روایتی از ۲۴ ساعت پایانی مبادله جیسون رضاییان

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

پنجشنبه گذشته سفارت سوئیس در واشنگتن میزبان یک ملاقات ویژه بود. ملاقاتی که یک طرف آن، جیسون رضاییان، امیر میرزای حکمتی و سعید عابدینی و طرف دیگرش برت مک‌گورک دستیاور ویژه رییس‌جمهور آمریکا بود. جیسون و امیر میرزای حکمتی و عابدینی به جرم جاسوسی در ایران زندانی بودند و 26 دی‌ماه آزاد شدند.

مسوولیت 18 ماه مذاکره پنهانی برای آزادی این زندانیان را همین برت مک‌گورک از طرف آمریکا به عهده داشت. این نخستین باری نیست که جیسون و دیگر زندانیان مورد تمجید تیم اوباما قرار می‌گیرند. جیسون اینقدر برای رییس‌جمهور آمریکا اهمیت داشت که اوباما اسفند سال گذشته شخصاً با وی دیدار و او و همسرش را به مهمانی ویژه خبرنگاران که اردیبهشت امسال در کاخ سفید برگزار شد، دعوت کرد. این نخستین دیدار برت مک‌گورک هم با جیسون نیست. مک‌گورک 27 دی‌ماه در فرودگاه سوئیس منتظر پروازی بود که باید این زندانیان را از ایران خارج می‌کرد.

24 ساعت پایانی

جت ایرفورس سوئیسی که بامداد شنبه 26 دی 1394 روی باند فرودگاه مهرآباد به انتظار نشسته بود، 18 ماه مذاکره محرمانه را پشت سر خود جا گذاشته بود تا به مهرآباد برسد. این جت قرار بود چهار محکوم امنیتی را از ایران منتقل کند. این پرواز به خودی خود می‌توانست یکی از برگ‌های برنده دموکرات‌ها در انتخابات سال آینده ریاست‌جمهوری آمریکا باشد. آن روز کسانی که در فرودگاه مهرآباد محکومان آمریکایی را همراهی می‌کردند، به 35 سال پیش پرت شدند.

به روزی که بوئینگ 727 الجزایری مهمان غریبه مهرآباد بود. بوئینگ 727 هم که 35 سال پیش برای بردن 52 مسافر آمریکایی به مهرآباد آمده بود؛ 444 روز مناقشه و مذاکره را پشت سر خود جا گذاشته تا به مهرآباد رسیده بود. اگر این پرواز فقط دو ماه زودتر انجام می‌شد، شاید کارتر دموکرات، انتخابات را به ریگان جمهوری‌خواه نمی‌باخت. اینچنین هم بود که روزنامه آلمانی‌زبان اشپیگل، نوشته بود: «زمانی ایالات متحده می‌توانست تصمیم بگیرد چه کسی در ایران بر مسند قدرت بنشیند، اما امروز، یک آیت‌الله در تهران سرنوشت انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده را تعیین می‌کند». 52 گروگانی که آن روز قرار بود از ایران خارج شوند، با دیدن تیتر روزنامه چاپ عصر اطلاعات، «آمریکا آزادی گروگان‌ها را به تعویق انداخت» یأس به سراغشان برگشته بود و از خود پرسیده بودند: در کاخ سفید چه می‌گذرد؟

آن روز بهزاد نبوی، معاون اجرایی رییس‌جمهور وقت که مدیریت مذاکرات منتهی به بیانیه الجزایر برای آزادی گروگان‌ها را بر عهده داشت از دریافت یادداشت جدیدی خبر داده و گفته بود از طرف سیستم بانکی آمریکا پیشنهاد شده یک الحاقیه به بیانیه اضافه شود. ایران برای انتقال گروگان‌ها چهار درخواست مشخص داشت که یکی از آنها بازگرداندن اموال و دارایی‌های بلوکه‌شده متعلق به خود بود. بخشی از این اموال شامل پول‌هایی بود که ایران در زمان رژیم شاهنشاهی برای خرید تسلیحات به آمریکا پرداخته و در عین حال تسلیحاتی هم دریافت نکرده بود.

از نکات تلخ و شیرین تاریخ هم این است که نام بانکی که آن روزها بر سر زبان‌ها افتاد (سیتی بانک نیویورک)، 35 سال بعد در ماجرای دستبرد دو میلیارد دلاری آمریکا به اموال ایران، دوباره راهی به خبرها باز کرد. طبق بیانیه الجزایر قرار بود پول‌های ایران از بانک‌های آمریکا به بانک مرکزی انگلیس واریز و از آنجا به ایران منتقل شود. سخنگوی سیتی‌ بانک نیویورک درباره پیشنهاد یک الحاقیه به بیانیه الجزایر گفته بود که این بانک قصد ندارد مانع از دستیابی ایران به حقوق حقه‌اش شود. بهزاد نبوی اما گفته بود چنانچه هر نوع تاخیری در انتقال پول‌های بلوکه‌شده ایران پیش بیاید مسوول آن بانک‌های آمریکا هستند.

