مذاکرات هسته‌ای ، از وین تا بغداد/ پشت پرده سفر ظریف به عراق چیست؟

بغداد این روز‌ها به محور گفتگو‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. پس از انتشار خبری از دیدار‌های هیئت ایرانی و عربستانی با وساطت عراق در پایتخت این کشور، این بار اخباری از دیدار‌های محرمانه ایرانی-آمریکایی در همسایه ایران منتشر می‌شود. آیا ایران تلاش می‌کند در راستای مذاکرات وین، مسائل منطقه‌ای را نیز در گفتگوهای محرمانه با واشنگتن و ریاض در کشور ثالث حل و فصل کند؟

در حالی که در کشور جنجال انتشار فایل صوتی محمدجواد ظریف به پا است، رسانه‌ها از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عراق و بر سر مسائل منطقه ای خبر می‌دهند. مایکل روبین کارشناس مسائل خاورمیانه در اندیشکده امریکن اینترپرایز برای نخستین بار از دیدار هیئت ایرانی با مقامات آمریکایی در بغداد خبر داد. وی سپس به نقل از یک مقام آمریکایی این خبر را تکذیب کرد، اما حالا منابع آگاه عراقی می‌گویند که گفتگو‌های غیرمستقیمی میان ایران و آمریکا در عراق و با وساطت این کشور انجام شده است.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران اخبار منتشر شده درباره دیدار ویلیام برنز رئیس سیا با هیئت ایرانی به ریاست محمد جواد ظریف که هم اکنون در عراق به سر می‌برد را رد کرد. خبرگزاری تسنیم به نقل از خطیب زاده نوشت که اخبار منتشر شده از دیدار برنز با هیئت ایرانی واقعیت ندارد. تسنیم در ادامه نوشته که برنز چند روز پیش عراق را ترک کرده و همزمانی میان حضور وی و هیئت ایرانی در عراق وجود نداشته. هیئت ایرانی به ریاست ظریف از روز یکشنبه ضمن سفر به عراق با چندین مقام و رهبر سیاسی این کشور در بغداد و همچنین در اربیل پایتخت کردستان عراق گفتگو‌هایی را پیرامون نقش عراق در منطقه داشته است.

یک منبع در سازمان اطلاعات آمریکا اخبار منتشر شده پیرامون دیدار ویلیام برنز رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا سیا با مقام‌های ایرانی و عراقی در بغداد در راستای مذاکرات احیای توافق هسته‌ای ایران را رد کرد. مایکل روبین، مقام سابق پنتاگون در حالی این نقل قول از مقام آمریکایی را منتشر کرد که خود اولین کسی بود که اخبار مربوط به سفر برنز به بغداد برای دیدار با ایرانی‌ها را منتشر کرده بود. روبین در ابتدا ادعا کرده بود که برنز در خانه فواد حسین در بغداد با مقام‌های ایرانی دیدار کرده است.

روبین در اظهارنظر بعدی خود در این باره گفت که سازمان اطلاعات جاسوسی آمریکا برگزاری دیدار میان مقام‌های ایرانی و آمریکایی در بغداد را رد کرد، اما حاضر به ارائه توضیحانی درباره دلایل سفر رئیس سیا به عراق ارائه نکرد، به این معنا که این سفر انجام شده است.

گفتگو‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا در بغداد

یک منبع آگاه در گفتگو با القدس العربی از گفتگو‌های غیرمستقیم میان برنز و مقام‌های ایران با میانجی‌گری عراقی‌ها خبر داد و نوشت: یک منبع عراقی که خواست نامش فاش نشود به القدس العربی گفته که نمی‌شود به اطلاعات موجود درباره گفتگو‌هایی که میان رئیس سازما سیا در خانه وزیر خارجه عراق انجام شده است، اعتماد کرد. با این حال منابع دیگر، برگزاری دیدار مستقیم میان ایرانی‌ها با طرف آمریکا را بعید دانستند و در مقابل گمانه زنی کردند که این گفتگو‌ها غیرمستقیم و به واسطه عراقی‌ها انجام شده است.

این منبع آگاه همچنین گفته که رئیس سازمان سیا آمریکا، پیش از رسیدن هیئت ایرانی به ریاست ظریف به عراق، بغداد را ترک کردند. مذاکراتی که برنز در عراق پیرامون پرونده هسته‌ای ایران با مقام‌های ایرانی انجام داده است از طریق طرف ثالث یعنی مسئولان عراقی منتقل شده است.

