روستای زیبای قلعه‏بالا؛ قلعه‏ای بالاتر از خیال

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

به گزارش نامه به نقل از فارس ، روستای هدف گردشگری قلعه بالا در حاشیه دشت کویر، از موقعیت نیمه بیابانی با پوشش گیاهی متوسط برخوردار بوده و دارای اقلیم کوهپایه ای است و 1110 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

این روستا دارای پیشینۀ تاریخی بسیاری است که نمونه هایی از آن در کتاب تاریخ قومس ذکر شده. بر اساس شواهد و گفته های بزرگان و ریش سفیدان، این روستا دارای سابقه تاریخی طولانی بوده و داستان های جالب و شگرفی از گذشته های آن نقل می کنند. در کتاب خداوند الموت به گروهی از فرقه اسماعیلیه تحت امر حسن صباح اشاره شده که به این منطقه گسیل و به علت حفظ جان و هراس از دام دشمنان در غاری در حوالی ارتفاعات این روستا سکنی گزیدندو این گروه معروف به ملاحدین و بعدها محل سکونتشان معروف به غار ملاحدین که در اصطلاح اهالی غار ملحدو نام گرفته است. هنوز هم نمونه هایی از آثار بجای مانده از آنان طی سالیان دراز وجود دارد.

جهانگرد انگلیسی در گذری به این منطقه در کتاب «سه سفرنامه» در خصوص موقعیت جغرافیایی روستای قلعه بالا مطالبی عنوان می نماید. همچنین طبق نقل قول های تاریخی که سینه به سینه به نسل های بعدی انتقال یافته این روستا دارای موقعیت سیاسی ویژه ای در دورۀ قاجار بوده و خوانین محلی که در این روستا مستقر بوده اند بر تمامی منطقۀ بیارجمند احاطه داشته اند. بناها و آثار باقیمانده از آن دوران بر این مطالب صحه می گذارد. متأسفانه به دلیل عدم توجه و سهل انگاری جز موارد معدود فقط خرابه هایی از آنها به یادگار مانده و برای جلوگیری از نابود شدن آثار باقیمانده توجه بیشتر مردم و مسئولان را می طلبد.

کوهپایه ای بودن این روستا سبب شده تا ساخت و ساز مناطق مسکونی و زمین های زراعی و باغات به صورت پلکانی در آید و این امر در کنار کاربرد مصالح سنتی و بومی در ساخت خانه ها با اقلیم کوهپایه ای بر فراز پهنه ای از کویر منظرۀ زیبایی را بوجود آورده و نظر هر تازه واردی را به خود جلب می نماید.

وجود تپه ای محصور در روستا، ساخت و ساز و درخت کاری روی آن، جلوه ای ویژه به جاذبۀ طبیعی آن داده است. ساخت خانه های خشتی و گلی و بافت روستایی از دیگر جلوه های زیبای این روستا به شمار می رود. کوه های کوچک و بزرگ نظیرکوه تیره و کوه ملحدو در جنوب روستا، از دیگر عوامل جذاب طبیعی قلعه بالا است.

همجواری با پارک ملّی توران و وجود حیوانات و پرندگان وحشی نظیر یوز پلنگ آسیایی، گور خر آسیایی، زاغ بور و … گردشگران و طبیعت گردان بسیاری را به این روستا جذب می کند. چشمه های اطراف روستا نظیر هوژده، عنابو، دلبر، تنگه، انجیر آور و … از جمله اماکنی است که هر ساله مورد توجه مردم از روستاها و شهرهای همجوار جهت تفرج قرار می گیرد.

آب کشاورزی روستا از قنات است و در مظهر آن که در گذشته محل تأمین آب شرب روستا بوده با وجود چنار های کهنسال نمای بسیار دلنشینی را به وجود آورده است.

