روایتی از ممنوعیت آموزش زبان انگلیسی در مدارس ابتدایی/ معاون وزیر: موضوع جدیدی نیست!

ممنوعیت آموزش زبان انگلیسی در مدارس ابتدایی به یک سال و دو سال گذشته برنمی‌گردد بلکه سال‌هاست که در این مدارس چنین آموزشی وجود ندارد هرچند که در سال‌های گذشته و با افزایش اشتیاق والدین به چنین آموزشی برای فرزندانشان، بعضی مدارس غیرانتفاعی این موضوع را در برنامه درسی خود قرار دادند و از این راه، فرزندان خانواده‌های متمول و طبقه‌متوسطی را به مدارس خود می‌کشانند. موضوعی که هیچ‌گاه متدوال نبوده و حتی طرح آزمایشی آن، در دوره اصلاحات هم به‌ناگاه تعطیل شد و آموزش زبان انگلیسی از چند مدرسه ابتدایی موردبررسی هم حذف شد، در روزهای گذشته و با انتشار سخنان دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش از سوی صداوسیما بار دیگر به بحث روز تبدیل شد تا بار دیگر این مسئله به بحث گذاشته شود.

به گزارش نامه نیوز «مهدی نویدادهم» در آن گفت‌و‌گو از ممنوعیت آموزش زبان انگلیسی در مدارس ابتدایی دولتی و غیرانتقاعی سخن گفته بود و دلیل این ممنوعیت را هم لزوم توجه به فرهنگ ایرانی و زبان و ادبیات فارسی دانسته بود. سخنان نویدادهم اگرچه پیش از این هم، روند رایج آموزش و پرورش در ایران بوده و در سخنان دیگر مسئولان سال‌های قبل هم به آن اشاره شده بود اما یک نکته جدید داشت و آن هم ممنوعیت این آموزش در مدارس غیرانتفاعی حتی به صورت فوق‌برنامه بود؛ یعنی ممنوعیت آن چیزی که بسیاری از خانواده با همین نیت و انگیزه فرزندان خود را به مدارس غیرانتفاعی می‌فرستند.

تبلیغ کارآیی زبان دوم درکنار اعلام ممنوعیت آموزش

«جوان ممکن است به کلاس‌های دیگر برود تا زبان یاد بگیرد، اگر در کلاس زبان یاد نگیرد. می‌رود خصوصی یاد می‌گیرد. او که می‌فهمد زبان لازمه زندگی امروز است. عقلش می‌رسد این چیزی نیست که به زور بگوییم الا و بلا تو باید یک زبان یاد بگیری در دنیا هم هر جا هم رفتی مشکل طرف مقابل است که فارسی نمی‌فهمد. امروز برخی از زبان‌ها یادمان نرود که زبان علم است. یعنی بدون مجهز شدن به آن زبان ما راه به علم و اعماق علم پیدا نمی‌کنیم کما این که اگر کسی به زبان عربی مسلط نباشد اعماق دین را نمی‌تواند سیر کند. زبان یک ویژگی‌ها و نکاتی دارد. شما قرآن را با ترجمه فارسی ده بار هم بخواهید با کسی که به عربی مسلط است فرق می‌کند البته باید حداقل ترجمه را داشته باشیم اما فرق می‌کند.»؛ این سخنان «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری ایران در اربیهشت ۹۴ و به مناسبت روز معلم است که تاکید کم‌سابقه‌ای بر لزوم آموزش زبان های خارجی در مدارس داشت اما عملا در سال‌های پس از بیان این سخنان، اتفاقی در زمینه آموزش زبان‌های خارجه در مدارس ایران رخ نداد و حتی به نظر می‌آید محدودیت‌ها برای مدارس غیرانتفاعی که به صورت فوق‌برنامه اقدام به آموزش می‌کردند افزایش یافته است. اینکه چه شد این سخنان نتوانست تاثیری بر روند آموزش زبان دوم در مدارس ایران داشته باشد، نیازمند بحث کارشناسی دقیق‌تری است اما تلاش برای محدود کردن آموزش زبان، پرسشی است که باید جواب آن را از مسئولان وزارت آموزش‌و‌پرورش دولت کنونی جویا شد.

