آیا ایران قصد پنهان‌کاری در ماجرای هواپیمای اوکراینی داشت؟

ساعت  ۱:۲۰ دقیقه روز چهارشنبه؛ ۶ روز قبل و درست در همین ساعت، دستور یک شلیک صادر شد؛ شلیک به دو خودرو که در حال خروج از فرودگاه بغداد بودند.سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس مسئول حشدالشعبی عراق در این عملیات تروریستی شهید شده بودند.

چند روز بعد پس از تشییع و تدفین باشکوه سردار سلیمانی، ۱۱ موشک از انواع قیام و ذوالفقار پایگاه آمریکایی عین الاسد در عراق را هدف قرار داد؛ حالا همه آماده بودند تا اگر آمریکایی‌ها اقدامی کنند با پاسخ سخت‌تر به آن پاسخ دهند.

سحرگاه سرد ۱۸ دی ماه هر دقیقه سردتر می‌شد؛ خبر حمله ایران به عین الاسد همان نیمه شب منتشر شده بود و همه منتظر شنیدن جزئیات ماجرا بودند؛ پیش از طلوع آفتاب خبری عجیب و نگران کننده به گوش رسید؛ «انفجار در حوالی فرودگاه امام خمینی»؛ برخی حتی احتمال حمله نظامی را مطرح کردند.اما حادثه تلخ‌تر بود؛ حتی تلخ تر از حمله نظامی نیروهای فرامنطقه ای که از نیمه شب تمام سامانه‌های نظامی و تسلیحاتی خود را به سمت ایران نشانه رفته بودند.سقوط یک هواپیمای مسافربری چند ساعت بعد از حمله موشکی ایران به عین الاسد، خبر تلخی بود که شیرینی حمله به عین الاسد را از تحت الشعاع قرار داد.

حادثه ای با ابعاد دیگر...

بلافاصله بعد از اعلام خبر حادثه برای هواپیمای اوکراینی، نیروهای امدادی عازم محل حادثه شدند؛ خیلی زود مشخص شد که همه ۱۷۶ مسافر و خدمه پرواز که ۱۵۲ نفر آن ایرانی بودند، کشته شده اند. وضعیت محل حادثه و فیلم‌هایی که از چند ساعت قبل از حادثه در فضای مجازی منتشر می شد، برخی را مشکوک کرده بود؛ سوالات و ابهاماتی وجود داشت که باید به سرعت به آن پاسخ داده می شد.از بُعد فنی کارشناسان سازمان هواپیمایی کشوری و دیگر متخصصان هوانوردی، هرگونه سرنگونی این هواپیما و ارتباط آن با عملیات ایران علیه آمریکایی‌ها را رد می‌کردند. آموزه های هوانوردی به آنها یاد داده بود که اصابت موشک باعث انهدام هدف در آسمان می‌شود در حالی که هواپیمایی اوکراینی حتی بعد از قطع ارتباط نیز در حال تغییر مسیر کنترل شده بوده است.

جدال ها در فضای مجازی بالا می گیرد؛ انتشار عکس یک شی شبیه به کلاهک موشک پدافندی، بحث‌ها در فضای مجازی را داغ تر می‌کند، اما هنوز هیچ کس با قطعیت نمی‌تواند اصابت را تائید کند. چندین کیلومتر دورتر، امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه که در مسیر تهران بود، حامل خبر یک احتمال تاسف بار برای مسئولان است؛ او ساعاتی قبل از طریق فرماندهان میدانی مطلع شده بود سامانه‌ای موشکی در نزدیکی تهران دو شلیک داشته و احتمال می‌رود که هدفی خودی را سرنگون کرده باشد.

روز پنجشنبه جلساتی در بالاترین سطح تشکیل می شود؛ برخی مسئولان هنوز نمی‌توانند باور کنند که سامانه پدافندی خودی هواپیمای مسافربری را سرنگون کرده است.حالا احتمالات مختلف باید سریعا بررسی می‌شد؛ تیم های ستاد کل نیروهای مسلح بررسی میدانی و همچنین سیستم های فرمان موشکی و پدافندی را آغاز کردند.واکاوی داده‌ها به دلیل حساسیت های موجود نیازمند زمان چند هفته ای است، چون هنوز اطلاعات جعبه سیاه هواپیما خوانده نشده و ممکن است رسیدن به نتیجه اولیه چندین هفته طول بکشد، موضوعی که در همه سوانح هوایی مرسوم است.ستادکل نیروهای مسلح اما تمام تلاش خود را معطوف به قطعی کردن یک گزاره کرده است؛ «آیا هواپیما با موشک‌های پدافندی خودی سرنگون شده است؟»

