نگاهی به توافق‌های جدید بین ترکیه و عراق

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه دیروز در راس یک هیات پرشمار از وزرا و مشاورین، راهی بغداد پایتخت عراق شد. پس از 13 سال، این نخستین سفر اردوغان به عراق بود و او علاوه بر بغداد پایتخت، به اربیل در اقلیم کردستان عراق رفت و با سران اقلیم نیز دیدار کرد.

دیروز در بغداد و با حضور محمد شیاع السودانی، عراق و ترکیه 26 موافقتنامه و یادداشت تفاهم در زمینه‌های امنیتی، تجاری، آب، توسعه و سایر زمینه‌ها امضا کردند.

با توجه به مشارکت قطر و امارات متحده عربی در تامین مالی پروژه «مسیر توسعه» در مراسم دیروز در بغداد، نمایندگانی از این دو کشور عربی نیز حضور داشتند. 

 اولویت اصلی ترکیه کدام است؟

نگاهی به لیست بلندبالای توافق نامه‌های ترکیه و عراق، نشان می‌دهد که بسیاری از آنها، صرفاً اهمیت دیپلماتیک دارند و نشانه‌هایی از عزم طرفین برای توسعه روابط رسمی و تعامل بین وزارتخانه هستند. بگذارید لیست توافقنامه‌ها را یک بار با هم مرور کنیم:

1. توافقنامه چارچوب همکاری استراتژیک بین جمهوری عراق و جمهوری ترکیه.

2. یادداشت تفاهم در مورد چارچوب هماهنگی در زمینه آب بین دولت جمهوری عراق و جمهوری ترکیه.

3. یادداشت تفاهم در مورد پروژه موسوم به «مسیر توسعه» بین وزارت حمل و نقل عراق و وزارت ترابری و زیرساخت ترکیه.

4. یادداشت تفاهم کمیته تجارت مشترک اقتصادی (JETCO) بین دو وزارتخانه بازرگانی عراق و ترکیه.

5. موافقتنامه ترویج، حمایت و مبادله سرمایه گذاری بین هیئت سرمایه گذاری ملی عراق و وزارت صنعت و فناوری ترکیه.

6. یادداشت تفاهم بین اتحادیه اتاق‌های بازرگانی عراق و شورای روابط اقتصادی خارجی ترکیه.

7. یادداشت تفاهم در زمینه فنی، علمی و اقتصادی در زمینه شرکت‌های کوچک و متوسط بین وزارت صنعت عراق و وزارت صنعت و فناوری ترکیه.

8. یادداشت تفاهم در زمینه آموزش نظامی بین دو وزارت دفاع عراق و ترکیه.

9. یادداشت تفاهم آموزش در زمینه پزشکی نظامی بین دو وزارت دفاع عراق و ترکیه.

10. یادداشت تفاهم برای هماهنگی استراتژیک دفاعی بین هیئت صنایع جنگ عراق و ریاست صنایع دفاعی ترکیه.

11. یادداشت تفاهم در زمینه هماهنگی امنیتی بین دو وزارت کشور عراق و ترکیه.

کشور ترکیه , کشور عراق , رجب طیب اردوغان , 

12. یادداشت تفاهم بین مؤسسه خدمات خارجی و مؤسسه مطالعات استراتژیک ترکیه بین دو وزارت امور خارجه عراق و ترکیه.

13. تفاهم نامه در زمینه ورزش و جوانان بین دو وزارتخانه ورزش و جوانان عراق و ترکیه.

 14. یادداشت تفاهم در زمینه بهداشت و فناوری پزشکی بین دو وزارت بهداشت عراق و ترکیه.

 15. طرح کارگروه کشاورزی 2024-2025 بین دو وزارتخانه کشاورزی عراق و ترکیه.

 16. یادداشت تفاهم در زمینه تحقیقات علمی و فناوری بین وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی عراق و شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه.

 17. یادداشت تفاهم در زمینه هماهنگی در زمینه آموزش بین دو وزارتخانه آموزش ملی عراق و ترکیه.

 18. یادداشت تفاهم در مورد هماهنگی گردشگری بین وزارت فرهنگ، گردشگری و باستان‌شناسی عراق و وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه.

 19. یادداشت تفاهم در زمینه کار و رفاه اجتماعی بین دو وزارتخانه کار و امور اجتماعی عراق و ترکیه.

 20. یادداشت تفاهم در زمینه امور اجتماعی و خانواده بین وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت خانواده و خدمات ترکیه.

 21. یادداشت تفاهم در زمینه اسناد و آرشیوهای دولتی، بین وزارت فرهنگ و آرشیو دولتی ترکیه.

 22. یادداشت تفاهم در مورد استاندارد محصول و موانع فنی تجارت بین وزارت برنامه‌ریزی و وزارت بازرگانی ترکیه.

 23. یادداشت تفاهم در امور دینی و مذهبی بین اداره اوقاف اهل سنت عراق و ریاست امور مذهبی ترکیه.

 24. یادداشت تفاهم همکاری در زمینه آموزش قضایی برای دانشجویان، قضات، دادیاران و دادستان‌ها بین مؤسسه قضایی عراق و آکادمی دادگستری ترکیه.

