مروری بر روابط ایران و ترک‌ها در طول تاریخ
اردوغان، وارث آتاتورک و سلطان عبدالحمید/ آیا سرانجام کار ما و ترکیه به درگیری می‌رسد؟
پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :
به گزارش نامه نیوز، رابطه ایران و ترکیه در این سال‌ها بسیار پر فراز و نشیب بوده است. ریشه درگیری‌های ایران و ترکیه به زمان عثمانی باز می‌گردد. هر چند ترکان سلجوقی که مدتها در ایران می‌زیستند و بعد از جنگ با امپراتوری روم در زمان "الب ارسلان" به ممالک غربی و ترکیه کنونی مهاجرت کرده و چندی بعد نیز عثمانی را به وجود آوردند اما با این حال، با افزایش قدرت گرفتن عثمانی در غرب و به وجود آمدن حکومت شیعه صفویه در ایران اختلاف بنیادینی بین این دو قدرت شرق و غرب به وجود آمد.
مروری بر روابط پرتنش ایران و ترک‌ها در زمان عثمانیتفاوت مذهبی ایران و عثمانی و دخالت در امور یکدیگر باعث شد کم کم اختلافات این دو قدرت جدی تر شده و کار به جنگ بکشد. از همان آغاز پیدایش صفویه و در زمان "شاه اسماعیل اول" جنگ بزرگی بین عثمانی و ایران به وقوع پیوست. از آن زمان تا پایان حکومت زندیه ایران و عثمانی بارها با یکدیگر درگیر شده و مرزهایشان نیز دائما در حال تغییر بود. این تغییرمرزها شامل مناطق مختلفی بود. آذربایجان، قفقاز، ارمنستان، مناطق شرقی عراق و منطقه کردستان عمده ترین مناطقی بودند که ایران و عثمانی بر سر آن جنگ داشته و دائما دست به دست می‌شدند.
با پیدایش حکومت قاجار و ضعیف شدن عثمانی این اختلاف کمتر شد و درگیری‌ها محدود به مناطق مرزی عراق و اروند رود گردید. هرچند با قدرت گیری ترکان جوان و آغاز جنگ جهانی اول، ترک‌های تندرو به خاک ایران تجاوز کردند اما این آخرین هجوم عثمانی به خاک ایران بود و مدتی بعد با پایان جنگ جهانی، قلمرو وسیع عثمانی نیز تجزیه شد و مناطق مرکزی آن با نام ترکیه به حیات خود ادامه داد.
روابط ایران و ترکیه جدید در زمان پهلوی
قدرت گیری "آتاتورک" در ترکیه و "رضا شاه پهلوی" در ایران باعث شد روابط ایران و ترکیه جدید بسیار خوب شود. اختلافات گذشته جای خود را به دوستی داد. ترکیه جدید و ایران پهلوی از جهات مختلف شبیه به هم بودند. تفکر ملی گرایی افراطی، مخالفت با اسلام گرایی و هرگونه سنت گرایی دیگر، روی آوری به مدرنیسم و شهرسازی غربی و سایر موارد از جمله عللی بودند که ایران به ترکیه نزدیک شود. رضا شاه در طول سلطنتش تنها یک سفر خارجی داشت و آن سفر به ترکیه بوده است.
انعقاد "پیمان سعدآباد" در هفدهم تیر ۱۳۱۶ (هشتم ژوئیه ۱۹۳۷) از نقاط مهم در تاریخ روابط ایران و ترکیه در دوران رضا شاه به‌شمار می‌رود. با این پیمان که وزیران خارجه چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و افغانستان در کاخ سعدآباد به نمایندگی از دولتهای متبوع خود امضا کردند، چهار کشور به یکدیگر تعهد دادند که نه به‌تنهایی و نه همراه با کشور دیگری دست به هیچ‌گونه عملیات متجاوزانه علیه یکدیگر نزنند و به کشور دیگری که به یکی از آنها تجاوز کرده نیز چه مستقیم و چه غیرمستقیم، کمکی نرسانند.
روابط خوب ایران و ترکیه در زمان پهلوی دوم نیز ادامه یافت. از رویدادهای مهم این دوران می‌توان از "پیمان بغداد" یاد کرد. پیمان بغداد، نخست در فوریه ۱۹۵۵ توسط کشورهای عراق و ترکیه به امضاء رسید. در همان سال، کشورهای پاکستان، ایران و بریتانیا نیز به این پیمان پیوستند. در پی پیوستن ایران به پیمان بغداد، در تاریخ ۷ آذر ۱۳۳۴ خورشیدی سفرای ایران در کشورهای عضو این پیمان تغییر کرد و سرلشکر حسن ارفع سفیر کبیر ایران در ترکیه شد.
همچنین، دولتهای ایران و ترکیه در ۲۳ بهمن ۱۳۴۲ با امضای قرادادی، احتیاج به اخذ روادید برای ورود اتباع شان به خاک همدیگر را لغو کردند.