اتفاق تازه‌ای رخ نداده است

سخنان دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش اگرچه بار دیگر بحث ضرورت یا غیرضروری بودن آموزش زبان انگلیسی از سنین پایین را به طور جدی مطرح کرده اما به گفته معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش حاوی خبر جدید یا اتفاق تازه‌ای نیست. «رضوان حکیم‌زاده» در این باره و در پاسخ به «خبرآنلاین» می‌گوید: «هیچ اتفاق جدیدی نیفتاده است و نحوه انتشار خبر به گونه‌ای است که انگار اتفاق تازه‌ای رخ داده و ممنوعیت جدیدی ایجاد شده است که چنین نیست. براساس اسناد بالادستی، برنامه مدارس ابتدایی شامل آموزش زبان انگلیسی نمی‌شود و این هم امر جدیدی نیست و پیش از این هم به همین صورت بوده است.»

اگرچه تماس‌ها با نویدادهم بی‌پاسخ ماند اما حکیم‌زاده درباره موضوع جدید مطرح‌شده در این سخنان یعنی ممنوعیت آموزش زبان انگلیسی در مدارس ابتدایی حتی به صورت فوق‌برنامه، می‌گوید: «من درباره جملات همکار محترم نمی‌توانم خیلی صحبت کنم ولی برنامه‌‌های درنظر گرفته برای دبستان و اولویت‌ها، باید براساس ساعات رسمی، دروس رسمی و تعیین شده آموزش داده شود. من می‌خواهم تاکید کنم اصلا مصوبه‌ای جدید و قانون تازه‌ای وجود ندارد و برای مدارس ابتدایی برنامه‌های رسمی مشخص است که مدارس باید براساس آن عمل کنند. براین اساس آموزش زبان انگلیسی از اول متوسطه صورت می‌گیرد.» با این توضیحات و تاکید براینکه قانون یا مصوبه‌ جدید تصویب یا ابلاغ نشده، آیا مدارس ابتدایی غیرانتفاعی می‌توانند در ساعات فوق‌برنامه آموزش زبان دوم داشته باشند؟ حکیم‌زاده در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «آموزش زبان انگلیسی در ساعات فوق برنامه و هر برنامه و درس دیگری به معاونت پرورشی برمی‌گردد و در حوزه و حیطه اختیارات من نیست که بخواهم درباره آن نظری بدهم.»

بی‌عدالتی آموزشی هم‌پای کودکان محروم بزرگ می‌شود

ناکارآمدی آموزش زبان انگلیسی و عربی در مدارس ایران را نسل‌های متفاوت تجربه‌ کردند و کارشناسان زیادی برآن صحه می‌گذارند اما بُعد تبیعض‌آمیز این مسئله زمانی برجسته‌ می‌شود که اقشار ضعیف و ساکنان روستاها و شهرهای کوچک امکان حضور در آموزشگاه‌های آزاد را ندارند درحالی‌که حضور در آموزشگاه‌های معتبر بخش جدایی‌ناپذیر زندگی دانش‌آموزانی از خانواده‌ها مرفه در کلان‌شهرهای ایران است و این دو گروه از دانش‌آموزان باید در کنکور سراسری و دیگر مراحل تحصیلی با هم رقابت داشته باشند. نگاهی به نمره زبان انگلیسی دانش‌آموزان ایران در مدارس و حتی کنکور سراسری این تبعیض را در چند کار پژوهشی انجام‌شده به خوبی نشان می‌دهد و شاید همین مسئله باعث شده تا مسئولان در دوره‌ای به فکر آموزش زبان انگلیسی از سنین کودکی و در مدارس ابتدایی شوند؛ طرحی که در دوره اصلاحات به صورت آزمایشی آغاز شد اما هیچ‌گاه به مرحله اجرایی نرسید.

«محمدرضا نیک‌نژاد» معلم و کارشناس آموزش هم به این موضوع اشاره می‌کند: «می‌توان از منظر عدالت اجتماعی به نبود آموزش زبان انگلیسی در سنین پایین و در مدارس ابتدایی هم اشاره کرد. مثلا در کنکور بچه‌های روستا و شهرستان‌های کوچک باید در درس زبان با دانش‌آموزان شهرهای بزرگ رقابت کنند درحالی که امکان آموزش در مدارس غیرانتفاعی در بین طبقه فرودست و ضعیف جامعه وجود ندارد و این موضوع منجر به بی‌عدالتی آموزشی از در دیگر مراحل تحصیلی خواهد شد.» او درباره مطرح‌شدن دوباره ممنوعیت آموزش زبان‌ انگلیسی در مدارس ابتدایی هم می‌گوید: «حدود ۹۰درصد مدارس در ایران دولتی هستند، آن ۱۰ درصد هم که همه دبستان نیستند و اگر یک سوم این مدارس غیرانتفاعی دبستان باشد به حدود ۳ الی ۴ درصد مدارس دبستانی می‌رسیم و در همه این مدارس هم آموزش زبان انگلیسی وجود نداشته است و تنها در مدارسی از مناطق بالاشهر که خانواده‌ها استقبال می‌کردند چنین اقدامی صورت می‌گرفت که هدف جلب مشتری بیشتر و رضایت خانواده‌ها است.»