 25. یادداشت تفاهم در زمینه برق بین وزارت برق عراق و وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه.

 26. یادداشت تفاهم در زمینه رسانه و ارتباطات.

لیست بالا نشان دهنده این است که همکاری بین ترکیه و عراق در پروژه «مسیر توسعه» با مشارکت قطر و امارات متحده عربی و توافق در زمینه‌های آبی و امنیتی، مهمترین موارد هستند. اما هنوز از روند امکان مجدد صادرات نفت به ترکیه خبری نیست و درباره احتمال صادرات گاز در آینده نیز، خبری منتشر نشده است.

تلاش برای افزایش حجم مبادلات تجاری

همین حالا هم بخش قابل توجهی از بازار صنایع غذایی، پوشاک و مبلمان عراق در دست شرکت های ترکیه است. اما دیروز اردوغان نیز اعلام کرد که حجم مبادلات تجاری بیست میلیارد دلاری کافی نیست و طرفین به دنبال افزایش سطح مبادلات هستند.

دیلان غفور رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان عراق دیروز در مصاحبه با یک شبکه تلویزیونی اعلام کرد: «رئیس جمهور ترکیه در کنفرانس مطبوعاتی مشترک و همچنین در دیدار هیات‌ها، بر اهمیت مسائل اقتصادی بین دو کشور تاکید و تمایل کشورش را برای افزایش حجم تجارت سالانه با عراق به 24 میلیارد دلار اعلام کرد. حجم مبادلات اکنون 15 میلیارد دلار است. چند راه حل برای افزایش حجم از جمله کاهش مالیات و رفع محدودیت‌های واردات برخی کالاها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. گام دیگری که مورد بحث قرار گرفت، تصویب دو معاهده بین‌المللی بود، یعنی معاهدات حمایت از سرمایه گذاران ترکیه و اجتناب از مالیات‌های متعدد».

همکاری در حوزه آب

ترکیه کنترل سخت گیرانه‌ای بر آب دجله و فرات دارد و این همان موضوعی است که بارها مورد اعتراض مقامات عراقی قرار گرفته است.

در سفر اردوغان به بغداد، برای پایان دادن به اختلافات آبی، بر این موارد تاکید شد:

- توسعه تفاهم و همکاری در زمینه آب بر اساس برابری، حسن نیت و حسن همجواری.

- ایجاد رویکرد جدید برای اجرای پروژه‌های زیربنایی و سرمایه گذاری در منابع آب در عراق.

- اتخاذ رویکرد برای تخصیص عادلانه میزان آبی که از مرزها عبور می‌کند.

- ایجاد رویکردی برای استفاده معقول از آب.

- همکاری در پروژه‌های مشترک دو طرف در استفاده بهتر از آب دجله و فرات.

- دعوت از شرکت‌های ترکیه‌ای برای همکاری در زیرساخت‌های پروژه‌های آبیاری مانند احداث سد و نصب سیستم‌های جمع آوری آب، پوشش چاه‌های آبیاری و نصب تصفیه خانه و آب شیرین کن و پروژه‌های تصفیه آب.

- اجرای پروژه‌های تبادل تجربیات و استفاده از تکنیک‌های جدید.

شواهد بالا نشان دهنده این است که ترکیه قصد دارد در سالیان آتی نیز، با نگاه از بالا به پایین، از کارت آب استفاده کند و کنترل بخش های مهمی از مدیریت آب عراق را در دست بگیرد.

انتظارات ترکیه از عراق در حوزه امنیت

همچنان که انتظار می‌رفت، بحث بر سر چند و چون مقابله با تهدیدات تروریستی پ.ک.ک، یکی از مهمترین محورهای دیدارهای اردوغان با مقامات بغداد و اربیل بود.

اردوغان اعلام کرده که اگر بغداد پ.‌ک.‌ک را به عنوان یک سازمان تروریستی اعلام کند، در آینده نزدیک حیات این گروه مسلح تروریستی در عراق پایان خواهد یافت.

رئیس جمهور ترکیه امنیت و هماهنگی در مبارزه با تروریسم را موضوعات اصلی دیدارهای خود در بغداد دانست و در عین حال پ.ک.ک را تهدیدی برای ترکیه خواند.

اردوغان در سفر به اقلیم کردستان عراق و در دیدار با رئیس و نخست وزیر اقلیم و همچنین دیدار با مسعود بارزانی رهبر حزب دموکرات کردستان، باز هم به موضوع مقابله با تهدیدات تروریستی پ.ک.ک اشاره کرد. 

بر اساس توافق چارچوب استراتژیک، سه کمیته مشترک دائمی امنیتی، انرژی و اقتصاد بین عراق و ترکیه تشکیل خواهد شد. ترکیه انتظار دارد فعالیت بخش امنیتی، برجسته‌تر و پویاتر از دیگر حوزه‌ها باشد. اما هنوز مشخص نیست که مکانیسم همکاری بین کمیته‌های دفاعی و امنیتی دو کشور، در میدان عمل تا چه اندازه شانس موفقیت دارد.