سفر قریبالوقوع پامپئو به ازبکستان / مهمترین موضوعات مورد توجه آمریکاییها کداماند؟
پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :
به گزارش نامه نیوز، روابط ازبکستان و ایالات متحده آمریکا را میتوان پر فراز و نشیبترین روابط یک جمهوری آسیای مرکزی با ایالات متحده در نظر گرفت. در نخستین سالهای پس از استقلال، اسلام کریماف، اولین رئیسجمهور ازبکستان ضمن حفظ مناسبات نزدیک با مسکو در دوره ریاست جمهوری بوریس یلتسین، تلاش میکند تا بهبود مناسبات با ایالات متحده آمریکا را نیز در دستور کار قرار دهد. با این حال نگاه آمریکاییها به جناح اپوزوسیون وقت (جنبش بیرلیک) مانع از توسعه کمی و کیفی روابط در سالهای نخست پس از استقلال شد. در آن زمان البته مداخله ازبکستان در جنگ داخلی تاجیکستان بعضا با همکاری آمریکاییها نیز صورت میگرفت. در نهایت اما پس از ماجرای 11 سپتامبر و هجوم آمریکا به افغانستان و اوج دوره افول روسیه پساشوروی در اواخر دهه 1990 را میتوان نقطه عطف نزدیکی آمریکا و ازبکستان در نظر گرفت.
پس از آن بود که کریماف در سال 2002 بود که کریماف نخستین سفرش به ایالات متحده و دیدار با جورج بوش پسر را رقم زد. پس از آن بود که سیر مناسبات دو کشور رو به رشد گذارد. در نتیجه این بهبود روابط ازبکستان به نیروهای ناتو و ایالات متحده اجازه داد تا از پایگاه هوایی کارشی-خانآباد در خاک این کشور برای حمله به افغانستان استفاده کنند. تحولات سال 2006 در اندیجان و مواضع ایالات متحده اما دوباره روابط دو کشور را رو به سردی نهاد. پس از آن نیز ازبکستان در لیست تحریمهای ایالات متحده قرار گرفت و وضعیت به مراتب بدتر شد.
موازنه مسکو-واشنگتن در سیاست خارجی جدید میرضیایفبا روی کار آمدن شوکت میرضیایف، ازبکستان در یکی از نخستین و مهمترین گامهای سیاست خارجی خود، روی به رویکرد موازنه مثبت، همچون الگوی نسبتا موفق قزاقستان گذارد. در نخستین ماههای پس از ریاستجمهوریاش، میرضیایف یک سفر مهم به واشنگتن و دیدار با دونالد ترامپ را در دستور کار قرار داد. در بازه پس از آن و بر اساس نقشه راهی که مورد توافق دو کشور قرار گرفت، روابط با یک شیب ملایم رو به توسعه نهاد. در این دوره ازبکستان شماری از اصلاحات مد نظر ایالات متحده را در داخل اعمال نمود و در عوض از مقادیر قابل توجهی کمک مالی و سرمایهگذاری شرکتهای آمریکایی، و البته بخش مهمی از لابیهای سیاسی در سطح بینالمللی برخوردار شد.
با این حال نقش مسکو متغیری است که در این فرایندها بسیار تاثیرگذار بوده است. همزمان با ایالات متحده آمریکا، روسیه نیز روند توسعه کمی و کیفی مناسبات خود با تاشکند را از 2017 در دستور کار قرار داده است. نمودهای این توسعه مناسبات در حوزههای امنیتی و سیاسی به وضوح قابل مشاهده است. این فرایند موجب شد تا ازبکستان همچون همیشه در مقابل یک دوراهی سخت مسکو- واشنگتن قرار بگیرد. در همین راستا، از روز گذشته رسانهای ازبک و آمریکایی از سفر قریبالوقوع مایک پامپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده به ازبکستان در ابتدای سال 2020 خبر دادهاند.
در سفیر احتمالی پامپئو به تاشکند مهمترین محورهای احتمالی مباحث دو طرف پیرامون همین موارد خواهد بود. البته باید اشاره داشت بر خلاف پامپئو که نخستین سفرش به عنوان وزیر امور خارجه ایالات متحده را به ازبکستان ترتیب میدهد، سرگئی لاوروف، همتای روسی وی سفرهای متعددی را به تاشکند در این دوره داشته است.
دوراهی اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان تجارت جهانیحوزه اقتصاد اصلیترین و کلیدیترین محور دیدارهای اخیر خواهد بود. ازبکستان برای اجرای برنامههای اصلاحی و جهش پیشبینیشده در توسعه اقتصادی، به میزان قابل توجهی نیازمند ورود به نهادهای مالی و اقتصادی بینالمللی است. در منطقه آسیای مرکزی و به طور عامتر شوروی سابق، مهمترین و در دسترسترین نهاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا میباشد. مسکو پیش از این چندین بار از ازبکستان برای عضویت در این اتحادیه گمرکی ارتقاء یافته و استفاده از مزایای آن دعوت کرده است. حضور در این اتحادیه نیز میتواند به میزان قابل توجهی موجب رشد اقتصادی ازبکستان از چند جهت شود. مهمترین وجهه این موضوع کارگران مهاجر ازبکی هستند که در حال حاضر در روسیه و به شمار کمتر در قزاقستان و بلاروس به سر میبرند. تسهیل صدور مجوز کاری و شماری از مزایای دیگر میتواند سهم وجوه ارسالی توسط این کارگران را در تولید ناخالص داخلی ازبکستان ارتقاء دهد. طی 6 ماه نخست سال 2019 این رقم بیش از 2 میلیارد دلار بوده است. از سوی دیگر نیز، بهترین بازار برای محصولات ازبک در حوزه شوروی سابق وجود دارد. لذا، بهرهمندی از تعرفههای ترجیحی در این منطقه میتواند رشدی سریع و مقرون به صرفه برای ازبکستان فراهم آورد.
