ماجرای وارونگی لبنیات در سفره ایرانی

وزارت بهداشت به فاصله دوهفته، دوبار نسبت به کاهش چشمگیر مصرف لبنیات در میان ایرانیان هشدار داد؛ یک‌بار ١٤ آبان و یک‌بار هم ٢٨ آبان. هر دو هشدار را ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت اعلام کرد: «به نمایندگی از وزارت بهداشت صراحتا هشدار می‌دهم که اخیرا با افزایش شدید قیمت شیر و لبنیات و با توجه به کاهش قدرت خرید مردم، سرانه مصرف شیر و لبنیات کاهش قابل توجهی داشته است.» سرانه مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی پس از حذف یارانه‌ها در ‌سال ٨٩ و در ادامه آن، تورم شدید سال‌های ٩٠ و ٩١ و کاهش قدرت خرید خانواده‌ها بشدت کم شد.

ماجرای وارونگی لبنیات در سفره ایرانی

درهمین سال‌ها بود که به اذعان مسئولان وزارت بهداشت، بیماری‌ها و عوارض ناشی از مصرف کم شیر و لبنیات در کشور به شکل قابل توجهی بالا رفت، تا جایی که حالا وزارت بهداشت از دولت می‌خواهد اقدامات حمایتی مثل توزیع شیر در مدارس یا بسته‌های غذایی حمایتی برای گروه‌های کم‌برخوردار و آسیب‌پذیر انجام دهد. سخنگوی وزارت بهداشت پیش از این در چهاردهم آبان هم گفته بود که کاهش مصرف لبنیات در کشور به مرز خطر رسیده است.

حذف لبنیات از سفره ایرانیان

«وضع فعلی مصرف لبنیات درکشور وخیم است.» محمدرضا اسماعیلی، رئیس اتحادیه صنایع لبنی ایران در گفت‌وگو با «شهروند»، وخامت حال سرانه مصرف لبنیات در کشور را به هشدار سخنگوی وزارت بهداشت اضافه می‌کند و می‌گوید: «در برنامه پنجم توسعه آمده که هر ایرانی روزانه باید نیم‌لیتر شیر مصرف کند، صنایع هم برهمین اساس برنامه‌ریزی کردند و ظرفیت تولید کافی را هم داشتند، اما پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، با این‌که وعده حمایت از تولید‌کننده را داده بودند اما واقعیت این است که حمایت‌ها حتی قبل از اجرای این طرح هم کمتر شد.» به گفته او، قبل از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، مردم هر روز می‌توانستند از محصولات لبنی استفاده کنند، آن زمان این امکان وجود داشت که به استاندارد جهانی نزدیک شد و سرانه مصرف لبنیات را تا ١٠٠ لیتر هم بالا برد، اما پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، سرانه مصرف لبنیات در میان مردم کاهش پیدا کرد. واقعا هم لازم نیست در این زمینه آماری ارایه داد، کافی است چندنفر به کارخانه‌های تولید‌کننده محصولات لبنی فرستاده شوند تا میزان ورودی و خروجی محصولات لبنی را بسنجند، ماجرا کاملا واضح است.»

براساس اعلام رئیس اتحادیه صنایع لبنی ایران، درحال حاضر سرانه مصرف شیر در ایران، ٥٠ لیتر است؛ یعنی با این اوضاع گرانی، گروه‌های کارگر، تقریبا لبنیات را از سبد تغذیه‌ای‌شان حذف کرده‌اند، درحالی ‌که در دنیا برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها و تأمین سلامت مردم، شیر را به صورت رایگان به مردم می‌دهند؛ چراکه می‌دانند سود کرده‌اند و لازم نیست در آینده هزینه‌ای برای درمان پرداخت کنند. حالا شما همین الان سری به دندانپزشکی‌ها و متخصصان ارتوپد بزنید تا عوارض ناشی از کمبود کلسیم را در میان مراجعه‌کنندگانشان ببینید.

مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند، بیش از ۹۰‌درصد مردم کشور کمتر از حد نیاز کلسیم دریافت می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد ٤٠‌درصد زنان بزرگسال و ٣٥‌درصد مردان بزرگسال، کاهش تراکم استخوان دارند و حداقل ٢,٢‌میلیون نفر از ایرانیان دچار پوکی استخوان هستند. حالا به همه اینها گزارش ٥٠‌هزار مورد شکستگی لگن ناشی از پوکی استخوان در سالمندان را هم باید اضافه کرد. اسماعیلی می‌گوید: «سرانه مصرف لبنیات در شرایطی در ایران ٥٠ لیتر در‌ سال است که این عدد در کشورهای اروپایی به ٢٥٠ تا ٣٥٠ لیتر می‌رسد: «در ایران باید سرانه مصرف لبنیات به ١٧٠ تا ١٨٠ لیتر می‌رسید، اما با این شرایطی که وجود دارد، امکان رسیدن به چنین جایگاهی وجودندارد.»

شیر، ماست یا پنیر؟ مصرف کدام‌یک از این محصولات کاهش پیدا کرده است؟ رئیس اتحادیه صنایع لبنی در پاسخ می‌گوید: «همه این محصولات با کاهش مصرف و خرید مواجه شده‌اند، کارخانه‌ها دیگر نمی‌توانند سرمایه در گردش‌شان را تأمین کنند، زمانی که محصولات گران می‌شود، باید برای تأمین سرمایه وام بگیرند، وام‌های سنگین، سودهای بالایی هم می‌خواهد و درنهایت تولیدکنندگان توان پرداخت پیدا نخواهند کرد، کمر کارخانه‌داران از گرانی محصولات درحال خم‌شدن است و منجر به تعطیلی یک به یک این صنایع شده است.» او می‌گوید: «گرانی محصولات لبنی تقصیر تولیدکننده‌ها نیست، زمانی که مواد بسته‌بندی گران می‌شود، برچسب محصولات گران می‌شود، هزینه حمل‌ونقل بالا می‌رود و... چاره‌ای نیست جز بالابردن قیمت محصول.» به گفته او، از زمانی که یارانه‌ها حذف شده‌اند، هم قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده، هم تولید کارخانه‌ها کم شده، کار به جایی رسیده که حتی کارخانه‌های خصوصی هم متضرر شده‌اند.

به گفته اسماعیلی، پیامدهای ناشی از کاهش سرانه مصرف لبنیات را خود مردم باید پرداخت کنند؛ چرا که بیماری‌ها گریبان آنها را می‌گیرد. اما این همه ماجرا نیست، در حال حاضر گرایش مردم به استفاده از شیرهای سنتی بالا رفته است؛ در حالی ‌که شیرهای سنتی احتمال ابتلا به تب مالت را افزایش می‌دهند. این محصولات تنها گرما دیده‌اند در حالی ‌که برای پاستوریزه‌شدن، شیر نیاز به سرمادهی هم دارد. دمای شیر باید کنترل شود، میکروب‌ها در فضای گرم بهتر می‌توانند رشد کنند تا در فضای سرد.

رئیس اتحادیه صنایع لبنی می‌گوید که در همین شرایط بد اقتصادی خیلی از کارخانه‌های تولید‌کننده لبنیات ناچار به تعطیلی شده‌اند و می‌توان گفت ٥٠ تا ٦٠‌درصد کارخانه‌ها ورشکست و بسیاری دیگر با مشکل مواجه شده‌اند. از آن طرف برخی از تولیدکننده‌ها برای پیداکردن بازار بهتر فروش در کشورهای همسایه سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ مثل عراق و آذربایجان: «به ‌هر حال یکی از زیرساخت‌های توسعه دسترسی به غذای سالم و بهداشت است و برای کشورهای دیگر این مسأله مهم است و برای دسترسی به آن اقدام به جذب سرمایه می‌کنند و از سرمایه‌گذاران استقبال می‌کنند.»

لبنیات هیچ جایگزینی ندارد

حالا رزاز می‌گوید که برای تأمین کلسیم مورد نیاز بدن جایگزینی جز محصولات لبنی وجود ندارد و محصولاتی که دارای کلسیم بالایی هستند از نظر قیمتی خیلی از لبنیات گران‌تر هستند، در کنار همه اینها تنها محصولات لبنی منبع خالص کلسیم هستند: «می‌توان از برخی مکمل‌ها یا سبزیجاتی که کلسیم بالایی دارند، استفاده کرد اما این راه‌حل اساسی نیست، محصولات لبنی جزو کالاهای اساسی‌اند و باید تأمین شوند.»