روابط ایران و ترکیه بعد از انقلاب اسلامی
با انقلاب اسلامی ایران بسیاری معتقد بودند روابط ایران و ترکیه نیز به هم می‌ریزد اما این اتفاق نیفتاد. برخلاف کشورهای عربی، روابط ایران با همسایه مسلمان غربی خود نه تنها به هم نخورد بلکه بهتر هم شد.
روابط تجاری ایران و ترکیه در طول دولت "مرحوم هاشمی رفسنجانی" زیاد شد و صادرات گاز به ترکیه شدت یافت.
بعد از قدرت گرفتن لائیک‌های تندرو در ترکیه و اختلاف ایدئولوژِک دو حکومت ارتباط اقتصادی و سیاسی ایران و ترکیه به هم ریخت. این اختلاف و اغماء ارتباطای تا اواخر دولت "محمد خاتمی" نیز ادامه یافت. با این حال، روی کار آمدن حزب اسلام گرای "عدالت و توسعه" در ترکیه وضع را بهتر کرد. در دوران قدرت گیری "رجب طیب اردوغان" و "محمود احمدی نژاد" روابط ایران و ترکیه به بهترین شکل خود رسید.
با وجود ارتباط وثیق ایران و ترکیه در این سال‌ها اما در برخی زمینه‌ها اختلافات دو کشور زیاد بوده است. ایران و ترکیه بر سر مساله انرژی هسته‌ای ایران همکاری بسیار زیادی با هم داشتند اما از طرف دیگر، در مساله سوریه و تحولات جهان اسلام اختلافاتشان زیاد بوده است.
اردوغان، وارث دو سنت پایین ترکیه و بالای عثمانی
به نظر می‌رسد که دولت اردوغان وارث دو سنت است: سنت عثمانی و سنت ترکیه آتاتورکی. دو سنتی که هر یک وجهی از ارتباط با ایران را در خود دارد. این سنت دو گانه از یک طرف رابطه خوبی با ایران داشته و از طرف دیگر، همواره با ایران اختلاف داشته است. اردوغان نیز در رفتار و منش خود این رفتار دوگانه را دارد.
این رفتار دوگانه در ابتدای قدرت گیری او در ترکیه تا حدی به نفع ایران می‌چربید. اردوغان در ابتدای قدرت گیری حزب عدالت و توسعه به شدت تحت تاثیر سیاست خارجی "احمد داود اوغلو" و "عبدالله گل" بود. سیاست حزب عدالت و توسعه در آن زمان نزدیکی به غرب، باز شدن درب اقتصاد آزاد و لیبرالی به روی ترکیه، ارتباط مساعد با همسایگان و به خصوص عضویت در اتحادیه اروپا بود.
در این زمان رابطه ایران و ترکیه نسبتا بهبود یافته بود. چرا که همانطور که بیان شد سیاست احمد داود اوغلو "به صفر رساندن تنش با همسایگان" و "نزدیکی به اتحادیه اروپا" بود. با این حال، با تحول حزب عدالت و توسعه، کنار گذاشته شدن عبدالله گل و احمد داود اوغلو از بدنه حزب و به خصوص تغییر سیاست خارجی ترکیه این وضعیت تاحدی تغییر کرد. ترکیه اردوغان حالا به جای آتاتورک و سیاست‌هایش، "سلطان عبدالحمید" را الگوی خود قرار داده بود (اینجا بخوانید). سلطان عبدالحمید از جمله سلاطین اسلام گرای عثمانی بود که در زمینه اقتصادی به غرب نزدیک بود اما در زمینه سیاسی به دنبال بازگشت به دوران شکوه عثمانی و یکپارچه کردن سراسر دنیای اسلام بود.
اردوغان جدید به دنبال سیاست "عبدالحمید" است. بسیاری معتقدند او همچنان به دنبال اجرای سیاست "میهن آبی" است. میهن آبی سیاست نفوذ ترکیه در کشورهای حوزه دریای مدیترانه و بلکه سایر همسایگان است. سیاست میهن آبی که اولین بار توسط "جم گوردنیز" مطرح شد، در زمان وزارت احمد اوغلو زیاد پیگیری نشد اما برخی معتقدند که حالا به شدت توسط دولت ترکیه دنبال می‌شود.
نفوذ ترکیه در سوریه و لیبی و شمال آفریقا نشان می‌دهد که اردوغان به دنبال احیاء سیاست فوق الذکر است. دنبال کردن این سیاست به خودی خود باعث افزایش درگیری اردوغان با ایران می‌شود چرا که هم ایران در منطقه استراتژیکی قرار دارد و هم در برخی از مناطق مدیترانه‌ای متحد دارد. این نشان می‌دهد که کفه ترازو سیاست دوگانه ترکیه به نفع عثمانی در حال چربیدن است و این بیانگر این نکته است که رابطه ایران و همسایه غربی اش احتمالا روز به روز بدتر شود.
منبع: خبر فوری
دیدگاه تان را بنویسید