از سوی دیگر اما یک چالش جدی ازبکستان در این زمینه، عضویت در سازمان تجارت جهانی برای توسعه مناسبات با کشورهای غربی و بهرهمندی از کمکهای آمریکاییهاست. ازبکستان همچنین نیمنگاهی به ایجاد وابستگی متقابل اقتصادی با غرب و توازن تجاری در کنار موازنه سیاسی دارد. ایالات متحده اخیرا رسما ازبکستان را در خصوص عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا تهدید کرد. ویلبر راس، وزیر تجارت آمریکا اخیرا به طور صریح گفته بود عضویت ازبکستان در اتحادیه اوراسیا میتواند مانع از عضویت آن در سازمان تجارت جهانی شود. وی همچنین در یک بسته حمایتی و انگیزشی، پیشنهاد افزایش صادرات ازبکستان به آمریکا به مبلغ 1.5 میلیارد دلار را برای کاهش وابستگی و امتیازات اتحادیه اوراسیا مطرح کرده بود.
اکنون به نظر میرسد یکی از محورهای کلیدی مذاکرات پامپئو با مقامات ازبک اقناع آنها برای انتخاب سازمان تجارت جهانی به جای اتحادیه اوراسیا باشد. در عین حال به نظر میرسد ازبکستان در صدد یافتن راهی میانه برای استفاده از بخش مهمی از مزیتهای هر دو طرف است.
مساله «ازبکستانِ هستهای»محور مهم دیگری که به نظر میرسد در این سفر با جدیت از سوی آمریکاییها مورد توجه قرار بگیرد، برنامههای هستهای ازبکستان است. تاشکند در یک قرارداد با مسکو، پیرامون ساخت یک نیروگاه اتمی مدرن در ولایت بخارا توافق کرده است. مراحل تحقیقات اولیه و جانمایی این پروژه به اتمام رسیده و وارد فرایند طراحی و ساخت شده است. با توجه به نیاز فوری ازبکستان به تامین انرژی برای توسعه اقتصادی پیشبینی شده، پیشبینی میشود طی 5 سال آینده فاز نخست این نیروگاه تاسیس شود.
از سوی دیگر اما رویکرد ایالات متحده در آسیای مرکزی طی دوران پس از فروپاشی شوروی بر «عدم اشاعه» متمرکز بوده است. در قزاقستان به خوبی این رویکرد پیگیری شده و این کشور یکی از جمهوریهای پیشرو در این زمینه میباشد. با این حال اما روسیه نهتنها در شوروی سابق، بلکه در سطح جهان پیشرو در توسعه استفاده از انرژی صلحآمیز هستهای بوده و در بیش از 30 کشور دنیا تاسیسات مدرن هستهای راهاندازی کرده است. رویکردی که واشنگتن به شدت مخالف آن است.
از این منظر، پیشبینی میشود ازبکستانِ هستهای نیز یکی از محورهای گفت و گوی پامپئو با مقامات ازبک باشد. تشدید نظارتها و فعالیت در چارچوب نظارت نهادهای بینالمللی یکی از درخواستهای احتمالی آمریکاییها در صورت عدم توانایی ارائه یک آلترناتیو خواهد بود.
همکاریهای امنیتی منطقهایایالات متحده آمریکا یک استراتژی ژئوپلیتیک اتصال آسیای مرکزی به آسیای جنوبی را طی ماههای اخیر مطرح و پیگیری کرده است. بخش نخست این پروژه با احداث خط لوله انتقال گاز تاپی پیگیری شده است. در فرایند ایجاد صلح و ثبات در افغانستان با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی، به ویژه ازبکستان، این موضوع از دریچه دیگری پیگیری شده است. مذاکرات بین افغانی یک سال اخیر با میانجیگری ازبکستان یکی از نمودهای این فرایند بوده است. در عین حال، واشنگتن متمایل به توسعه برخی پیوندهای نظامی و امنیتی با تاشکند نیز بوده است.
از سوی دیگر اما مسکو نیز به تقویت پیوندهای نظامی و امنیتی منطقهای در چارچوبهای دوجانبه و چندجانبه پرداخته است. بخش مهمی از این موضوع در خلال سازمان همکاری شانگهای و با مشارکت چین انجام شده است. اخیرا نیز شمار اندکی از نیروهای نظامی ازبک در رزمایش نظامی «سنتر 2019» در روسیه و چند جمهوری آسیای مرکزی حضور داشتند. این مناسبات در کنار بازگشت قراردادهای امنیتی و نظامی پیشین حتی شائبه عضویت مجدد ازبکستان در سازمان پیمان امنیت دستهجمعی، که آخرین بار سال 2012 از آن خارج شده بود، مطرح شود. این موضوع نیز احتمالا یکی از محورهای مذاکرات وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در تاشکند خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید