نگاه واقع‌گرایانه ایران و ترکیه به پیامدهای «بحران کردستان عراق» در خاورمیانه /فاز جدید همکاری بین دو بازیگر اصلی منطقه در زمین عراق رقم خواهد خورد

محمد اکبری: پس از آنکه در هفته های اخیر، خبر سفر سردار باقری رئیس ستاد نیروهای مشترک تیتر رسانه های منطقه شد و تحلیل های بسیاری در مورد آن شکل گرفت، بحث های فراوانی در مورد روابط جدید ایران و ترکیه مطرح شد. تحلیل هایی که با سفر رئیس ستاد ارتش ترکیه به ایران به فاصله ای کوتاه از سفر سردار باقری به آن کشور حکایت از آن دارد که ایران و ترکیه وارد فاز جدیدی از روابط شده اند.

منافع و تهدیدات مشترک ایران - ترکیه

در رویکرد واقع گرایانه به سیاست بین الملل که منافع ملی، بقا و امنیت از مولفه های اصلی آن هستند، ترکیه و ایران بیشترین منافع مشترک و همچنین بیشترین تهدیدات مشترک را داشته و دارند. اما اینکه چرا در روند های گذشته این اندازه اشتراک منافع نتوانسته این دو بازیگر مهم منطقه ای را به اندازه کافی به هم نزدیک کند دلایل مختلفی دارد که مدنظر این نوشتار است.

همین دلایل جنبی و حاشیه ای در یک مقطع باعث شد، میدان سوریه، اشتراکات دو کشور را تحت الشعاع قرار دهد و باعث اختلافاتی در این زمینه گردد. ترکیه با نوعی عجله در گرفتن موضع در قبال سوریه، کنار رفتن بشار اسد را پیش شرط مذاکرات و حل بحران سوریه می دانست و همین موضوع باعث فاصله گرفتن دو کشوردر موضوعات دیگر هم شد.

اما بحران سوریه به یک منوال پیش نرفت. تحولات میدانی و اختلافات در جبهه معارضه باعث ایجاد تفاهماتی بین ایران و ترکیه شد. مذاکرات آستانه با محوریت این دو کشور و روسیه، مسیری مهم برای پیش برد مذاکرات سیاسی برای سوریه شد.

فاز جدید همکاری بین تهران - آنکارا برای حل بحران کردستان عراق

اما جدیدترین بحران در خاورمیانه نیز نه تنها دو کشور را از هم دور نکرد بلکه مواضع یکسانی در قبال آن شکل گرفت که همکاری های گذشته پاسخگوی نیاز دو کشور نبود؛ «بحران همه پرسی استقلال کردستان عراق.»

بحران کردستان گویی حضور و دیدار نظامی های دو کشور برای هماهنگی بیشتر برای پیشبرد توافقات را می طلبید، چنانچه به فاصله ای کوتاه از سفر سردار باقری به آنکارا، اکنون ترکیه به این سفر پاسخ گفته است و ژنرال خلوصی آکار رئیس ستاد ارتش ترکیه به بهانه بحران جدید در خاورمیانه روز دوشنبه راهی ایران شد تا با همتای خود دیدار کرد. دو طرف در این دیدار ضمن تاکید بر گسترش دامنه همکاری‌های نظامی دو کشور، همه‌پرسی در شمال عراق را مورد پذیرش ایران و ترکیه ندانستند.

ژنرال خلوصی آکار در این دیدار گفت: علاوه بر همکاری‌های سیاسی و اقتصادی بین ایران و ترکیه، سعی می‌کنیم تا روابط و همکاری‌های نظامی را گسترش دهیم، به خصوص در مبارزه با تروریسم و تامین امنیت مرزهای دو کشور به طور متقابل به توافق رسیدیم.

سردار محمد باقری نیز با ابراز خرسندی از سفر رئیس ستاد ارتش ترکیه به ایران، گفت: امید داریم این سفر موجبات نزدیکی دو کشور و تقویت امنیت ایران و ترکیه را به همراه داشته باشد.

وی در خصوص تهدیدات مشترک و موضوعاتی که در منطقه پیرامون دو کشور وجود دارد، بیان داشت: از جمله این مسائل، مساله همه‌پرسی کردستان عراق است که دو کشور مواضع مشترک و یکسانی با تاکید بر یکپارچگی و تمامیت ارضی کشور عراق دارند و هر دو بر عدم قبول همه‌پرسی نظر مشترک دارند.

