روایتی تازه‌ از مدیریت بحران حادثه پلاسکو

با توسعه کالبدی شهرهای بزرگ کشور، این شهرها علاوه بر خطر زلزله در معرض خطرات ناشی از سایر حوادث طبیعی و غیرطبیعی مانند آتش­‌سوزی قرار دارند. حادثه حریق و فروریزشی که در تاریخ ۳۰ دی ماه سال ۱۳۹۵برای برج ساختمان پلاسکو رخ داد، این موضوع را بیش از پیش روشن کرد که در کشور ما شمار زیادی از ساختمان­های مرتفع قدیمی و حتی جدید که روزانه پذیرای تعداد کثیری از افراد و تجهیزات مهم هستند، در معرض چنین خطری قرار دارند. به گزارش نامه نیوز ، بعد از این حادثه کمیته های زیادی برای بررسی ابعاد این حادثه تشکیل شد. در شورای شهر تهران دو کمیسیون عمران و نظارت این حادثه را به صورت جداگانه بررسی کردند. رییس جمهور دستور تشکیل هیات ویژه برای تدوین گزارش ملی حادثه ساختمان پلاسکو را داد و شورای اسلامی شهر تهران ، با همکاری شهرداری تهران و مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران نیز با تشکیل تیم تحقیقاتی این حادثه را مورد ارزیابی قراردادند. هفته گذشته هیات ویژه گزارش ملی پلاسکو را ارائه داد. این هیات که به بیشتر اعضای آن از هیات عملی دانشگاه تربیت مدرس بودند بیشترین نقد را بر عملکرد مدیریت بحران داشتند. در گزارش کمیته تخصصی نیز که بیشتر اعضای آن از اساتید دانشگاه تربیت مدرس هستند اما تاکید اصلی بر رها شدن ساختمان های قدیمی در شهر تهران است. حمزه شکیب رییس کمیته تخصصی حادثه پلاسکو درخصوص جزییات گزارش کمیته تخصصی گفت: پس از آنکه حادثه تلخ پلاسکو اتفاق افتاد مدیریت شهری کمیته ای شامل ۶۰ استاد دانشگاه، اعضای نظام مهندسی، مهندسان حرفه ای تشکیل و از همان ابتدا این کمیته فعالیت های خود را آغاز کرد اما فعالیت آن رسانه ای نشد. بررسی های در سه محور فنی، مدیریت بحران و حقوقی تدوین شد. وی ادامه داد: در بخش فنی اطلاعاتی در خصوص سازه ساختمان وجود نداشت، اطلاعات را جمع آوری و ساختمان پلاسکو را مدل سازی کردیم، نحوه فروریزش، تأسیسات برقی و مکانیکی آن را نیز بررسی کرده، تا متوجه شویم، ریشه این حادثه در کجا بوده است. به گفته شکیب مقررات ملی ساختمان، وزن بیشتر خود را به ساختمان های در حال ساخت داده و متأسفانه به ساختمان های موجود توجهی نداشته است. تنها مبحثی مقررات ملی ساختمان که به ساختمان های موجود پرداخته و در خصوص بهره برداری از ساختمان های قدیمی در محبث ۲۲ است و مقرراتی را در خصوص بهره برداری از ساختمان های قدیمی تنظیم کرده است اما تاکنون نحوه ساز و کار اجرایی شدن این قانون فراهم نشده است که مرجع این کار، وزارت راه و شهرسازی است که باید با ایجاد کمیته ای در این خصوص، آئین نامه ها و دستور العمل های اجرایی آن را تدوین کند. رئیس کمیسیون عمران شورای سوم و مسئول کمیته بررسی حادثه پلاسکو ،اظهار داشت: همانطور که ساختمان های در حال ساخت، توسط مهندسان صاحب صلاحیت بارها مورد بازبینی قرار می گیرد ،ساختمان های قدیمی، به خصوص ساختمان هایی که در آن تردد زیادی می شود و سرمایه های ملی محسوب می شوند باید تحت پوشش نظارتی قرار گیرند. به گفته شکیب در مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان، هیچ تکلیفی به صورت مستقیم به شهرداری ها در خصوص ساختمان های قدیمی تعیین نشده و مسئولیت ساختمان های قدیمی با مالک و بازرس های حقیقی و حقوقی است که سازوکار آن باید توسط راه و شهرسازی تعریف شود. هرچند نگاه ما در این گزارش آن است که