند و راهنمایی کنند که کدام کارها خوب است و از کدام کارها باید پرهیز کند. استفاده از تبلت و گوشی‌های هوشمند چه تاثیری بر رشد ذهنی و جسمی کودک می‌تواند داشته‌باشد؟ این استفاده‌ها باید محدود و مشخص باشد و اگر بی‌حد و اندازه و بی‌جهت باشد حرکت جسمی کودک را مختل می‌کند یا موجب افزایش وزن (چاقی) او می‌شود . کودک ممکن است از دنیای واقعی دور بیفتد و رشد و تکامل طبیعی که در تعامل رودر رو با افراد به وجود می‌آید را نداشته‌باشد یا بیش از حد به دیگران اعتماد کند. ممکن است کودک عکسی نامناسب را به اشتراک گذاشته باشد این عکس موجب می‌شود کودک پشیمان شود و احساس گناه کند. پس عوارض جسمی، روانی و اجتماعی برای کودک خواهد داشت و می‌تواند هر سه بعد سلامت او را مختل کند. پیشرفت تکنولوژی و همپایی کودکان در این پیشرفت غیر قابل انکار است، چطور می‌توانیم از آسیب بیشتر به کودکان جلوگیری کنیم؟ متاسفانه به نظر می‌آید قوانینی که در خانواده باید برای کودک گذاشته‌شود، هم در کشور ما و هم در کشورهای دیگر مقداری شل شده‌است. ولی خانواده‌هایی که در قانون‌گذاری برای کودک موفق باشند به صورتی که مشخص باشد کودک چه نوع استفاده‌هایی می‌تواند بکند، چه نوع موبایلی می‌تواند داشته‌باشد و استفاده از کامپیوتر چقدر می‌تواند برایش آزاد باشد. همچنین مشخص باشد از کدام سن می‌تواند با این ابزار کار کند تا کودکان بتوانند بشناسند و رعایت کنند. به ویژه پدر ومادر می‌توانند برای کودکان خود الگو باشند پدر و مادری که از این ابزار بیش از حد استفاده کند کودکان هم ترغیب می‌شوند. پس والدین باید نظارتی روی رفتار خود برای خود و کودکانشان داشته‌باشند. آیا این نحوه برخورد والدین مصداق پایمال کردن حقوق کودکان محسوب نمی شود؟ در پیمان نامه حقوق کودکان به پدر ومادر و یکسری نهادهای مدنی اجازه داده شده که بتوانند بر رسانه‌ها و دسترسی کودکان به اطلاعات مختلف نظارت بکنند. در راستای حفظ سلامت و منافع عالی می‌توانند این محدودیت‌ها را برای کودک خود قایل شوند. در عین حال باید این اجازه را بدهند که کودک بتوانند عقاید خود را ابراز کند و به اطلاعات مختلف مناسب با سن خود دسترسی داشته باشد. در هر صورت به شکل راه رفتن روی لبه تیغ است در عین اینکه کودک را نباید آزاد گذاشت نباید زیاد هم محدودش کرد این است که باید تعادلی وجود داشته باشد تا کودک رشد و تکامل طبیعی خود را در طول کودکی ونوجوانی طی کند.