القدس العربی در ادامه می‌نویسد: فرهاد رضایی کارشناس مسائل ایران در حوزه روابط بین المللی در دانشگاه اوتاوا کانادا درباره خبر سفر برنز به بغداد به نقل از یک مقام آمریکایی گفته که برنز در سفر به بغداد در تلاش بوده تا بتواند در زمینه توافق با سعودی‌ها پیرامون برنامه هسته‌ای ایران به جای دیدار با ایرانی‌ها، موفقیتی کسب کند.

تریتا پارسی روزنامه نگار ایرانی-آمریکایی نیز در واکنش به انتشار این خبر گفته که اگر ایرانی‌ها در قبال انجام مذاکرات غیر مستقیم در وین، پذیرفته باشند که مذاکرات مستقیمی را از طریق کانال‌های محرمانه با برنز پیش ببرند، می‌تواند خبر خوبی باشد.

روبین در ادامه گزارش خود می‌نویسد که رئیس سازمان سیا آمریکا در سال ۲۰۰۱ بدون اطلاع وزارت خارجه آمریکا اقدام به انجام مذاکرات محرمانه با نظام معمر قذافی در لیبی کرد. روبین همچنین می‌نویسد کاندولیزا رایس، وزیر خارجه وقت آمریکا برنز را برای دیدار با مذاکره کننده ارشد ایران با این شرط که تا زمان تعلیق غنی سازی اورانیوم از سوی ایران هیچ مذاکره مستقیمی انجام نمی‌شود، فرستاد.

به نوشته روبین، برنز موهبتی غیر طبیعی در مدیریت تلاش‌ها برای گفتگو با حکومت‌هایی دارد که آمریکا آن‌ها را یاغی می‌داند. وی در پایان مقاله خود می‌نویسد که کنگره آمریکا باید پیگیری کند که برنز در این سفر با چه کسانی دیدار کرده و هدف از این دیدار چه بوده است. وی همچنین از تلاش‌های بایدن برای نزدیک شدن به ایرانی‌ها انتقاد کرده است.

لبنان و یمن، محور مذاکرات ایران و آمریکا در بغداد

روز گذشته باربارا اسلاوین، کارشناس آمریکایی مسائل ایرانی در توییتی از دیدار شمخانی و برنز در بغداد خبر داد و نوشت: «خب، این خبر تازه از یک شخص بلندپایه به دستم رسید: جلسه‌ای در بغداد بود، اما بین برنز و شمخانی، مشاور امنیت ملی ایران. یک سعودی ناشناس هم حضور داشت. تصور میکنم که موضوع بحث فراتر از توافق هسته‌ای و یمن و ... بود.» سازمان سیا اطلاعات مرکزی آمریکا دیدار ویلیام برنز رئیس آن سازمان با شمخانی در سفری پنهانی به عراق را تکذیب کرد. همچنین سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفته چنین دیداری انجام نشده است.

اگر ادعا‌ها درباره دیدار میان ایران و آمریکا در عراق چه به صورت مستقیم، چه غیرمستقیم، صحت داشته باشد می‌توان حدس زد که دو کشور یمن و لبنان یکی از محور‌های اصلی گفتگو‌ها بوده‌اند، در ادعایی که از سوی باربارا اسلاوین، کارشناس مسائل ایران در اندیشکده شورای آتلانتیک، مطرح شده آمده است که در دیدار میان علی شمخانی و ویلیام برنز یک مقام سعودی نیز حضور داشته است و احتمالا موضوع یمن در کنار توافق هسته‌ای ایران مورد بررسی قرار گرفته است. دیدار شمخانی با ویلیام برنز تکذیب شد، اما گزارش‌ها درباره بررسی موضوع یمن، در هرگونه گفتگویی میان ایران و آمریکا و یا ایران و عربستان دور از انتظار نیست.

اوضاع یمن در چند هفته اخیر، شاهد تحولات میدانی فزاینده‌ای بود. شهر استراتژیک مارب که حاوی ذخایر نفتی و گازی است از سوی نیرو‌های انصارالله به محاصره درآمده است. این شهر آخرین پایگاه مهم و استراتژیک دولت مورد حمایت عربستان یعنی دولت عبدربه منصور هادی در شمال یمن است. گفتنی است که یمن از لحاظ تاریخی به دو بخش شمالی و جنوبی در ذهنیت یمنی‌ها تقسیم شده است. بخش جنوبی همواره ادعا‌هایی درباره جدایی از یمن دارد بنابراین اگر سعودی شهر مارب را از دست بدهند، به آن معنا خواهد بود که آن‌ها عملا سیطره بر یمن را از دست داده و تنها به جنوب یمن باید اکتفا کنند که در جنوب هم، دولت منصور هادی با جدایی طلبان جنوب یمن، مناقشات ادامه داری دارد.

