چرا مذاکرات برای نگارش «برجام» پیچیده است؟

به گزارش نامه نیوز، حمید بعیدی‌نژاد عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران و رئیس هیأت کارشناسی ایران در مذاکره با 1+5 در خصوص چرایی پیچیدگی مذاکرات تدوین متن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نوشت: مذاکراتی که در خصوص تدوین متن تفاهم جامع هسته‌ای در جریان است، همواره مذاکراتی پیچیده توصیف شده است. وی در بیان چرایی پیچیده بودن این مذاکرات عنوان کرد: حساسیت و پیچیدگی‌های موضوعات مورد مذاکره از جمله این موارد است. موضوعات هسته‌ای و لغو تحریم‌ها به عنوان مباحثی که مورد مذاکره هستند از حساسیت بسیار زیادی برای هر یک از طرف‌های مذاکره برخوردارند. هر جمله، عبارت و کلمه‌ای که یکی از طرف‌های مذاکره در خصوص مباحث هسته‌ای و یا تحریم‌ها پیشنهاد می‌کند، برای طرف دیگر واجد حساسیت‌های زیادی است. بعیدی‌نژاد با بیان اینکه پیگیری این موضوعات در عالی‌ترین سطح سیاسی در نظام تصمیم‌گیری کشورها دنبال می‌شود، افزود: در خصوص موضوعات اصلی مورد مذاکره یعنی غنی‌سازی، راکتور اراک، فردو و مباحث تحریم‌ها راه‌حل‌های مورد توافق به دست آمده در آخرین دور مذاکرات هسته‌ای، به طرفین برای تعیین هدف نهایی در هر یک از زمینه‌ها کمک زیاد می‌کند، ولی عبارت‌بندی در خصوص آنها با توجه به حساسیت زیاد به موضوعات، کماکان کار سختی است. * طرفین روی مسیر باریکی راه می‌روند و قدرت مانور آنها بسیار کم به گفته وی تقریبا طرفین روی مسیر بسیار باریکی راه می‌روند که قدرت مانور آنها بسیار کم و یا حتی در مواقعی در حد صفر است. مدیرکل امور سیاسی و امنیت بین‌المللی وزارت خارجه، زبان تخصصی مذاکره بین‌المللی را از دیگر مواردی خواند که باعث پیچیده شدن مذاکرات تدوین برجام می‌شود و افزود: عموما وقتی چنین شرایط سختی در مذاکرات حساس بین‌المللی پیش می‌آید، خلاقیت در عبارت‌پردازی حرف اول را می‌زند. وقتی در محتوا کار با سختی این چنینی روبروست، یافتن کلمات و عبارات مناسبی که نظر اهداف مذاکره را تامین کند، نقش بسیار مهمی در باز کردن راه تفاهم ایفا می‌کند. بعیدی‌نژاد با یادآوری این نکته که اینجا فقط موضوع دانستن زبان انگلیسی نیست، یادآور شد: این کار موضوع بسیار ظریفی است که فقط می‌تواند نتیجه ممارست طولانی در کار مذاکره بین‌المللی باشد. زبان نوشتاری چنین تفاهماتی عملا مخصوص به خود است و به همین علت درک چنین متونی برای افراد خارج از جمع بسیار محدود تصمیم‌گیران عالی کشورها که دستورالعمل‌های مذاکراتی را تعیین می‌کنند و همچنین خارج از جمع تیم مذاکره‌کننده مشکل است. به گزارش فارس وی در توضیح بیشتر در صفحه اینستاگرام خود نوشت: به همین خاطر است که درک مفاهیم پیچیده پشت این متن‌ها برای افراد خارج از مذاکره به توضیحات فنی، سیاسی و حقوقی نیاز دارد و به همین دلیل است که به افراد خارج از مذاکرات توصیه می‌شود که با عنایت به آنکه در پشت هر کلمه و عباراتی ده‌ها ساعت مذاکره و کلی مباحث فنی و حقوقی خوابیده است،‌ برای یافتن مفاهیم دقیق هر عبارت و تفسیر متن تفاهمات، صبور باشند. بعیدی‌نژاد ضرورت روشن بودن اقدامات و تعهدات در چنین شرایط سخت در مذاکرات بین‌المللی را از دیگر مواردی برشمرد که مذاکرات تدوین برجام را پیچیده می‌کند و خاطرنشان کرد: آنچه به کمک می‌آید پذیرش درجه‌ای از ابهام در تبیین و عبارت‌پردازی اصول و محتوای مذاکرات است، یعنی آنچه به آن اصل ابهام سازنده Constructive Ambiguity می‌گویند، ولی اینجا دقیقا این راه‌حل زبانی برای مذاکرات ما