خاطره‌بازی با «میدان انقلاب» ی بدون کتابفروشی / مروری بر زیباسازی دوره‌ای میدان انقلاب؛ از دیواری منقش به تصویر رزمندگان تا نمادی یهودی شکل

آیدین پورخامنه - میدان انقلاب در تهران یکی از پر رفت و آمدترین میدان‌های شهر است. دانشگاه تهران و کتاب فروشی‌هایی که در این میدان وجود دارد؛ کافه‌ها، سینماها و مراکز فرهنگی گوناگون باعث شده روزانه تعداد زیادی در خیابان‌هایش رفت و آمد کنند. از سویی دیگر میدان انقلاب محل ارتباطی برای افرادی است که از یک سر شهر به سر دیگر می‌روند. حتی افراد زیادی به علت دسترسی آسان این میدان به دیگر نقاط شهر، یا برای راهنمایی و آدرس دادن، میدان انقلاب را مبدا قرارمی‌دهند. این میدان در زندگی اکثر تهرانی‌ها برای خود جایگاه مهمی دارد. بسیاری از خاطرات افراد متعلق به این میدان است اما یک بخش از این خاطرات مدام در حال تغییر است؛ نماد حجمی وسط میدان! 24 اسفندی که میدان انقلاب شد! میدان انقلاب پیش از انقلاب، 24 اسفند نام داشت. به علت قرار گرفتن مجسمه رضا پهلوی در وسط آن، بسیاری به این میدان، میدان مجسمه می‌گفتند. بعد از انقلاب بود که همراه با پایین کشیدن مجسمه، نام میدان نیز تغییر کرد. بعد از آن نمادی که ایرج اسکندری طراحی و توسط فریدون صدیقی ساخته شد، وسط میدان جای گرفت. این طرح در ابتدا به صورت نقش برجسته و دیواری طراحی شده بود و یادآور روزهای جنگ و شامل تصاویر رزمندگان و امام خمینی(ره) بود که برای فضایی مسطح طراحی شده‌بود اما پس از اجرا به صورت مدور، بخشی از ویژگی‌های تصویری خود را از دست‌ داد. این نماد اما در سال 1386 به دلیل ساخت مترو درون شهری به مکان دیگری منتقل شد. پس از پیگیری‌های مسولان سازمان زیباسازی شهر تهران و مدیر عامل متروی تهران نماد پیشین میدان انقلاب پس از بازسازی دوباره درمیدان نبش خیابان آزادی نصب شد. با آغاز بازسازی میدان انقلاب و آغاز به کار راه اندازی ایستگاه مترو درون شهری در سال 86، موضوع ساخت مجسمه جدید برای میدان انقلاب توسط سازمان زیبا سازی شهر تهران مطرح شد. پس از برگزاری چند دوره مسابقه، در نهایت ساخت مجسمه میدان انقلاب به سعید روانبخش نقاش و مجسمه سازسپرده شد. اینگونه بود که نماد حجمی وسط میدان ساخته شد. ساخت این نماد اما مرحله آخر نبود. سازه جدید میدان انقلاب یک شش ضلعی گنبدی نقش برجسته است که بخشی از این گنبد آجرکاری و بخش دیگر کاشی‌کاری شده‌است. در اطراف آن نیز چهار پنجره در فرم کاشی ایرانی و با ترکیب آهن، شیشه و برنج کار شده است. بر روی این سازه شش ضلعی گل‌های نقش برجسته کار شده که به گفته سازنده آن یادآور "شکوفه‌های انقلاب" است، اما برخی از سیاسیون و رسانه‌ها با ادامه و اتصال خطوط این سازه، آن را به نماد یهود شباهت دادند. تا جایی که برخی رسانه‌ها تیتر زدند که میدان انقلاب به تسخیر اسرائیل درآمده‌ است و این موضوع بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد به طوری که کار به مجلس شورای اسلامی نیز کشیده‌شد. با همین دلیل فراخوان‌های مختلفی برای طراحی نماد حجمی میدان انقلاب تهران اعلام شد. آخرین فراخوان نیز در همین روزها اعلام شده و افراد می‌توانند طرح‌های خود را برای ساخت مجسمه این میدان بفرستند. اما روند پروژه‌های بدون محدودیت زمانی تا کی ادامه خواهدداشت؟ اگر باز هم اطراف میدان انقلاب را بنر بپوشانند معلوم نیست چه روزی بتوانیم روی میدان را ببینیم. حتما جایی مدیری تغییر کرده! خانم 52 ساله‌ای که همسر مهندس ساختمان است و برای خرید به انقلاب آمده درباره بازساخت نماد میدان می‌گوید:"مهندسین شهرداری طبق رابطه، کارهای پیمانکاری می‌گیرند در حالی که برنامه درست و حسابی ندارند. فقط میدان انقلاب نیست که بارها بازسازی شده، میدان تیموری نزدیک متروی دانشگاه شریف طی 4 سال دائما تغییر کرد. تمام این مسائل برمی‌گردد به اعمال سلیقه مدیران که با تغییر هر مدیر، مجسمه‌های شهری هم تغییر می‌کنند. الان که می‌خواهند نماد میدان انقلاب را تغییر دهند، بروید