ملغمه‌ای از سکوت، التهاب، یأس و اضطراب در فرودگاه مهرآباد به هم پیچیده بود. سوز و تاریکی هوا، ترس را به این ترکیب اضافه می‌کرد. جوان 30 ساله‌ای که بعدها رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی شد از طرف وزارت امور خارجه مسوول انتقال گروگان‌ها تا فرودگاه و همراهی با آنها شده بود. هم او که میدان‌دار این ماجرا در فرودگاه بود حوالی ساعت 8 شب چه پیامی شنید که آن سکوت مرگبار فرودگاه با سرود مرگ بر آمریکا شکست؟ گروگان‌ها یک به یک به داخل هواپیمای بوئینگ 727 الجزایری منتقل شدند.

20 و 50 دقیقه سه‌شنبه 30 دی‌ماه، هواپیمای الجزایری از باند فرودگاه خارج شد و 4 فانتوم نیروی هوایی آنها را تا مرز هدایت کردند. تأخیری که بهزاد نبوی آن روز درباره‌اش صحبت کرده بود در انتقال بخشی از پول‌ها به ایران رخ داد و این تأخیر نه یک‌روزه، نه یک‌ماهه که وقفه‌ای 35 ساله بود تا آنکه بار دیگر برگی از روابط ایران و آمریکا در مهرآباد ورق خورد.

جیسون سوژه داستان شد

جیسون رضاییان، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست که سال‌ها درباره روابط ایران و آمریکا نوشته بود، خود حالا به بخشی از داستان تبدیل شده است. او مهره ارزشمندی برای کاخ سفید بود که تیرماه سال 93 به اتهام جاسوسی در ایران دستگیر شد و 18 ماه بعد، در دی‌ماه سال 94 یک پای مبادله تاریخی ایران و آمریکا شده است. اهمیت این شخص برای اوباما رییس‌جمهور آمریکا و دوستان دموکراتش چنان بود که تقریباً در تمامی مذاکرات هسته‌ای، جان کری وزیر خارجه آمریکا نامی از او پیش کشیده بود. وندی شرمن به عنوان معاون وزیر خارجه آمریکا نیز در طول مذاکرات جایی گفته بود در صورتی که جیسون در تبادل قرار نگیرد کل مذاکرات ملغی خواهد شد.

برادر جیسون در تیرماه 94 در آخرین دور مذاکرات هسته‌ای که ختم به برجام شد، در محل مذاکرات حضور یافت. با این حال مذاکراتی خارج از چارچوب مذاکرات هسته‌ای وزیران خارجه ایران و آمریکا، برای آزادی و مبادله جیسون در جریان بود. مذاکرات محرمانه‌ای که 18 ماه طول کشید و خروجی و نتیجه آن فرود جت ایرفورس سوئیسی در مهرآباد برای انتقال جیسون و همراهانش ابتدا به سوئیس و آلمان و سپس به آمریکا بود اما یک هواپیمای دیگر از طرف ایران در فرودگاه سوئیس نشسته بود.

استرداد پول‌هایی که 35 سال پیش باید آزاد می‌شدند

جیسون ساعت 2 بعدازظهر روز شنبه 26 دی‌ماه با همسر خود یگانه صالحی که او هم مقطع کوتاهی در ایران بازداشت شده بود تماس می‌گیرد و به او اطلاع می‌دهد که عازم فرودگاه است. این تماس آغاز 25 ساعت پرالتهاب در فرودگاه مهرآباد است. جیسون رضاییان، سعید عابدینی، نصرت‌الله خسروی و امیر میرزای حکمتی چهار زندانی دوتابعیتی‌اند که قرار است با جت ایرفورس سوئیسی از ایران خارج شوند. همزمان با انتقال زندانیان به فرودگاه، کانال مذاکراتی همچنان باز است و گفت‌وگوها برای انتقال مبلغ 7/1 میلیارد دلار از آمریکا به ایران در جریان است.

این گفت‌وگوها نه از کانال مذاکراتی وزیران خارجه ایران و آمریکا که از مسیر دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شود. در طرف مقابل مذاکرات، شخصی به نام برت مک‌گورک، دستیار ویژه رییس‌جمهور در امور ایران و عراق است، حضور دارد. این بار تجربه بیانیه الجزایر و ماجرای آزادی 52 گروگان آمریکایی، به کمک آمده و قرار نیست پول‌های بلوکه‌شده ایران از طریق یک بانک واسطه به کشور منتقل شود.