رئیس انجمن تغذیه ایران معتقد است که مردم نباید دنبال جایگزین محصولات لبنی باشند؛ بلکه دولت باید سبدهای حمایتی از افراد به‌ویژه اقشار آسیب‌پذیر در نظر بگیرد که در این سبد حتما محصولات لبنی در نظر گرفته شود.

افزایش قیمت‌ها یعنی کاهش قدرت خرید و کاهش قدرت خرید به معنی حذف برخی از کالاها از سوی خانواده‌هایی است که دیگر نمی‌توانند مانند گذشته هزینه کنند. در گروه تمام مواد غذایی شاید خیلی از خانواده‌ها در همان مرحله نخست دور کالاهایی که از نظرشان اساسی نیستند را خط بکشند، ماست و شیر و دوغ و ... در این گروه قرار دارند؛ در حالی‌ که حذف همین محصولات به دلیل گران‌شدنشان خود هزینه‌های جانبی دیگری را در آینده متحمل افراد و در نگاهی کلی‌تر به نظام سلامت وارد می‌کند: «در میان تمام گروه‌ها، مادران باردار، مادران شیرده و سالمندان، از کمبود کلسیم آسیب می‌بینند، کلسیم منجر به تقویت بافت استخوان‌ها می‌شود و در صورتی که به میزان کافی وارد بدن نشود، آسیب‌زاست.»

افزایش رشد، ارتقای هوش و قدرت فراگیری، افزایش توان کاری، افزایش طول عمر و پیشگیری از کارافتادگی زودهنگام از مزایای مصرف روزانه شیر و لبنیات است. شیر به دلیل داشتن ترکیبات خاص تنها ماده شناخته‌شده در طبیعت است که می‌تواند به ‌طور متعادل تمام نیازهای بدن شامل رشد، تأمین انرژی، ساخت و ترمیم بافت‌ها را تأمین کند.

حالا در کنار همه اینها به گفته رئیس انجمن تغذیه ایران، کلانشهرهای کشور در پاییز و زمستان دچار وارونگی هوا می‌شوند و یکی از راه‌های مقابله با مسمومیت ناشی از این شرایط جوی، استفاده از لبنیات است، چرا که لبنیات منجر به کاهش بیماری‌ها و افزایش مقاومت و ایمنی بدن می‌شود.

شرایط مصرف لبنیات در کشور وضع بدتری پیدا می‌کند

با این‌که هشدار جدی کاهش سرانه مصرف لبنیات از سوی سخنگوی سازمان غذا و دارو اعلام شده اما جلال‌الدین میرزای رزاز، رئیس انجمن تغذیه ایران، معتقد است که کم‌کاری از سوی وزارت بهداشت رخ داده است؛ چرا که در طرح تحول نظام سلامت بیشترین بودجه برای درمان اختصاص داده شد و بخش پیشگیری به فراموشی سپرده شد. رزاز در توضیح بیشتر به «شهروند» می‌گوید: «اگر مردم آموزش ببینند، اطلاعات کافی درباره تغذیه و راه‌های پیشگیری به دست بیاورند، بار بیماری‌ها هم کم می‌شود.» به گفته او آمارها نشان می‌دهد که حدود ٦٠ تا ٦٥‌درصد بیماری‌های غیرواگیر با رعایت موارد تغذیه سالم کاهش پیدا می‌کنند.

افزایش قیمت کالاها در ماه‌های گذشته یکی از دلایل کاهش قدرت خرید مردم بوده است و این موضوع محصولات لبنی را هم شامل شده است: «حتی آن زمان که در شرایط ثبات قرار داشتیم هم سرانه مصرف لبنیات در کشورمان پایین بود و حدود نصف سرانه مصرف دنیا بود، با افزایش دو برابری قیمت محصولات لبنی میزان مصرف مردم کمتر از قبل هم شده و پیش‌بینی ما این است که تا‌ سال آینده شرایط از این هم بدتر شود و رتبه ما در دنیا کمتر شود.»

بر اساس اعلام این مسئول در وزارت بهداشت، مصرف سرانه شیر و فرآورده‌های آن در کشور ١٩٠ گرم در روز است که ٢٥٠ گرم از میزان توصیه‌شده، کمتر است.

منبع: روزنامه شهروند