واقع شدن رشته کوه های مرتفع در حاشیه جنوبی و آب های سرشار و قنات ها منجر به شکل گیری روستاهای نزدیک به هم در این منطقه شده و حدود مراتع و باغ های روستاها قابل تشخیص از هم نیست و به طور کلی باریکه ای سرسبز در دامنۀ رشته کوه به وجود آورده است. قلعه بالا به دلیل ارتفاع بیشتر از روستاهای مجاور چشم انداز کامل بر دشت بیارجمند داشته و از این جهت می توان قلعه بالا را نگین سبز توران نامید.

در گذشته عمدۀ مشاغل مردم کشاورزی و دامداری بوده ولی در دهۀ اخیر آهنگ مهاجرت روستاییان به شهر ها بیشتر شده که می توان با توسعۀگردشگری روند مهاجرت در این منطقه را معکوس نمود.

محصولات کشاورزی قلعه بالا از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است که عمدۀ آن گندم، جو، فلفل و شلغم است همچنین این روستا دارای باغات سرسبز انار، گردو، زرد آلو، انجیر زرد و انگور می باشد.

در مجاورت این روستا ذخیره گاه زیستکره توران قرار دارد. اشکال مختلفی از اراضی مناطق خشک به چشم می خورد. در مجموعۀ توران، طیف وسیعی از گیاهان من جمله گیاهان یک ساله، بوته ای، درختچه ای و درختی را می توان مشاهده کرد.

در جنوب غربی منطقه اراضی نمکی و در شرق و شمال شرقی تپه های ماسه ای دیده می شود. اراضی گچی نیز به صورت پراکنده در منطقه وجود دارد که در هر کدام بر اساس شرایط خاص خود محل رویش گیاهان خاصی می باشد. در کال ها و نزدیک چشمه ها می توان انواع مختلفی از گیاهان رطوبت پسند را یافت.

در ارتفاعات منطقه گونه های درختی از قبیل بنه، بادامشک، تنگرس و افدارا به وفور مشاهده می گردد. در قسمت های دشتی غالباً با گیاهانی از قبیل قیچ، درمنه، کاروان کش، خارشتر، گون، گز و تاغ بر می خوریم.

از نظر اهمیت و ارزش حیات وحش، مجموعۀ توران منحصر به فرد ترین منطقۀ تحت حفاظت ایران به شمار می رود، زیرا توران تنها منطقۀ ایران است که هر سه گونۀ آندمیک ایران یعنی یوزپلنگ آسیایی، گورخر آسیایی و زاغ بور را می توان در آن مشاهده کرد. تا کنون 41 گونه پستاندار، 167 گونه پرنده، 42 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست در این مجموعه شناسایی شده است.

روستای قلعه بالا دارای دو گروه خویشاوندی بزرگ می باشد: کیقبادی‌ها و عجمی ها. مردمی که با گشاده رویی و مهربانی از میهمانان خود استقبال می کنند. مردمی با صفا که آب را می فهمند و پای چپرهاشان جا پای خداست ...

اقامت و شب نشینی در قلعه بالا بسیار خاطره انگیز است، رصد آسمان شب کویر، آتیشونی (دور آتش نشینی) با سیب زمین زغالی همراه با آواها و نواهای سرکویری و ساربانی و شنیدن داستان ها و افسانه های قدیمی توسط کهنسالان بسیار جالب است. خوابیدن در خانه های کاهگلی قلعه بالا و در رختخواب های گلدوزی شده و چهل تیکه با چَه چَه نوعی بلبل که تا صبح آوازه خوانی می کند آرامش بخش خواب شماست.

تانه بافی یکی از فنون صنایع دستی قلعه بالاست، تانه بافی، فن پارچه بافی در این منطقه است. پارچه ای که بافته می شود به تناسب جنس نخ، مصارف گوناگونی دارد. ضمناً اهالی روستا با پرورش کرم ابریشم و فن تولید نخ ابریشم آشنایی کامل دارند. سوزن دوزی، گل دوزی، سیاک دوزی و دوخت لباس های سنتی از دیگر صنایع دستی روستای قلعه بالاست. مهمترین سوغاتی روستای قلعه بالا فلفل، زیره سبز، انار، کنجد و گیاهان دارویی می باشد.