قرار است 7/1 میلیارد دلار پول به صورت نقد، بار هواپیمایی در فرودگاه سوئیس شده و به ایران انتقال داده شود. محور بعدی معامله، آزادی 21 ایرانی تاجر در آمریکاست که به اتهام دور زدن تحریم‌ها زندانی شده‌اند. میدان‌دار ماجرا در مهرآباد، مثل 35 سال پیش، باز هم جوانی لاغراندام است که مسوولیت انتقال زندانیان آمریکایی به فرودگاه و تبادل آنها را به عهده دارد. هیبت جوان، استخوان‌بندی قرص، صورت استخوانی، ریش‌های تنک و اقتدار در رفتارش، او را شبیه شهید حسن باقری، از فرماندهان جوان دفاع مقدس کرده است.

دستور ویژه

پاسدار جوان یک دستور ویژه دارد؛ تا پول‌ها به ایران منتقل نشده، قرار بر آزادی زندانیان نیست. هنوز روز اجرای برجام اعلام نشده، تحریم‌های دلاری لغو نشده و احتمال کارشکنی و بهانه‌گیری آمریکایی‌ها بعد از آزادی زندانیانشان وجود دارد. همزمان در وین، وزیران خارجه ایران و آمریکا به علاوه فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره اجرای برجام مذاکره می‌کنند.

رصد اتفاقات فرودگاه سوئیس و البته مذاکرات برای انتقال زندانیان از فرودگاه مهرآباد همزمان از کانال شورای امنیت جریان دارد. یگانه صالحی همسر جیسون و مری رضاییان مادر جیسون بعد از تماس 2 بعدازظهر، خود را به فرودگاه رسانده‌اند. جیسون رضاییان 39 ساله از پدر ایرانی و مادر آمریکایی در کالیفرنیا متولد شده و از سال 2012 با واشنگتن‌پست کار می‌کند. جاسوسی از طریق دسترسی و جمع‌آوری اطلاعات طبقه‌بندی‌شده، همکاری با دول متخاصم از مهم‌ترین اتهامات اوست که 18 ماه او را در ایران زندانی کرده است. همان زمان که همسر جیسون عازم فرودگاه است، دادستان عمومی و انقلاب تهران، آقای عباس جعفری دولت‌آبادی به رسانه‌ها می‌گوید طبق مصوبه شورای امنیت 4زندانی ایرانی -آمریکایی آزاد شدند.

خبر به بیرون درز می‌کند. این خبر در وین به مذاکرات اعلام «روز اجرای» برجام شوک وارد می‌کند، شاید هم کمکی به روند مذاکرات. هنوز جیسون در فرودگاه تحت حفاظت است. جیسون برای آمریکا مهم‌تر از بقیه زندانیان است، حتی از امیر میرزای حکمتی جاسوس دیگر آمریکایی‌ها که آذرماه سال 1390 در حین ورود به ایران برای اجرای یک عملیات پیچیده جاسوسی دستگیر شده بود. مهرآباد نه مثل 35 سال گذشته که در التهاب و سکوت بلکه در تب وتاب است. نبض حوادث در مهرآباد تند می‌زند، هم در وین و همچنین در فرودگاه سوئیس و هم در کاخ سفید.

درخواست لغو تحریم بانک سپه

سفیر سوئیس در تهران خود را به مهرآباد رسانده و برنامه‌هایی دارد. جولیو هاس خود را به کنار جیسون رضاییان می‌کشاند و از او می‌خواهد همسر و مادر خودش را هم از ایران خارج کند. جیسون تابعیت آمریکایی دارد و خروجش از ایران و ورودش به آمریکا آسان است، اما همسر او تابعیت ایرانی دارد و خروج او پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. اساساً حضور یگانه صالحی و مری رضاییان در برنامه پروازی جت ایرفورس سوئیسی نیست. جولیو هاس سفیر سوئیس با یگانه صالحی و مری رضاییان صحبت کرده و آنها را مجاب می‌کند حتماً با پرواز سوئیسی از ایران خارج شوند.

هاس دوباره به سمت جیسون برمی‌گردد، جوانی که در کنار جیسون حضور دارد متوجه تحرکات مشکوک هاس شده و این بار ضمن یادآوری تعهد وی برای دیدار جیسون، مانع از گفت‌وگوی وی با جیسون می‌شود و او را به بیرون هدایت می‌کند. هاس ناراحت از این ماجرا فرودگاه را ترک می‌کند. او که مأمور پیگیری این ماجراست آخرین اخبار تبادل را به رسانه‌های آمریکایی می‌دهد و آنها نیز در ساعات پایانی شب خبر را منتشر می‌کنند. انتظار محکومان امنیتی آمریکا برای پرواز طولانی شده است. انگار در سوئیس مشکلی برای بارگیری پول‌ها رخ داده است. روز به پایان رسیده و پروازی انجام نشده است. «در کاخ سفید چه می‌گذرد؟» این سوالی است که از ذهن زندانیان مستقر در فرودگاه مهرآباد عبور می‌کند.