کارکرد چندان مفیدی ندارد، چرا که تلاش ما آن است که اقدامات طرفین تا آنجا که ممکن است روشن، واضح و غیرقابل تفسیر باشد. *هرگونه ابهام می‌تواند زمینه‌ساز اختلاف و سوء تفسیر و برداشت باشد به باور وی هرگونه ابهام می‌تواند زمینه‌های اختلاف و یا سوء تفسیر و سوء برداشت را در آینده باز کند. *تفاهم دارای ماهیت بسیار پیچیده‌ای است عضو تیم مذاکره‌کننده ماهیت چندگانه تفاهم را دیگر علت پیچیدگی مذاکرات برای تدوین برجام برشمرد و نوشت: این تفاهم دارای ماهیت بسیار پیچیده‌ای است و اهمیت آن با هیچ سند مذاکراتی معمولی قابل مقایسه نیست. در واقع این تفاهم یک تفاهم صرف سیاسی در خصوص موضوعی عمومی از جنس روابط سیاسی و دیپلماتیک بین دو یا چند کشور نیست. ابعاد فنی موضوع هسته‌ای و پیش زمینه‌های شکل‌گیری این پرونده، چنان ابعاد پیچیده فنی و حقوقی به این موضوع داده که حصول تفاهم را فقط تصمیم سیاسی طرف‌های مذاکره تعیین نمی‌کند، بلکه تمامی مباحث فنی و حقوقی مرتبط به موضوعات، نیاز به بررسی دقیق برای یافتن راه‌حل‌های لازم دارند. *متن نهایی تفاهم برای تصویب، به مجالس قانون‌گذاری کشورهای طرف تفاهم ارسال نمی‌شود به گزارش فارس، وی با تاکید براینکه بدون یافتن این راه‌حل‌های دقیق فنی امکان حل و فصل موضوع وجود ندارد، یادآور شد: ماهیت این سند البته در نهایت حقوقی نیست، بدین معنا که متن نهایی تفاهم برای تصویب، به مجالس قانون‌گذاری کشورهای طرف تفاهم ارسال نمی‌شود. چرا که اولا سند حاوی تعهدات سیاسی و داوطلبانه است که نافی تکالیف اجباری حقوقی براساس تکالیف و الزامات حقوق داخلی است، دوم آنکه شرایط کشورهای طرف تفاهم، پذیرش ماهیت حقوقی آن را ناممکن کرده است. بعیدی‌نژاد در توضیح بیشتر نوشت: آمریکا با مشکل مخالفت کنگره مواجه است، اروپا رویه‌ای کاملا روشن دارد که در هر صورت تفاهم در شورای وزیران اتحادیه تصمیم گرفته می‌شود و به هیچ وجه تفاهم برای تصویب به مجالس قانون‌گذاری کشورهای عضو ارسال نمی‌شود، روسیه و چین هم اصلا تعهدات مشخص خاصی در این تفاهم ندارند که بخواهند آن را برای تصویب پارلمانی به مجلس خود ببرند. وی با بیان اینکه در حالی که سند ماهیت حقوقی ندارد با بسیاری از مباحث حقوقی بین‌المللی مرتبط است، خاطرنشان کرد: این تفاهم اشارات و مباحث متعددی در ارتباط با اسناد و معاهدات بین‌المللی و داخلی در کشورها، چه قوانین پادمان هسته‌ای از یک طرف و چه قوانین داخلی تحریم‌ها و محدودیت‌ها از طرف دیگر، دارد که تبیین نقش و ارتباط آنها در این تفاهم را بسیار مهم می‌سازد. *مباحث حقوقی جزو لاینفک مباحث جاری در مذاکرات به گزارش فارس، عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای با تاکید بر اینکه مباحث حقوقی جزو لاینفک مباحث جاری در مذاکرات ماست، نوشت: در حالی که موضوع اصلی این تفاهم بحث هسته‌ای و تحریم‌ها می‌باشد، اما مشکل آنجا است که نمی‌توان فقط از منظری فنی و تکنیکی به مباحث مورد گفت‌وگو نگاه کرد. بدیهی است که وقتی موضوعی در این سطح، به فرآیند تصمیم‌گیری کشورها وارد می‌شود، طبیعی است که در چنین شرایطی ابعاد حاکمیتی، سیاسی، امنیتی، بین‌المللی و حقوقی موضوعات نیز می‌باید مورد لحاظ قرار گیرند و این البته کار مذاکره را با پیچیدگی‌های خاص خود مواجه می‌کند. به گزارش فارس، مدیرکل امور سیاسی و امنیت بین‌المللی وزارت خارجه ادامه داد: در حالی که موضوع فنی وقتی فارغ از این شرایط دیده شود جوابی روشن دارد، وقتی وارد این معادلات چند مجهولی شود جواب آن سخت می‌شود و این همان لطیفه مشهور را تداعی