معجزه‌ای که گره کور توافق هسته‌ای را باز می‌کند/ چگونه مذاکرات طولانی وین به بن بست رسید؟

بار دیگر اتوبوس مذاکرات هسته ای داخل یک چاله عمیق افتاده و از حرکت بازایستاده است. این افتادن در چاله ها و بیرون آمدن از آنها آنقدر تکراری شده که دیگر رمق و حوصله ای جهت پرداخت به آن وجود ندارد. با این حال، به نظر می رسد اگرچه آش مذاکرات هسته ای برای رسانه ها و تحلیلگران داخلی بی نمک شده، برخی تحلیلگران و رسانه های خارجی همچنان علاقه مند به پیگیری اخبار مذاکرات هستند.

در حالیکه تقریبا همه از به ثمر رسیدن مذاکرات ناامید شده اند، «علی هاشم» تحلیلگر پایگاه خبری المانیتور هنوز بارقه ای از امید را می بیند. او در مقاله اخیرش در پایگاه المانیتور به مساله مذاکرات هسته ای پرداخته و از ابعاد مختلف آن را بررسی کرده است.

البته نمی توان انکار کرد که تحلیلگر المانیتور هم همانند اکثر تحلیلگران در نگاه اول معتقد است باز شدن گره مذاکرات فقط به یک «معجزه» احتیاج دارد اما با این حال، از نظر او، اگر اتفاقاتی رخ دهد می توان به این معجزه امید داشت.

چرا مذاکرات هسته ای به بن بست رسیده است؟

علی هاشم، تحلیلگر لبنانی سابق الجزیره و فعلی المانیتور تاکید دارد که مساله اصلی و به اصطلاح گره کور فعلی مذاکرات هسته ای مساله «خارج شدن نام سپاه پاسداران از لیست گروه های تروریستی ایالات متحده» است. المانیتور معتقد است این مساله چنان جدی است که تقریبا باعث تعلیق مذاکرات شده است. ایران تاکید دارد که قبل از نهایی شدن توافق، آمریکا باید نام سپاه پاسداران را از لیست گروه های تروریستی خارج کند اما دولت بایدن در این رابطه مردد است و فشار جمهوری خواهان نیز بر این تردید افزوده است.

علی هاشم معتقد است که علت اصلی این اختلاف به بحران دی ماه 1398 و شهادت سردار قاسم سلیمانی باز می گردد. در آن سال، ایالات متحده در یک عمل تروریستی سردار سلیمانی را به شهادت رساند. بعد از آن بود که سپاه پاسداران و مسئولان ارشد ایران از انتقام خون حاج قاسم و تنبیه افرادی که در این جنایت نقش داشتند، سخن گفتند و دو طرف نیز تا مرز جنگ با هم پیش رفتند.

آنطور که تحلیلگر المانیتور می گوید، مساله ترور و شهادت حاج قاسم به نحوی باعث بحرانی شدن مساله فعلی (خروج نام سپاه از لیست سیاه آمریکا) شده است. ایالات متحده چندی قبل از شهادت سردار سلیمانی، نام سپاه پاسداران را در لیست گروه های تروریستی خود قرار داد و از نظر برخی تحلیلگران و نیز برخی اعضاء سپاه، همین اقدام زمینه را برای تسهیل ترور و شهادت حاج قاسم فراهم کرد. از این رو، ایران تاکید دارد که برای اجتناب از تکرار چنین عملی، دولت جو بایدن باید نام سپاه را از لیست گروه های تروریستی خود خارج کند.

