در باب شورایی‌شدن مدیریت عالی حوزه علمیه خراسان

به گزارش نامه‌نیوز، آیت‌الله عباس واعظ‌طبسی، مرد مقتدر و متضلعی که سه ضلعی تولیت، مدیریت حوزه و نمایندگی ولی فقیه در خراسان بزرگ را تا پایان عمر به همراه داشت در پایان هفته گذشته در کنار مضجع منور امام هشتم(ع) آرام گرفت. ایشان - با توجه به گستره موقوفات رضوی و واقعیت‌های بیرونی -گرچه وظیفه اصلی‌اش را مدیریت حرم و حریم رضوی (علیه‌السلام) می‌دانست اما این، به معنای بی‌توجهی ایشان به دومین حوزه شیعی ایران که در سایه حریم رضوی شکل گرفته، نبود. فعالیت اجتماعی و مدیریت نزدیک به چهار دهه آن مرحوم در خراسان بزرگ را فقط با تولیت حرم امام هشتم(ع) نباید داوری کرد بلکه باید در طول آن به نقش وی در فرازوفرود حوزه خراسان با پشتوانه‌ای سترگ و فقیهان و عالمان جهان/شیعی نیز توجه کرد. حوزه خراسان که در تاریخ حیات فکری و فقهی شیعی مکتب فقهی و کلامی ویژه‌ای داشته و دارد به همان میزان که متأثر از شخصیت واعظ‌طبسی بود توانست واقعیت‌ها و ظرفیت‌های خود را نیز بر وی تحمیل کند. این حوزه کهن که در کنار گفتمان‌های جاری حوزوی پرچم‌دار تفکر تفکیکی است و همچنان مکتب تفکیک در آن گفتمان حاکم است سال‌هاست توانسته در برابر گفتمان مسلط مکتب قم همچنان استوار بماند و واعظ‌طبسی را نیز که گمان می‌رفت سودای تئوریزه‌کردن منویات بزرگان در عرصه جاری و ساری‌کردن عرفان و فلسفه در کنار دیگر دانش‌های حوزوی دارد در دو دهه آخر عمرش با خویش همراه کند. درگذشت ایشان باب گمانه‌زنی‌ها را درباره جایگزین یا جایگزین‌های وی - با توجه به سه سنخ مدیریتش - در محافل خصوصی و عمومی باز کرده بود که حکم مقام معظم رهبری در اولاً: شورایی‌کردن مدیریت حوزه و ثانیاً: ترکیب اعضای حقیقی و حقوقی آن شورا؛ دغدغه‌هایی را که به مناسبت مطرح‌شدن برخی اسامی برای مدیریت حوزه کهن خراسان ایجاد کرده بود پایان داد. شورایی‌شدن مدیریت حوزه خراسان و چینش افراد حقیقی و حقوقی آن پیام‌های مهمی را به دنبال داشته و دارد که در ادامه تلاش خواهد شد به برجسته‌ترین آنها اشاره شود. ١. رسمیت‌بخشی حداکثری به جریانات فکری و علمی حوزه خراسان: اولین و مهم‌ترین پیام ستودنی این حکم تلاش در رسمیت‌بخشی به گفتمان‌های حوزه خراسان است. واقعیت آن است که این حوزه برخلاف حوزه قم از یک پلورالیسم گفتمانی برخوردار است که یک امتیاز ویژه است. به نظر می‌رسد چینش شخصیت‌های برجسته‌ای همچون آیت‌الله حاج شیخ مهدی مروارید که یک گفتمان متفاوت و اشراب‌شده با اخلاق را نمایندگی می‌کند و با تمام هویت علمی و شخصیت حقیقی‌ای که دارد حلقه وصل حوزه خراسان با اندیشه‌های فقیه برجسته‌ای همچون آیت‌الله سیستانی است در کنار بزرگانی همچون حضرات آیات مرتضوی؛ رضازاده و فرزانه -که از گفتمان‌های متفاوت شکلی و محتوایی برخوردارند- نمادی و نشانه‌ای از رسمیت‌بخشی به تکثر فکری و فرهنگی موجود در حوزه خراسان است که پیش از این برخی از این گفتمان‌ها در حاشیه برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت حوزه بودند. ٢. استقلال حوزه خراسان، میراثی ماندگار: یکی از تلاش‌های ماندگار و ستودنی آیت‌الله واعظ‌طبسی تلاش در حفظ استقلال حوزه خراسان بود؛ آن هم در دوره‌ای که تمرکزگرایی یک خواسته عمومی بود و تلاش می‌شد تمرکز‌گرایی تنها راه پیشرفت یک نهاد اجتماعی و دینی و ... دانسته شود. این گزینش نشان داد هرگونه تلاش برای بر‌هم‌زدن این استقلال نه‌تنها خدمتی به حوزه خراسان و حتی حوزه قم نیست بلکه باید در صداقت