تحقیق کنید، حتما مدیریت تغییر کرده‌است. طولانی شدن زمان تحویل هم به این دلیل است که معمولاً تسویه حساب در پایان هر مرحله از پروژه‌ها اتفاق می‌افتد که به آن صورت وضعیت می‌گویند. وقتی این تسویه حساب‌ها عقب بیفتند پیمانکاری که پولش را نگرفته کارش را ادامه نخواهدداد. پس پروژه تعطیل می‌شود. همه چیز به پول برمی‌گردد." کم شدن کتابفروشی‌ها ناراحت کننده‌تر از تغییر نماد میدان است پسر 30 ساله‌ای که معمولاً برای خرید کتاب و فیلم به میدان انقلاب می‌آید می‌گوید:"اصلاً برای من مهم نیست که مجسمه وسط میدان تغییر کند یا اطرافش با بنر پوشیده‌شود. برای من درختان خیابان ولیعصر مهم هستند و از قطع آنها ناراحت می‌شوم. ولی ناراحتی من برای چه کسی مهم است؟ از این گذشته، کجای تهران زیباست که میدان انقلاب زیبا باشد؟ اگر مساله آلودگی و ترافیک را در تهران حل کنند خیلی مهم‌تر از تغییر نماد وسط میدان است. البته چیزی که من را ناراحت می‌کند نه نماد میدان انقلاب و نه پوشیده شدن اطرافش با بنر است. در این دوران آنقدر این نماد را تغییر دادند که نماد قبلیش یادم نمی‌آید. اگر مشخص کنند که تا چه زمانی این کار تمام می‌شود راضی هم هستم. یک زمانی دو طرف میدان پر از کتابفروشی بود ولی دائماً از تعداد کتابفروشی‌ها کاسته شد و تغییر کاربری دادند. تا جایی که امروز فقط در سمت غربی و تا کافه فرانسه کتاب فروشی داریم. قبلاً وقتی کسی می‌گفت انقلاب یاد کتاب فروشی می‌افتادیم ولی الان نه!" نماد میدان انقلاب را نمی‌شناسم پسر دیگری که برای خرید کتاب به میدان انقلاب آمده تغییر نماد میدان را طبیعی می‌داند و می‌گوید:" نماد وسط میدان با رنگهای کدرش از ما انرژی می‌گیرد. با طراحی غیرشهری و افسرده‌کننده باعث ناراحتی رهگذران می‌شود. طبیعی است که بخواهند تغییرش دهند. اینقدر من میدان انقلاب و ولیعصر را با گونی و بنر در اطرافش دیدم که اگر نمادش را نشانم دهند نمی‌شناسم! این بنرها کنجکاوی فرد را برمی‌انگیزد که آن طرف چه می‌گذرد." راضی نیستم این هزینه ها صرف سلیقه شود خانمی که برای خرید لوازم کوهنوردی از منیریه از انقلاب می‌گذرد می‌گوید:" وقتی به انقلاب میآیم آنقدر حواسم پرت تبلیغات گستره کنکور می‌شود که نماد وسط میدان زیاد به چشمم نمی‌آید. اینکه به یک سری از موسسات اجازه این شکل تبلیغات وسط یک میدان با این موقعیت سوق الجیشی داده‌اند خود جای سوال دارد. نکته اصلی برمی‌گردد به شهرداری و شورای شهر که چنین وضعیتی برای میدانی با این درجه اهمیت به وجود آورده‌اند. برای یک چنین میدانی تغییرات باید در قالب طرح ارائه شود. بعد به تصویب برسد و آن زمان برای اجرایش فراخوان بدهند که خود یک پروسه طولانی و هزینه بر است. پس لازم است که مدیران و تصمیم‌گیران برای میدانی با موقعیت حساس تاریخی مثل انقلاب زمان تصمیم‌گیری همه چیز را رعایت کنند. طرحی ارائه دهند که از نظر هنری، یونیک باشد و امضای هنرمند را داشته باشد. در ساخت میدان مسائل ترافیکی را در نظر بگیرند و در کل نمادی بسازند که تحت تاثیر تبلیغات اطراف، نمای خود را از دست ندهد. باید بگویم که دلیل این تغییرات ضعف مدیریتی است.با توجه به اینکه هر طرح کلی هزینه دارد و از همه چیز من شهروند مالیات کم می‌شود، راضی نیستم این هزینه‌ها صرف سلیقه شود. " ای کاش نظر مردم را هم بپرسند مردی که از محل کار به سمت خانه می‌رود می‌گوید:" هیچ کس نمی‌فهمد این وسط چه خبر است؟ با تغییرات و بنر کشی‌های مداوم به حس شناخت شهر مردم لطمه وارد می‌شود. ممکن است عده‌ای از این تغییرات راضی باشند ولی به نظر من برای اکثریت مطلوب نیست. همین بنرها در من ایجاد شبهه می‌کند و فکر می‌کنم به میدان صدمه وارد می‌کنند. چرا بعد از ساختن پی به شباهت میدان با نماد یهودیت شدند؟ آیا با دیدن طرح نمی‌فهمیدند؟ ای کاش نظر مردم را هم بپرسند. من تا زمانی که در خبرها نخوانده بودم متوجه شباهت این نمادها نشده بودم. بودجه‌ای که صرف این تغییرات می‌شود را می توان در جاهای بهتر هزینه کرد."