اواخر روز جمعه نتیجه قطعی به اطلاع مقامات عالی کشور می‌رسد؛ «هواپیمای اوکراینی به دلیل خطای انسانی و به صورت غیرعمد دقایقی پس از اوج‌گیری از فرودگاه امام خمینی توسط با شلیک دو موشک پدافندی، در حوالی ملارد سرنگون شده است.»تصمیم گیری بسیار مشکل است؛ برخی معتقدند که می‌توان همچنان تحقیقات را ادامه داد و حداقل تا بررسی اطلاعات جعبه سیاه هواپیما منتظر ماند.یک رهنمود اما گره‌گشای ماجرا می شد؛ «نجات در صداقت است...»؛ بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح آماده می‌شود؛ سردار حاجی‌زاده کاندیدای اصلی اعلام جزئیات ماجراست.

بیانیه‌ای تلخ و اعلام خبری تلخ‌تر/ چرا خبر با تاخیر اعلام شد؟

راس ساعت ۷ صبح روز شنبه ۲۱ دی ماه خبری مهم روی خروجی رسانه‌های قرار می گیرد؛ «بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیر عمد، هواپیمای اوکراینی مورد اصابت قرار گرفت».ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در بیانیه خود با اشاره به تهدیدهای مکرر رئیس جهور وقت آمریکا و پروازهای متعدد نیروهای تروریستی آمریکا، تاکید کرد که «در چنین شرایط حساس و بحرانی، پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از فرودگاه امام خمینی(ره) حرکت نموده و درهنگام چرخش، کاملاً در حالت نزدیک شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد که در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیرعمد، هواپیمای مذکور مورد اصابت قرار گرفته که متاسفانه موجب به شهادت رسیدن جمعی از هموطنان عزیز و جان باختن تعدادی از اتباع خارجی می‌گردد.»

ساعاتی بعد سردار حاجی زاده مقابل دوربین رسانه ملی قرار می گیرد و از آن شب تلخ می‌گوید؛ فرمانده نیروهای هوافضای سپاه تاکید کرد که در آن شب تلخ همه سامانه‌های پدافندی به دلیل تهدیدات آمریکایی‌ها در بالاترین سطح آماده باش بودند.حاجی زاده اما به یک سوال مهم نیز در مصاحبه تلویزیونی‌اش پاسخ می دهد؛ سوالی که شاید ذهن افکار عمومی را نیز تا مدت‌ها درگیر کرده بود؛ چرا اطلاع رسانی درباره واقعیت حادثه با تاخیر انجام شد؟

سردار حاجی‌زاده می گوید «زمانی که به تهران رسیدم متوجه شدم که ستاد کل نیروهای مسلح به طور معمول یک تیم بررسی حادثه را تشکیل داده است؛ این تیم و کسانی که دخیل در قضیه بودند کاملا در قرنطینه قرار داشتند؛ یعنی ما اجازه نداشتیم چیزی را به کسی بگوییم؛ ما اطلاع‌رسانی خود را کرده بودیم اما لازم بود این بررسی صورت بگیرد؛ حالا اینکه چرا چند روز طول کشید تا این خبر رسانه‌ای شود، این امر نه به خاطر تلاش برای کتمان بلکه به خاطر روالی است که در بررسی‌های ستاد کل انجام می‌شود.»

در این میان گزاره های مطرح شده درباره تلاش ایران برای پنهان کاری پیرامون ابعاد این حادثه را می‌توان با تصمیمات گرفته شده بلافاصله پس از این حادثه پاسخ داد.بلافاصله بعد از بروز این حادثه برای هواپیمای اوکراینی، تیم تحقیقاتی این کشور (به دلیل مالکیت هواپیما) به دعوت مسئولان سازمان هواپیمایی کشوری برای بررسی میدانی سانحه پاسخ مثبت دادند و ۱۹ دی ماه وارد کشور شدند.

دعوت از تیم اوکراینی در شرایطی صورت گرفت که ستادکل نیروهای مسلح در حال بررسی احتمال سرنگونی هواپیما با موشک پدافندی خودی بود، اما هیچ گونه منعی برای ورود تیم اوکراینی ایجاد نشد. نکته قابل توجه آنکه تیم اوکراینی حتی با وجود مشاهده برخی آثار ترکش در بدنه هواپیما نیز، اعلام نظر پیرامون احتمال اصابت موشک را منوط به بررسی بیشتر کرده و آنرا تائید نکرد.دردناک بودن این سانحه و تلاش برخی کشورها و رسانه‌های خارجی برای فضاسازی علیه ایران، باعث شد که برخی ابعاد این فاجعه بزرگ و پذیرش مسئولیت آن توسط جمهوری اسلامی ایران، نادیده گرفته شود.

