کتاب در قرون وسطا و انقلاب صنعتی چگونه متحول شد؟

این نوشته مهمان از خوره کتاب است. از آنجا که کتاب به شکلی که روز به روز محبوبتر میشود به قرن 21 رسیده است، به ذهنمان رسید که ایده خوبی است که نگاهی به تاریخ طویل تحول این کتاب فروتن بیاندازیم.

کتاب از الواح گلی تا کتاب الکترونیک، تحول قابل تحسینی را پشت سر گذاشته که در این تاریخچه مختصر به آن خواهیم پرداخت.

اختراع ماشین تایپ در اروپا توسط یوهانسن گوتنبرگ مستقیما به مهمترین اثرش رسید؛ ساخت انجیل گوتنبرگ (که به عنوان انجیل 42 خطی، انجیل مازارین یا B42 نیز شناخته میشود). این اولین کتاب مهمی بود که توسط دستگاه چاپ جدید گوتنبرگ، چاپ شد و شروع انقلاب گوتنبرگ و طلوع عصر کتابهای چاپی را نشان داد.

انجیل گوتنبرگ در دنیای غرب جایگاه نمادینی دارد و به دلیل ویژگیهای زیبایی شناختی و هنری عالیش به شدت مورد تحسین قرار میگیرد. گمان زده میشود که 21 کپی کامل آن هنوز وجود دارد و اگر روزی فروخته شوند جزو گرانترین کتابها محسوب میشوند. گوتنبرگ در پروسه چاپ انجیل سه تفاوت فاحش ایجاد کرد، اولین تغییر «قرمزسازی» (روند افزودن نوشته به رنگ قرمز برای سرتیتر، حرف اول یا حاشیهنویسی) صفحه ها بود که طی آن متن را دو بار چاپ میکردند و چاپ دوم به رنگ قرمز بود.

این روند به زودی منحل شد و طی چاپ فضایی را خالی میگذاشتند تا قرمزسازی به طور دستی اضافه شود. مدتی بعد تعداد خطوط از 40 به 42 تغییر یافت، که به احتمال زیاد برای صرفهجویی در مصرف کاغذ بود. در نتیجه صفحه های 1 تا 9 و صفحه های 256 تا 265، 40 خط (اولین صفحه های چاپ شده) صفحه 10 41 خط و بقیه صفحه ها 42 خط دارند.

سومین تغییر بالا بردن سرعت چاپ بود که به این معنی بود که صفحه هایی که چاپ شده بودند باید مجدد چاپ میشدند. تما م صفحه های جدید از حالت پیش فرض نو 42 خطی پیروی میکردند. در نتیجه دو چینش متفاوت در فولیو 1-32 و 129-158 جلد یک و فولیو 1-16 و 162 جلد 2 وجود دارد.

این انجیل با نوع تایپ «سیاه» خط گاتیک شوباچر و تکنیک همطراز کردن متن چاپ شد. این کتابها بدون تصویر، صحافی و قرمزسازی از چاپخانه خارج شدند. راهنمایی برای افزودن قرمزسازی ساخته شد و فضای زیادی در حاشیه برای تصویرسازی خالی گذاشته شد. البته برخی نسخه ها بدون تصویر باقی ماندند.

باور بر این است که مجموعا 180 نسخه انجیل گوتنبرگ تولید شد، 135 عدد روی کاغذ و 45 عدد دیگر روی پوست چاپ شدند. از میان این ها میدانیم 21 مورد کامل و 26 یا 27 مورد ناکامل نیز باقی ماندهاند. از میانشان 12 عدد روی پوستند و فقط 4تای آنها کامل هستند (یکی از آنها در فرانسه، یکی آلمان، یکی در کتابخانه انگلستان و آخری در کتابخانه کنگره آمریکا قرار دارند.)

پس از اینکه گوتنبرگ انجیلش را تولید کرد، در دادگاه مقابل سرمایه گذارش یوهان فاست که پیتر شوفر (کارمند گوتنبرگ) را در راس چاپخانه قرار داده بود، مبارزه کرد و باخت. خود گوتنبرگ شرکت چاپ دیگری افتتاح کرد اما دیگر تکنولوژی انحصاری نبود و اینگونه همگیری چاپخانهها در آلمان و بقیه جهان شروع شد.

اختراع ماشین تایپ متحرک (دستگاه چاپ) گوتنبرگ به انقلاب بزرگی در زمینه فعالیتهای جاپی انجامید و تا آخر قرن 15 به 236 کشور اروپایی رسیده و بیش از 20 میلیون کتاب چاپ شده بود. باور عموم بر این است که از آن زمان به بعد، چاپ کتاب در اروپا همگانی شد.

تمامی افراد از توسعه سریع و افت ناگهانی هزینه تولید متعجب شده بودند. در این زمان به همراه صنعت چاپ، اولین «پرفروشترین»، اولین روزنامه و رسانه ای کاملا نو به وجود آمد.

انقلاب چاپ صرفا به اروپا محدود نمیشد، کشف تقریبا همزمان راه آبی به غرب توسط کریستف کلمب در سال 1492 و مسیر شرق توسط واسکو دا گاما در سال 1498 باعث برقراری ارتباطات بازرگانی و گسترش چاپ گوتنبرگ به بقیه جهان شد.

پوریتان ها به سرزمین جدید موقعیتها رسیدند و با خود اولین ماشین چاپ آمریکای شمالی را بردند. این دستگاه مخصوصا برای چاپ اولین کتاب آمریکا، «مناجات خلیج » که در سال 1640 در کمبریج ماساچوست به آنجا برده شده بود. خلیج مرموز اساسا یک کتاب مناجات است، یک که کتاب مناجات (150 شعر مقدس انجیل یهودی که خوانده میشوند) با ترجمه انگلیسی بود. 11 چاپ از نسخته اول هنوز موجوداند و داستان دوید بالاداچی 2006 «جمعآورندگان» درباره کشف نسخه کامل دوازدهم است.