نزدیکی مواضع دو کشور ترکیه و ایران باعث شده است این دو کشور در کنار عراق قرار گیرند و برنامه های خود را برای تغییر و تحولات بعدی منطقه هماهنگ کنند. در حال حاضر ترکیه و ایران تمامیت ارضی عراق و احترام به قانون اساسی آن را مبنای اصلی همکاری ها می دانند.

این موضوع مسئله ای بود که در دیدار رییس ستاد مشترک ارتش ترکیه با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز مطرح شد.

ژنرال خلوصی آکاردر این دیدار با تاکید بر حمایت قاطع از دولت مرکزی عراق و لزوم حفظ یکپارچگی این کشور تصریح کرد: ایران، عراق و ترکیه با همکاری مشترک از اجرای طرح های تجزیه طلبانه در منطقه جلوگیری خواهند کرد.

وی با اشاره به نقش سازنده جمهوری اسلامی ایران در مقابله با تروریسم افزود: مرزهای دو کشور مرز دوستی بوده و اجازه ناامن ساختن آن را به گروه های تروریستی نخواهیم داد.

شمخانی در این دیدار، رویکرد خودسرانه برخی مسئولان اقلیم کردستان عراق در برگزاری همه پرسی را غیرمسئولانه و ناشیانه دانست و گفت: عدم توجه به اقتضائات زمانی و امنیتی و پیگیری اهداف عشیره ای در این اقدام، موجب کاهش تمرکز بر مبارزه با تروریسم تکفیری به عنوان مهمترین تهدید منطقه وانتقال سریع آثار زیانبار امنیتی به اقلیم کردستان عراق می شود.

پیامدهای یک تولد پردرد در خاورمیانه

رفت و آمدهای روسای ستاد مشترک دو کشور نشان می دهد روابط دو کشور وارد مرحله ای جدید شده است که باید گفت این روند می تواند اختلافات جزئی را کنار نهد و سیاستهای هماهنگی را در مقابل منازعات منطقه ای ایجاد کند.

اصلی ترین مناقشه مورد توجه دو طرف در حال حاضر موضوع همه پرسی استقلال کردستان عراق و پی گرفتن استراتژی مشترک و هماهنگ برای کاهش هزینه های آن است. نه تنها ایران و ترکیه بلکه قدرتهای جهانی از جمله امریکا و اروپا همانگونه که مواضع شفافی در این زمینه گرفته اند می دانند که تولد فرزندی جدید در خاورمیانه ، می تواند زایمانی دردناک و پر خطر برای کل منطقه داشته باشد. کردستان عراق، منطقه ای ایزوله شده و دور از مسائل پر تنش خاورمیانه نیست و اصرار آن به ادامه حیات جداگانه می تواند به مثابه دوری یک ماهی از آب باشد.

همچنان که عراق می گوید کردستان برای عراق مانند قلب است و یک جسم بدون قلب ادامه حیاتی بی معنا خواهد داشت، برای یک قلب بدون جسم نیز زیستی وجود نخواهد داشت. عراق در ابتدا در قبال همه پرسی کردستان سیاست سختی را اعمال نکرد و اکنون پس از انجام همه پرسی تلاش می کند با مبنا قرار دادن قانون اساسی و برخوردی مسالمت آمیز، اقلیم را در قالب عراق یکپارچه حفظ کند.

اما روندهای آینده می تواند فضای دشوار و سختی را پیش روی بازیگران این میدان بگذارد. ترکیه، ایران، سوریه و عراق چهار بازیگر اصلی این میدان هستند که نوع بازیگری هر کدام می تواند بر تحولات آینده تاثیر بسزایی بگذارد.

اما نکته اصلی این موضوع این است که عراق و سوریه درگیر بحرانی هستند که چندین سال انرژی و فضای کنش آنها را گرفته است و عملا دو بازیگر اصلی و پرقدرت میدان، ایران و ترکیه هستند که همکاری آنان می تواند معادلات آینده را رقم بزند.

همچنان که رییس جمهوری در دیدار رییس ستاد ارتش ترکیه مطرح کرد، ایران و ترکیه لنگر ثبات در منطقه هستند. به واقع نقش دو کشور در این برهه می تواند واقع گرایانه تر از گذشته دنبال گردد. امنیت، بقا و منافع ملی دو کشور در بحران های منطقه ای می تواند تاثیر بپذیرد و هر دو بازیگر این موضوع را به واقع درک کرده اند.