بررسی سوانح مشابه در دیگر کشورها مانند، آنچه برای هواپیمای MH۱۷ خطوط هواپیمایی مالزی در جولای ۲۰۱۴ در آسمان شرق اوکراین رخ داد نشان می‌دهد طرف‌های درگیر تلاش می‌کنند هرگونه پذیرش تقصیر در چنین حوادثی را یا نپذیرند و یا تا حد ممکن آنرا به تاخیر بیندازند.با بررسی رویدادهای مشابه می‌توان فهمید که ایران و نیروهای مسلح در سریع‌ترین زمان ممکن ابعاد مختلف این فاجعه را پذیرفتند؛ اما این تنها اقدام ایران برای کاهش آلام بازماندگان این فاجعه بزرگ نبود.

از شهید اعلام کردن قربانیان تا تشکیل دادگاه 

بلافاصله بعد از مشخص شدن خطایی انسانی در سقوط هواپیمای اوکراینی و قربانی شدن تعدادی از هموطنان و اتباع دیگر کشورها، بنیاد شهید و امور ایثارگران در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که جان باختگان ایرانی این سانحه در حکم شهید هستند.در اطلاعیه بنیاد شهید آمده بود «بنیاد شهید و امور ایثارگران ضمن ابراز تسلیت به‌تمامی بازماندگان سانحه هواپیمای اوکراینی، آمادگی خود را برای ایفای وظایف قانونی در قبال جان‌باختگان ایرانی این حادثه از جمله تدفین در قطعه شهدا اعلام نموده و به اطلاع می‌رساند جان‌باختگان ایرانی این سانحه هوایی در حکم شهید محسوب می‌شوند.»

بر اساس اعلام امیرحسین قاضی زاده رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران تاکنون برای ۷۳ خانواده پرونده در بنیاد شهید ایجاد شده و این بنیاد آمادگی تشکیل پرونده برای خانواده دیگر شهدای این سانحه را نیز دارد.در مسیر دیگر نیز بلافاصله بعد از این حادثه و مشخص شدن دخالت نیروهای مسلح در بروز آن، قوه قضائیه و سازمان قضایی نیروهای مسلح پیگیر تشکیل دادگاه و محاکمه مقصران این سانحه تاسف بار شدند.

در راستای همین پیگیری‌ها، اولین جلسه دادگاه متهمان سقوط هواپیمای اوکرایی در ۳۰ آبان ماه با حضور ۱۰۳ شاکی و حضور ۱۰ متهم این سانحه برگزار شد.متهمان حاضر در این دادگاه بعضا دارای رتبه‌های عالی نظامی هستند که نشان از حساسیت قوه قضائیه در محاکمه عادلانه مقصران این واقعه تلخ دارد؛ در ادامه نیز دومین جلسه دادگاه در ۷ آذرماه گذشته برگزار شد.

بُعد دیگر تلاش‌های ایران برای جبران این خطای انسانی بزرگ پرداخت غرامت به بازماندگان این فاجعه است که از روز اول در دستور کار قرار گرفت.در جدیدترین اقدام نیز آیت الله رئیسی رئیس جمهوری، در جلسه هیات دولت با اشاره به لزوم توجه و دلجویی از خانواده‌ شهدای حادثه هواپیمای اوکراینی، با صدور دستوری تأمین حقوق قانونی این خانواده‌ها به ویژه تسریع در پرداخت غرامت به آنها را لازم و ضروری دانست.رئیسی همچنین تأکید کرد: «وزارت راه و شهرسازی، بنیاد شهید و امور ایثارگران، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و معاونت حقوقی با تشکیل کارگروهی برای پیگیری رفع مشکلات خانواده‌های این حادثه اقدام کنند.»

با مرور ۲ سال گذشته و اتفاقات روزهای پس از حادثه با نگاهی بی‌طرفانه می‌توان فهمید که جمهوری اسلامی ایران، نه تنها قصدی برای پنهان کاری پیرامون این واقعه تلخ نداشته، بلکه تمام توان خود را برای مشخص شدن ابعاد آن و همچنین تامین حقوق خانواده‌های داغدار به کار گرفته است.

شاید در این میان برخی جریان های سیاسی خارجی که تلاش می‌کنند روند رسیدگی به این پرونده تلخ را از کانال سیاسی کاری عبور دهند، هیچگاه اهمیتی برای خانواده‌های داغدار این فاجعه قائل نباشند.