نیک‌نژاد با اشاره به تجربه دوران معلمی خود هم می‌گوید: «من خودم به ندرت دیدم که در مدارس کشور چنین آموزشی وجود داشته باشد. سیاست‌های کلان کشور، با آموزش زبان انگلیسی مخالفت‌اند و این زبان را پل ارتباطی با نقاطی می‌دانند که نام غرب‌زدگی یا شبیحون فرهنگی را برایش انتخاب کرده‌اند.» این کارشناس آموزش به طرح آزمایشی دوره اصلاحات برای آموزش انگلیسی در مدارس ابتدایی هم اشاره می‌کند و درباره دلایل توقف آن می‌گوید: «در دوره اصلاحات بحثی مطرح شد که به صورت آموزشی در برخی مدارس ابتدایی آموزش زبان انگلیسی صورت گیرد. به صورت پایلوت در چند شهرستان و چند مدرسه از آن شهرستان‌ها اتفاق افتد (به صورت آزمایشی) که با فشار ناگهانی غیرمرسوم برخی نهادها این طرح کاملا تعطیل شد. ما به عنوان کانون صنفی یک‌بار وزیر آموزش و پرورش وقت را دعوت کردیم و از او در این باره پرسیدم که گفت: به ما فشار آوردند که این طرح آزمایشی باید برداشته شود.» اما چنین حساسیتی برای آموزش زبان انگلیسی و دلایل مطرح‌شده توسط دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش، تا چه اندازه معقول و منطقی است؟

نیک‌نژاد در توضیح این پرسش می‌گوید: «حساسیت‌هایی که وجود دارد سیاسی است. آقای نویدادهم می‌گوید بچه‌ها باید در این سال با ادبیات و چارچوب زبان‌فارسی آشنا شوند اما بعید است این اتفاق بیفتد. ما در دوره اول و دوم متوسطه روند کاملا ناکارآمدی برای آموزش زبان انگلیسی داریم. ما چندین هزار ساعت را صرف آموزش زبان می‌کنیم ولی عملا کارآیی و اثری روی یادگیری زبان ندارد، این شیوه آموزش یا باید کاملا حذف شود یا اینکه کارآمد شود. در بحث کارآمدی آموزش زبان دوم، یکی از موارد، آموزش از سنین پایین‌تر است آن هم با تغییر شیوه و به گونه‌ای تاثیرگذار. اگر در این سن دانش‌آموز آموزش درست ببیند می‌توان امیدواربود که در دوره دبیرستان هم ادامه پیدا خواهد کرد و می‌تواند در کنار استفاده از علم دنیا، علم ایران را همه ترجمه کند. این راهی است که ما هم نقشی در تولید علم در جهان داشته باشیم که منجر به توسعه کشور هم خواهد شد؛ یعنی علاوه‌براین اینکه امکان استفاده از علم دنیا وجود دارد می‌توان کشور را به هم به این جامعه بی‌مرز علم وصل کرد.»

دانش آموزان ضربه می‌خورند

پسر خانم قنبری، کلاس سوم ابتدایی است و سه سال است در مدرسه ای در منطقه سه تهران، درس می خواند. مدرسه غیرانتفاعی است و روی آموزش زبان انگلیسی حساب خاصی می کند؛ هم مدیران و هم والدین دانش آموزان:« یکی از ویژگی های این مدرسه نسبت به بقیه مدارس غیرانتفاعی، این بود که اینجا، زبان را به صورت ویژه، تدریس می کنند، یعنی دانش آموزان هر روز، حداقل یک ساعت و نیم زبان انگلیسی دارند و این زمان پس از پایان ساعت کلاس های رسمی، یعنی از ساعت 12 ظهر شروع می شود.» خانم قنبری می گوید، پسر 9 ساله اش، پیش از مدرسه هم، مهدکودک را در آموزشگاه زبان گذرانده و زبان انگلیسی را از سه سالگی، آموزش می بیند: «برای ما انتخاب مدرسه ای که برنامه خاصی برای آموزش زبان انگلیسی داشته باشد، مهم بود، به همین دلیل هم این مدرسه را انتخاب کردیم و در این مدت پسرم، پیشرفت زیادی در یادگیری زبان داشت، چرا که در این مدرسه، در ساعت زبان، واژه های تخصصی ریاضی و علوم و ... را هم به همان انگلیسی به دانش آموزان آموزش می دهند.»