بهترین مرجع کنترل ایمنی ساختمان های نهادهای صنفی باشند که اختیارات لازم نیز باید به آنها واگذار شود و دولت و شهرداری ها هم نظارت عالیه داشته باشند. همچنین چون کاربری ساختمان پلاسکو، تولیدی بوده براساس قوانین وزارت کار نیز بایستی بر این موضوع ورود می کرد اما باز هم تأکید ما بر کنترل های صنفی است. وی در خصوص بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها که وظیفه شهرداری ها در ساختمان های ناایمن را یادآوری می کند گفت: دو تفسیر در خصوص این قانون وجود دارد که ما در گزارش خود خواستار شفافیت قانون در این زمینه شده ایم که براساس یکی از نظریه ها، شهرداری تنها در ساختمان هایی می تواند ورود کند که خطر مشهود باشد، یعنی ساختمان به آخر خط رسیده باشد مانند گودهای پرخطر و یا ساختمان های در حال ریزش. نظر دوم هم آن است که بایستی شهرداری ها بر اساس نیاز ورود کرده اما در در این صورت باید ضوابط قضایی هم به صورت شفاف ، ساز و کارهارا مشخص کنند. شکیب ادامه داد: در کمیته مدیریت شهری برای بررسی حادثه پلاسکو، ما به دنبال مقصر نبودیم و بیشتر راهکارهایی را ارائه دادیم که حوادثی همچون پلاسکو دیگر در تهران و یا شهرهای دیگر تکرار نشود. باید ساختمان های موجود تا پایان عمر مفید رها نشود و دستگاه های متولی مانند وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و اگر کاربری های تولیدی داشت، وزارت کار و همچنین شهرداری ها باید سازوکاری را تعریف کنند که ساختمان های مهم تا پایان عمر مورد بازبینی و نظارت قرار گیرد اما در حال حاضر، بعد از بهره برداری از ساختمان، نظارتی دیگر وجود ندارد در حالی که این بناها سرمایه های ملی هستند که باید حفظ شوند و درست بهره برداری شود. متاسفانه مردم آگاهی کافی دربرخورد با حوادث را نداشته و نمی دانند تکلیف و وظایف خود در حوادث بزرگ چیست. در این زمینه پیشنهاد کرده ایم در ساختمان های مهم، تمرین های فصلی برای آمادگی مردم و مالکان و بهره برداران انجام شود. وی با اشاره به بررسی نحوه مدیریت بحران حادثه اظهار داشت: این موضوع در هفت بند مورد بررسی قرار گرفت، پلاسکو را از نظر موقعیت کالبدی، ترافیکی و فیزیکی مورد بررسی قرار دادیم که این ساختمان چه دسترسی هایی داشت. پلاسکو تنها از ضلع جنوب دسترسی داشته و از سمت شرق، غرب و شمال هیچ گونه دسترسی نداشته است. همچنین آگاهی مردم با حوادث نیز مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه حاصل آن بود که متاسفانه مردم آگاهی کافی دربرخورد با حوادث را نداشته و نمی دانند تکلیف و وظایف خود در حوادث بزرگ چیست. در این زمینه پیشنهاد کرده ایم در ساختمان های مهم، تمرین های فصلی برای آمادگی مردم و مالکان و بهره برداران انجام شود. همچنین هماهنگی بین نیروی انتظامی، سازمان آتش نشانی و ... نیز مورد بررسی قرار گرفت. این استاد دانشگاه تأکید کرد: نمی توان حادثه پلاسکو را بحران نامید، زیرا گستردگی آن در یک نقطه بوده و برای هدایت آن نیاز به استفاده از اتاق بحران نبوده و باید فرماندهی محلی انجام می شده است. مدیریت بحران تعریف دارد و در سطح ملی، استانی، شهری و محلی تعریف می شود. مختصات این حادثه، یک بحران نقطه ای بود که قابل توسعه در سطح منطقه هم نبود و نمی توان به عنوان یک بحران ملی از آن یاد کرد. شاید به خاطر برخی از فضاسازی ها این بحران در حد یک بحران ملی مطرح شد اما در حقیقت آتش سوزی پلاسکو یک حادثه تلخ بود. شکیب