منویات منادیان این سخن تردیدی جدی روا داشت. در کنار این سنخ از استقلال باید از تداوم استقلال حوزه از دولت- در امور مدیریتی و برنامه‌ریزی- که چندی است به عنوان یک دغدغه مبارک از طرف مراجع قم و فضلای حوزه، مورد بحث و توجه است، نیز حمایت و استقبال کرد. ٣. بیم و امیدهای شورایی‌شدن: شورایی‌شدن مدیریت حوزه می‌تواند - با توجه به ترکیب شورا - آسیب‌آفرین نیز باشد که یکی از مهم‌ترین آسیب‌های آن می‌تواند تلاش برای حفظ وضع موجود توسط یک گفتمان و یک جریان فکری باشد. امید می‌رود وزن جریانات فکری در حوزه خراسان با تریبون‌های مدعیان آن جریانات سنجیده نشود بلکه با وزانت علمی و اخلاق‌گرایی آنها محک بخورد. ٤. شورای‌عالی حوزه، انتظارات و افق‌ها: با شورایی‌شدن مدیریت حوزه خراسان و با عنایت به نکات پیش‌گفته، به عنوان کسی که بیش از سه دهه از عمر خویش را در حوزه‌های مشهد و قم گذرانده و با بدنه حوزه مشهد و فضلای صاحب‌نام آن در ارتباط بوده‌ام... نکاتی چند را عرضه ‌مي‌دارم و امیدوارم که برخی از اعضای محترم که از استادان نگارنده در دهه ٦٠ و ٧٠ بوده‌اند‌، این نکات را اَدای دِینی بدانند به بهره‌گیری‌های علمی از محضر ایشان. الف) تلاش در اشراب تحول‌خواهی و روشن‌اندیشی در حوزه خراسان: انتظار می‌رود اعضای محترم در تسهیل و تنظیم راه‌کارهای تحول‌آفرینی و روشن‌اندیشی حوزویان در جهان پر‌تلاطم پیرامونی از همه ظرفیت‌های موجود بهره‌گیری کنند. در حوزه خراسان، فضلای صاحب‌نام و نظریه‌پردازی هستند که تنها باید تلاش کرد تا به آنها میدان داد و آنها را به بازی گرفت. حوزه خراسان اگر در برهه‌ای از تاریخ تولیدکننده گفتمانی متفاوت (بدون داوری ارزشی درباره آن) بوده - گفتمان تفکیک - چرا نتواند در صورت حمایت‌های علمی و سازمانی به تولید گفتمان‌های جدیدی برسد؟ ب) تلاش حداکثری در تأسیس نهادهای پژوهشی و آموزشی چندوجهی: واقعیت آن است که حوزه خراسان در دارابودن نهادهای پژوهشی همانند پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌ها وضعیتی غیرقابل دفاع دارد و اگر نگوییم در یک فقر نهادی به سر می‌برد؛ حداقل آن است که با وضعیت نرمال فاصله دارد و بنابراین از اعضای محترم شورا این انتظار می‌رود که ضمن تعبیه لوازم و ظرفیت‌های تأسیس و پایه‌گذاری این نهادهای پژوهشی از نهادهای موجود و فعال در این عرصه حمایت‌های جدی و مضاعفی داشته باشند. ج) تلاش در نهادینه‌کردن انجمن‌های علمی و صنفی: انجمن‌های علمی و صنفی در مراکز آموزشی و پژوهشی به دلیل کارایی‌ها و کارکردهای آنها تبدیل به یک ضرورت شده‌اند که می‌توانند ضمن پشتیبانی از دغدغه‌های دانش‌آفرین و پژوهش‌محور این مراکز در اقناع مخاطبان این مراکز نیز با مدیران و تصمیم‌سازان این مراکز همکاری داشته باشند. از اعضای محترم انتظار می‌رود در رسمیت‌بخشی و حمایت از انجمن‌های علمی و صنفی حوزوی تلاش کنند و از پیشنهادها در این عرصه با روی گشاده استقبال کنند. نگارنده معتقد است شورایی‌شدن مدیریت حوزه خراسان امر مبارکی است که افق‌های جدیدی را فراروی حوزه و حوزویان این مکتب خواهد گشود که در صورت بهره‌گیری حداکثری اعضای محترم شورا از نظرات و پیشنهادهای فضلا و نخبگان حوزوی می‌توان به تحول و کارآمدی مورد انتظار در نامه رهبری امیدوار بود. کسانی که چندصباحی در بیرون از این حوزه زندگی کرده باشند در هنگامه بازگشت این فاصله را به‌خوبی حس می‌کنند که امید می‌رود اعضای محترم شورای‌عالی در کاهش این فاصله توفیق کافی پیدا کنند.

منبع: روزنامه شرق