از طرف دیگر، ایالات متحده مدعی است ایران بعد از شهادت سردار سلیمانی همواره به دنبال تنبیه افرادی بوده که در این اقدام نقش داشته اند و خروج نام سپاه پاسداران از لیست سیاه به تحقق این انتقام و احتمالا کشته شدن برخی از نظامیان و سیاستمداران آمریکایی کمک خواهد کرد. در همین رابطه، علی هاشم مدعی است که تد کروز، سناتور جمهوری خواه از بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا پرسیده است که «آیا درست است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فعالانه در تلاش است تا مقامات ارشد سابق آمریکا {مقامات دولت ترامپ} را به قتل برساند؟» و بلینکن نیز به طور مبهم و غیرشفافی پاسخ داده است: « {به هر حال} تهدیدی مستمر علیه مقامات فعلی و گذشته آمریکا وجود دارد.»

گره کور مذاکرات را چه چیزی باز می کند؟

علی هاشم معتقد است بحران فعلی در رابطه با قرار گرفتن نام سپاه در لیست گروه های تروریستی مورد اعتقاد آمریکا اگرچه لاینحل به نظر می رسد اما با تمرکز بر یک بخش دیگر، می تواند آرام آرام حل شود. آنطور که تحلیلگر المانیتور می گوید، سپاه پاسداران مهم ترین بازوی ایران در مسائل منطقه ای و اتحاد با گروه های مقاومت است و علت نفوذ سپاه در منطقه نیز افزایش عامل «بازدارندگی» است که خود حاصل رقابت و اختلاف با همسایگان است. از این رو، اهمیت سپاه پاسداران برای ایران بسیار زیاد است.

از نظر المانیتور، با وجود این نقش حیاتی، اگر ایران اختلافات خود را با همسایگان عرب خود (مثل عربستان سعودی و امارات) حل کند احتمالا راضی خواهد شد که بر سر مسائل منطقه ای و امور مربوط به سپاه نیز با آمریکا (که به نوعی متحد درجه یک کشورهای عربی خلیج فارس است) صلح کند چرا که همانطور که گفته شد، علت اهمیت سپاه پاسداران افزایش قدرت «بازدارندگی» خود است.

شواهد گویای این است که ایران در حال مذاکره با عربستان است و قصد دارد مسائل و اختلافات منطقه ای خود را با این کشور عربی حل کند. این اتفاق ممکن است در آینده باعث شود مذاکرات هسته ای نیز که به معنی واقعی از حوزه فنی خود خارج شده و با مسائل سیاسی آمیخته شده است، مجددا روی روال بیفتد.

مذاکرات سیاسی که با زندگی درآمیخته است

علی هاشم در انتهای مقاله خود تاکید دارد که تحریم ها و مساله مذاکرات، مساله ای همه جانبه است و ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی سلامت مردم را تحت تاثیر قرار می دهد. او از بازدید خود از منطقه تجریش تهران می نویسد و تاکید دارد که می توان تاثیر تحریم ها و اقدامات خصمانه آمریکا علیه ایران (که احتمالا حاصل به هم خوردن برجام هستند) را در آنجا مشاهده کرد. علی هاشم معتقد است همانطور که می توان تاثیر اقتصادی تحریم ها را در بازار تجریش دید، می توان مزار شهدای هسته ای را نیز در امام زاده صالح مشاهده کرد.

علی هاشم مقاله خود را با این جمله به پایان می رساند: «این حرم {امام زاده صالح} جایی است که دانشمندان هسته‌ای ترور شده در آن آرام گرفته ‌اند. از جمله محسن فخری زاده، مردی که به عنوان پدر برنامه هسته ای ایران شناخته می شود و در 27 نوامبر 2020 در نزدیکی تهران ترور شد. {همچنین} پیکر حسن ایرلو، سفیر تهران در یمن، که در اثر کووید-19 و به علت تحریم های آمریکا (به دلیل عضویت در سپاه قدس) درگذشت، نیز در کنار فخری زاده قرار دارد. این تصویری تکان دهنده است از اینکه چگونه مسائل در ایران در هم تنیده شده اند، جایی که سیاست، قدرت نظامی و پیشرفت هسته ای به اندازه مرگ و زندگی در هم آمیخته شده اند.»

منبع: خبر فوری