با بیان اینکه در ساعت ۷:۵۸ گزارش آتش سوزی به آتش نشانی ارائه شده گفت: اما این آتش سوزی قبل از این زمان اتفاق افتاده و افرادی که در آنجا مشغول به کار بودند تلاش کردند مشکل را برطرف کنند اما به دلیل وسایل اشتعال زا به سرعت آتش سوزی به چند مغازه گسترش پیدا کرده است. همچنین سقف های کاذبی به عمق ۶۰ سانتی متر درواحدهای این ساختمان زده شده بود که نقش انبار را ایفاء می کرد که باعث شده بود حریق، پس از خاموشی دوباره دیده شود. به همین دلیل آتش نشانی دو بار پس از اطفاء حریق دوباره عملیات خود را آغاز کرده است و می بینیم پس از مشاهده آتش در ضلع شمال غربی، ظرف ۲۰ دقیقه شعله ها به جنوب شرقی می رسد. به دلیل سیستم سازه ای خاص پلاسکو، وضعیت آتش قابل تشخیص نبود. این استاد دانشگاه مدیریت بحران حادثه را مدیریتی قابل قبول ارزیابی کرد. هرچند می توان نقدهایی بر روش آواربرداری داشت اما مشکل اصلی نبود اطلاعات ساختمانی شامل نقشه معماری سازه ای و شناخت از ساختمان بوده است. وی با بیان اینکه باید آواربرداری این حادثه را شش وجهی مورد بررسی قرار داد گفت: شاید مطرح شود عملیات امداد و نجات اولویت این حادثه بوده نه آوار برداری اما برخی از مسائل بر روی کاغذ است. تصور کنید سقف طبقات ۱۰ و ۱۱ در چشمه شمال غربی فروریخت و بعد از ۹ دقیقه همه طبقات آن چشمه ها تا پایین متلاشی می شود. درجه حرارت طبقات هشت تا چهارده به حدود ۵۰۰ درجه رسیده بود. این درجه حرارت پس از ریزش به زیر آوار نیز منتقل شده، بنابراین شرایط به گونه ای بوده که عملا حیاتی وجود نداشت. هرچند می توان نقدهایی بر روش آواربرداری داشت اما مشکل اصلی نبود اطلاعات ساختمانی شامل نقشه معماری سازه ای و شناخت از ساختمان بوده است. که این عدم شناخت در بسیاری از ساختمان های مشابه نیز وجود دارد. در خصوص ساختمان پلاسکو ساختمان هایی که اگر نقشه آنها وجود داشت تصمیمات بهتری در زمان بحران می توانستیم برای آنها بگیریم. بنابراین یکی از اولویت های کاری معاونت شهرسازی و معماری، طراحی مکانیزمی برای اجباری کردن نقشه های مدون ساختمان های موجود است. شکیب با تأکید بر اینکه در گزارش مدیریت شهری حادثه به صورت فرآیندی مورد بررسی قرار گرفته و راهکار برای اصلاح امور پیشنهاد شده تصریح کرد: ما کمیته مقصریاب نبودیم و به صورت سوال و جوابی، حادثه را بررسی نکردیم بلکه با روش های علمی به دنبال ریشه های این اتفاق، آسیب شناسی و رفع مشکلات موجود پرداخته و این بررسی را به عنوان وظیفه علمی خود انجام دادیم. وی با اشاره به برخی از راهکارهای ارائه شده در این گزارش یادآور شد: در گام اول به موضوع نگهداری ساختمان پرداخته شده و درخواست شده در ساختمان های بالای ۱۲ طبقه، نهاد نگهداری کننده را مشخص کنند و تکالیفی را برای آن معرفی کرده و خلاءهای مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان نیز برطرف شودو نباید تنها قانونی برروی کاغذ نباشد. وزارت شهرسازی از پتانسیل نظام مهندسی استفاده کند. در حال حاضر در تهران ۱۰۰ هزار مهندس وجود دارد که می توان در موضوع نظارت بر ساختمان های قدیمی از پتانسیل آنها استفاده شود. چند ماهی از حادثه پلاسکو گذشته است وتنها خاطره ای از آن در ذهن مردم این شهر باقی مانده. گاهی هم عابرانی که یادشان مانده زمانی در این خرابه ساختمان پلاسکویی بوده آهی از سر حسرت بکشند، اما درس هایی که باید از پلاسکو می گرفتیم هنوز نگرفته ایم.

منبع: مهر