او می گوید که این میزان آموزش زبان به هیچ وجه بر یادگیری سایر درس ها، تاثیر منفی نداشته است. او برای ثبت نام فرزندش در این مدرسه، 12 میلیون تومان پول پرداخت کرده است:« یکی از دلایل بالا بودن شهریه هم همین آموزش زبان انگلیسی است.» خانم قنبری معتقد است که یادگیری زبان انگلیسی، برای آینده شغلی و ارتباطی فرزندش خیلی مهم است:« انگلیسی یک زبان بین المللی است و خیلی می تواند برای انتخاب شغل آینده و حتی ادامه تحصیل در خارج از کشور، اهمیت داشته باشد.» او می گوید:« ما خیلی تحقیق کردیم و به ما گفتند که هر چقدر یادگیری زبان زودتر شروع شود، نتیجه بهتری می دهد، به ما گفتند که باید از سن زیر 7 سال شروع شود، حتی اعلام کردند که از این سن می توانند چند زبان را آموزش ببینند بدون اینکه تاثیری بر روی زبان مادری شان داشته باشد.» به گفته او، در مدارس دولتی، آموزش زبان انگلیسی حتی به صورت کلاس های فوق برنامه وجود ندارد. خانم قنبری حالا از شنیدن خبر حذف آموزش زبان انگلیسی در دوره ابتدایی نگران است:« واقعا بچه ها ضربه میخورند، اگر این اتفاق بیفتد، قطعا مدرسه پسرم را عوض می کنم. چون پایه آموزش در این مدرسه، بر اساس زبان انگلیسی است.»

مدرسه فلج می شود

خانم شمس، مادر سامیار، هم کلاسی پسر خانم قنبری است. او هم می گوید که خبر حذف آموزش زبان انگلیسی را شنیده و نگران شده:« قبلا هم چند بار این خبر را شنیدم، اما در برنامه های مدرسه پسرم، تغییری ایجاد نشد، امیدوارم این خبر هم مثل قبلی ها باشد و آموزش زبان حذف نشود.» برای خانم شمس هم یادگیری زبان انگلیسی پسرش در اولویت است:« اگر این اتفاق بیفتد، مدرسه پسرم فلج می شود، چون زبان انگلیسی در این مدرسه مثل درس خوشنویسی یا مثلا ورزش نیست. پایه این مدرسه بر اساس آموزش زبان انگلیسی است.» او می گوید که آموزش این زبان به فرزندش، تداخلی با آموزش سایر درس ها و یا حتی یادگیری زبان فارسی نداشته است: «برای ما خیلی مهم است که پسرم زبان انگلیسی را آموزش ببیند. به همین دلیل از 4 سالگی او را در مهدکودکی ثبت نام کردیم که زبان انگلیسی تدریس کند.» او آموزش انگلیسی آنهم از این سن را بسیاری مهم می داند: «من می بینم که خیلی از جوانان با اینکه تحصیلات بالایی دارند اما به دلیل ندانستن زبان انگلیسی، خیلی محدود شده اند، یادگیری انگلیسی درهای زیادی را به روی افراد برای ارتقای شغلی و ارتباطات باز می کند.»

تمام این بحث‌ها درباره آموزش زبان انگلیسی از سنین کودکی درحالی مطرح می‌شود که یک جست‌و‌جوی ساده در منابع و خبرگزاری‌های رسمی داخلی، اخبار فراوانی درباره ضرورت آموزش زبان دوم از دوران کودکی را نشان می‌دهد. به عنوان مثال خبرگزاری مهر در خبری به نقل از دانشمندان آمریکایی، بهترین سن یادگیری زبان دوم را 20 ماهگی تا سه سالگی عنوان کرده است؛ موضوعی که به نظر می‌آید امری پذیرفته‌شده در علم کنونی دنیا باشد هرچند که به صورت تجربی هم می‌توان مقایسه‌ای از میزان یادگیری زبان دوم توسط کودکان با بزرگسالان داشت.

منبع: خبرآنلاین