از همین روی، سعودی‌ها به کمک آمریکایی‌ها در تلاشند که از سقوط مارب به هر قیمتی جلوگیری کنند و به همین دلیل آن‌ها خواستار کمک ایران برای توقف پیشروی‌های انصارالله در شهر مارب هستند. در مذاکرات اخیری که میان ایران و عربستان در بغداد برگزار شد. سعودی‌ها موضوع یمن را مطرح کردند. اما مذاکرات هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است و قرار است بر اساس گزارش‌ها دور دوم نیز برگزار خواهد شد.

در رابطه با لبنان، وضعیت مشابهی از نظر برهم خوردن توازن قوا حاکم است. دولت حسان دیاب، نخست وزیر لبنان برای اداره امور روزمره کشور با مشکلات عدیده و بی پایانی مواجه شده است. نرخ بیکاری در این کشور افزایش پیدا کرده، قیمت کالا‌های اساسی به شکل سرسام آوری بالا رفته، میزان ذخایر ارزی کشور پایین آمده و اوضاع به قدری وخیم شده که در چند مورد برخی نیروگاه‌های تولید برق به دلیل کمبود سوخت خاموش شدند. اضافه بر بحران اقتصادی، لبنان با یک بحران کم سابقه سیاسی نیز مواجه است. دولت حسان دیاب یک دولت پیشبرد امور است و منتظر است که زمام امور را به دولت بعدی بسپارد. اما مشکل این است که گروه‌های سیاسی لبنان از تشکیل یک دولت جدید ناتوان هستند، دلیلی این ناتوانی هم شکاف عمیق سیاسی بین این گروه هاست.

گروه‌های نزدیک به عربستان و به طور کلی غرب مشخصا گروه سعد حریری از همراهی با حزب الله و جریان میشل عون در تشکیل دولت جدید خودداری می‌کند. این گروه‌ها مشکلات کشور را به گردن حزب الله انداخته اند و امیدوارند که با وخیم‌تر شدن اوضاع محبوبیت و مشروعیت حزب الله نزد مردم لبنان، تضعیف شود؛ بنابراین از نظر این گروه‌ها تشکیل دولت و خروج از بحران فعلی بدون محدود کردن حضور حزب الله در سپهر سیاسی لبنان تجربه چندسال گذشته را تکرار خواهد کرد. به عبارت دیگر آن‌ها نخواهند توانست برنامه‌های خود را به حزب الله تحمیل کنند. از این رو تمایل چندانی برای تشکیل دولت نشان نمی‌دهند. عربستان برای اینکه اوضاع را از همینی که هست خراب‌تر کند فشار اقتصادی به لبنان وارد کرد و با ادعای قاچاق مواد مخدر واردات میوه از لبنان را ممنوع کرد و به همین ترتیب یکی از راه‌های درآمدزایی لبنان را مسدود کرد. عربستان همچنین با تکیه بر نفوذ خود نزد برخی از گروه‌های سیاسی در عراق و نیز با اتکا بر حمایت غرب یک نوع محاصره اقتصادی علیه لبنان ایجاد کرده است؛ بنابراین اوضاع لبنان نیازمند یک تفاهم سریع میان بازیگران برجسته منطقه است. بدون این تفاهم اوضاع لبنان روز به روز وخیم‌تر خواهد شد و احتمال فروپاشی کلی این کشور و بروز بی ثباتی در آن افزایش خواهد یافت.

به همین خاطر گزارش‌های رسانه‌های غربی درباره مذاکره ایران و عربستان درباره یمن و لبنان دور از انتظار نبود و با توجه به شرایط منطقه و تلاش ایران برای احیای برجام، می‌توان حدس زد که در هرگونه دیدار‌های دیپلماتیک میان ایران و آمریکا در عراق، مسائل منطقه از جمله اوضاع یمن و لبنان نیز مطرح شود و مورد بررسی قرار بگیرد.

منبع: رویداد۲۴