اگر روزی به قلعه بالا سفر کردید از میزبان بخواهید برای پذیرایی از منوی غذاهای محلی استفاده نماید. انواع اشکنه، ماست جوش، قوروتی، کشک بادمجان، آبگوشت و آش ترش از معروفترین غذاهای محلی قلعه بالاست. برای صبحانه پنیر و کره گوسفندی با شیرۀ انگور (دیشو) و سر شیر همراه با نان داغ محلی و چای آویشن می تواند از خاطرات بهترین غذاهای طول عمرتان باشد.

فصل های بهار و پاییز بهترین وقت سفر به قلعه بالا و منطقۀ خوارتوران در خطۀ شاهوار (شاهرود) است. اگر بتوانید در خلال جشنواره های گردشگری (ماه های اردیبهشت و آبان) به این منطقه سفر کنید مطمئناً بیشتر به شما خوش می گذرد چرا که هم گروه های موسیقی - آیینی و رصد آسمان شب حضور دارند و هم انسجام مردم در معرفی جلوه های مردم شناسی، صنایع دستی و میراث معنوی منطقه بیشتر نمود پیدا می کند. معمولاً در این جشنواره ها گلگشت در کوچه باغ ها و بازدید از روستاهای همجوار مثل گیور و دزیان به طول 2 کیلومتر صورت می پذیرد و مردم آن روستاها با آتش اسفند، خواندن اشعار سنتی، شربت انگور و نان پیازی به استقبال شما می آیند. علاوه بر آن هماهنگی های لازم جهت بازدید از پارک ملی توران و دیدن گونه های کمیاب جانوری تسهیل می شود.

توسعۀ گردشگری روستایی و عشایری می تواند از روند مهاجرت روستائیان به شهرها جلوگیری کرده و در کنار آن زمینه حفظ صنایع دستی و آئین های سنتی فراهم آید، دیگر آنکه گردشگران این نقاط در محیطی جدا از هیاهوی شهر و زندگی مرفه شهر نشینی زمانی را به فراغت در کنار روستائیان و عشایر بسر برده و با حضور خود نقش قابل توجهی در اقتصاد و معیشت روستاییان ایفا می نمایند. بدین شکل روستاها از حالت تک محصولی خارج گشته و سطح درآمد خانواده ها افزایش می یابد. ایجاد زمینه اشتغال برای نیروی کار و ایجاد تقاضا برای محصولات کشاورزی، دامداری، سوغات و صنایع دستی از دیگر مزایای توسعۀ گردشگری روستایی و عشایری که توسعه پایدار را در روستای هدف گردشگری قلعه بالا و منطقۀ توران را به دنبال خواهد داشت.

گرچه برپایی چندین جشنواره گردشگری با عنوان «سفربه زیستگاه زاغ‌بور» و «سفر به توران» گامی هر چند کوچک اما مؤثر در شناخت قابلیت های منطقه بی‌بدیل خوارتوران به شمار می رود لیکن علی رغم مستعد بودن، مشکلات بسیاری پیش روی توسعه صنعت گردشگری آن وجود دارد.

اهالی روستای قلعه بالا برای بهرمندی از این صنعت پاک و پایدار و نیز به جهت خودداری از مهاجرت نیازمند حمایت های دولتی در تأمین زیرساخت های مورد نیاز گردشگری، نظیر جاده دسترسی مناسب، اطلاع رسانی و تبلیغات مؤثر، استاندارد سازی اماکن اقامتی روستایی، برگزاری دوره های آموزش گردشگری برای بومیان و تشویق و حمایت از سرمایه گذاران بخش خصوصی است.