مقامات ایران بعد از بررسی جوانب موضوع اجازه خروج یگانه صالحی را هم به وی داده‌اند. او به منزل خود می‌رود تا آماده پرواز شود. 5 صبح روز بعد (27 دی‌ماه) جیسون رضاییان به پاویون فرودگاه مهرآباد منتقل می‌شود. همسر جیسون حوالی ظهر، دوباره به فرودگاه برمی‌گردد اما هنوز از پرواز خبری نیست، در واقع هنوز از انتقال پول‌های ایران خبری نیست. جوان همچنان گوش به زنگ منتظر شنیدن خبر بارگیری هواپیمایی است که در فرودگاه سوئیس نشسته است. بامداد، ظریف و موگرینی بیانیه اجرای برجام را قرائت کرده‌اند. برجام وارد مرحله اجرا شده است. اما جریان مذاکرات برای انتقال زندانیان هنوز قطع نشده و وارد مرحله جدیدی شده است.

در شورای امنیت سازمان ملل مذاکراتی به عنوان ضمیمه تبادل، برای خارج کردن بانک سپه از دایره تحریم‌ها در حال انجام است. تحریم بانک سپه جزو تحریم‌های غیرهسته‌ای است و عملاً این بانک با اجرای برجام هم از دایره تحریم‌ها خارج نخواهد شد. اوباما سخنرانی خود را درباره برجام انجام داده و از آزادی جیسون رضاییان به عنوان یک پیروزی یاد کرده است. جان کری وزیر امور خارجه آمریکا هم همزمان اعلام کرده که آمریکا 400 میلیون دلار بدهی و 3/1 میلیارد دلار سود این پول را پرداخته است. این پول بخشی از همان پولی است که 35 سال پیش باید طبق بیانیه الجزایر به ایران بازگردانده می‌شد. پاسدار جوانی که مسوولیت حفاظت از جیسون و بقیه زندانیان را بر عهده دارد پشت تلفن خواسته می‌شود. از او خواسته می‌شود زندانیان را سوار جت ایرفورس سوئیسی کند.

اجازه نمی‌دهد، تضمین می‌خواهد؛ دستور یک کلام است: مبادله وقتی انجام می‌شود که خبر پرواز هواپیمای حامل پول‌ها از فرودگاه سوئیس مخابره شود. فشار فایده‌ای ندارد. حرف، یک حرف است. آمریکایی‌ها مجوز خروج بانک سپه از فهرست تحریم‌ها را از شورای امنیت دریافت می‌کنند. خبر به جوان مخابره می‌شود: هواپیما بارگیری کرده و آماده پرواز است. پروازها در مهرآباد و فرودگاه سوئیس همزمان انجام خواهد شد. جیسون و همراهانش ساعت 30/13 روز 27 دی‌ماه به سمت هواپیما هدایت می‌شوند. جیسون رضاییان، همسرش یگانه صالحی، مادرش مری رضاییان، امیر میرزای حکمتی و سعید عابدینی سوار جت سوئیسی می‌شوند.

نصرت‌الله خسروی در ایران می‌ماند. سفیر سوئیس پای پرواز ایستاده و آخرین نظارت‌ها را بر پرواز انجام می‌دهد. هواپیمای حامل پول‌ها در باند فرودگاه سوئیس به حرکت درآمده؛ جت سوئیسی در مهرآباد اجازه حرکت دریافت می‌کند. هواپیما از فرودگاه سوئیس تیک‌آف می‌کند، ایرفورس سوئیسی در مهرآباد ساعت 15 روز 27 دی‌ماه سال 94 با 6 مسافر تیک‌آف می‌کند.

بازگشت جیسون

جیسون این روزها دوباره بازگشته است. او و همسرش مهمانان ویژه مراسم شامی بودند که رییس‌جمهور آمریکا 12 اردیبهشت‌ماه ترتیب داده بود. جیسون جاسوس آمریکایی که بعد از آزادی‌اش از ایران گفته بود فعلاً قصد دارد جنگ ستارگان ببیند و نسخه‌های جدید بازی کامپیوتری جنگجویان را بازی کند، این روزها اکانت توئیتر خود را فعال کرده و از کمال فروغی جاسوس انگلیسی زندانی در ایران می نویسد .