در زمان چاپ آن، 13 کلنی انگلیسی آنجا بودند و علاقه داشتند خود را به عنوان «جامعه پیشرفته» معرفی کنند پس به همین دلیل دستگاه چاپ را بردند و فقط 20 سال پس از رسیدن میفلاور به کوه پلیماوف و اولین کلنی انگلیسی، کتاب را چاپ کردند.

با اینکه معمول ترین بلور کلر، سدیم کلرید (نمک) از 3000 سال پیش از میلاد استفاده میشده، عنصر کلر تا سال 1744 میلادی توسط شیمیدان سوئدی، کارل ویلهیم شیلی کشف نشده بود. شیلی گاز تولید شده توسط واکنش هیدروکلریک اسید (که آن زمان به عنوان موریاتیک اسید شناخته میشد) و دی اکسید منگنز را زیر نظر گرفت. با اینکه امتیاز این اکتشاف به نام شیلی ثبت شده اما شیمیدان (و مخترع) انگلیسی، سر هامفری داوی نام امروزی این عنصر را انتخاب کرد. چرا این عنصر در تاریخ تحول کتاب آورده شده است؟ کلر در سفید کردن کاغذ استفاده میشود و بدون این اکتشاف، کتابهای امروزی این ظاهر سفید تمیز را نداشتند.

در سال 1832 اولین کتابهایی که جلد چاپی جداشدنی داشتند پدیدار شدند و اولین کتابی که چنین جلدی داشت «یادبود یک سالگرد» (که بعدا به عنوان «سالگرد» شناخته شد) بود که داستانهای آن عمدتا توسط والتر اسکات نوشته شده و چارلز هیت سرمایه گذارش بود. طراحی این روکش جلدها تا 60 سال ثابت ماند تا در دو دهه اول قرن 20، طراحی و ایدههای جدید وارد بازار شد.

با گسترش ادامهدار کلام نوشته شده به همراه رشد سیستم آموزشی و کاهش بیش از پیش هزینه چاپ، اولین کتابهای تولید انبوه متولد شدند. در انگلستان ناشران بزرگ دو بازار هدف متفاوت داشتند، بازار کودکان با «نشریه های داستانی» و کتابهای مربوط به جامعه کارمند بزرگسالان که به عنوان «ادبیات کم کیفیت» یا «تک پنی» شناخته میشود؛ چون قیمت هرکدام آنها یک پنی بود. کم کم این کتابها مشخصا جوانان کارمند را هدف قرار دادند و اصطلاح «نشریه داستانی» با «ادبیات کم کیفیت» مترادف شد.

این داستانها بر برگه «خمیر کاغذ» ارزان قیمت چاپ میشدند و دارای انتشار مجدد یا بازنویسی داستانها، عموما در سبک وحشت گاتیک و جنایی، برای مثال سویینی تاد و وارنی خونآشام بودند. یکی از مشهورترین این داستانهای دنباله دار «بس سیاه یا شوالیه جاده» بود که تا قسمت 254 ادامه یافت و درباره اتفاقات حقیقی زندگی دیک ترامپ راهزن بود.

آمریکا حتی در 1800 شروع به تاثیرگذاری بر فرهنگ انگلستان با چاپ نسخه های مختلف داستانهای زردش در انگلستان کرد. تعداد زیادی از آنها در سبک غرب وحشی مانند «ددوود دیک» و «بیل بوفالو» شهرت زیادی میان مخاطبان ادبیات کم کیفیت کردند و اینگونه بود که علاقه افراد به بسیاری از داستانهای غرب وحشی و «گاوچرانان و سرخپوستان» آغاز شد.

آن افراد کارکنی که وسع هفته ای یک پنی را نداشتند عمدتا با دوستانشان از گروههای کتابخوانی هزینه را تقسیم میکردند و شراکتی میخریدند. آن پسرهایی که ذهن اقتصادی خوبی داشتند، حتی کتابشان را به بقیه اجاره میدادند.

در آمریکا این داستانها به عنوان «رمان کیلویی» شناخته میشدند و به نظر این سبک با مجموعه کتاب «سکه بیدل» نوشته بیدل و آدامز در سال 1860 که اولین کتاب آن سری، «مالیسکا، زن سرخپوست شکارچی سفیدپوست» نوشته آن اس. استفنز آغاز شد. سری سکه بیدل تا 321 جلد ادامه پیدا کرد و تقریبا تمام قراردادهای این سبک را تسبیت کرد. بیشتر محتوای کتابهای کیلویی از داستانهای هفتگی چاپ شده در نشریههای روزنامه مانند که از نیم قطع تا گسترده را شامل میشدند، جمع آوری میشدند.

تا سال 1880 تعدادی از شخصیتها شروع به حضور مجدد کردند، مانند فرانک رید (یک کاراگاه و اولین شخصیتی که این صفت را گرفت) که باعث پایان محبوبیت داستانهای غرب وحشی، که تا این زمان پایدار مانده بودند و شروع مسیر داستانهای مشهور کاراگاهی شد.

در حال حاضر اصطلاح «رمان کیلویی» برای نوشتهای که در عین جلب توجه مخاطب، سطحی باشد استفاده میشود. بدون ادبیات کم کیفیت و رمان کیلویی هیچوقت نمیتوانستیم شاهد تولید انبوه کتابهایی باشیم که در قرن 20 و 21 به این مقدار زیاد خوانده میشوند.