می‌کند که 2 تا 2 تا همیشه 4 نمی‌شود. بعیدی‌نژاد توجه شدید افکار عمومی و رسانه‌ها را از دیگر موارد پیچیده بودن نگارش متن برجام برشمرد و افزود: موضوع هسته‌ای ایران با توجه به آثار عینی آن در حوزه سیاست خارجی، اقتصادی، سیاست داخلی و دیگر عرصه‌های دیگر به شدت مورد توجه رسانه‌های ایرانی اعم از روزنامه‌ها و سایت‌های اطلاع‌رسانی بوده که طبیعی هم هست. از طرف دیگر به دلایلی که همه می‌دانیم موضوع هسته‌ای ایران یکی از حساس‌ترین و سیاسی‌ترین موضوعات حداقل یک دهه و نیم اخیر در سطح جهانی و منطقه‌ای بوده است. وی در توضیح بیشتر نوشت: تصمیم در خصوص نحوه مواجه با بحث هسته‌ای ایران در این دوره، یکی از دغدغه‌های اصلی در برنامه سیاست خارجی کشورهای بزرگ اروپایی، آمریکا، روسیه و در سطحی نیز چین بوده است. شروع و سرانجام مذاکرات سال‌های 1382 تا 1384 و سپس تلاش برای درگیر کردن شورای امنیت و سپس مرحله وضع تحریم‌های یک جانبه و چند جانبه در شورای امنیت و بعد تلاش برای اجرای موثر این تحریم‌ها همواره با موضع‌گیری‌ها و همراهی در اتخاذ سیاست‌های لازم در سطوح عالی سیاسی همراه بوده است. بعیدی‌نژاد افزود: با توجه به همین اهمیت، سیاست‌ها و مواضع کشورهای مهم توسط رسانه‌های ملی و بین‌المللی کشورها پوشش داده می‌شده و لذا خود توجه زیادی را از جانب افکار عمومی به موضوع جلب کرده است. در کنار آن تمرکز اسرائیل و دیگر کشورهای عربی و منطقه‌ای بر موضوع همواره این موضوع را به بحثی در صدر اخبار و تحلیل‌های بین‌المللی تبدیل کرده است. وی یادآور شد: توجه زیاد رسانه‌های داخلی و بین‌المللی به موضوع بدیهی است که بر نحوه حل موضوع نیز تاثیر می‌گذارد و بر روند مذاکرات نیز اثرگذار است. ولی باید پذیرفت که امروزه رسانه‌ها بخشی از فرآیند سیاسی حل موضوعات محسوب می‌شوند. به گزارش فارس، دور جدید رایزنی‌های هسته‌ای بعد از بیانیه لوزان در راستای نگارش متن برنامه جامع اقدام مشترک از روز پنجشنبه 10 اردیبشهت ماه در نیویورک و در حاشیه کنفرانس بازنگری معاهده NPT در جریان است و احتمالا تا سه‌شنبه به طول بینجامد. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بامداد روز دوشنبه در صفحه توئیتر خود درباره نگارش متن برجام گفت: کار نگارش متن توافق هسته‌ای، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در حال پیشرفت است. وی افزود: «نگارش توافق هسته‌ای به پیش می‌رود. کار دشوار و پرانتزهای بسیاری باقی مانده است.» وزیر امور خارجه همچنین نوشته است: «مصمم هستیم که به این بحران ساختگی پایان داده و افق‌های جدیدی بگشاییم.» به گزارش فارس، دهم تیرماه ۱۳۹۴ پایان ضرب الاجل هفت ماهه ایران و 1+5 در راستای حصول توافق جامع هسته‌ای است. در سوم آذر ماه 1393 و پس از چند روز مذاکره فشرده در شهر وین به دلیل اختلافات موجود بر سر راه حصول توافق، دو طرف این مذاکرات را برای هفت ماه تمدید کردند و پس از آن رایزنی‌هایی در ژنو، مونیخ، مونترو، زوریخ، استانبول و لوزان برگزار شد. در لوزان 2 و پس از 9 روز رایزنی فشرده، دو طرف به راه‌حل‌هایی در راستای حصول توافق دست یافتند و بعد از آن اعلام شد که گفت‌وگوها برای نگارش متن برنامه جامع اقدام مشترک آغاز خواهد شد که در همین راستا رایزنی‌هایی از دوم اردیبهشت تا چهارم اردیبهشت ماه در شهر وین برگزار شد و قرار شد ادامه گفت‌وگوها در حاشیه کنفرانس بازنگری معاهده NPT در نیویورک دنبال شود. قرار است بعد از نیویورک، ادامه رایزنی‌ها برای نگارش متن پیش نویس برجام در اروپا دنبال شود.

منبع: فارس