شکست در سیاست خارجی، ابهام در داخل و چشم انداز ۲۰۳۰ بن سلمان

بی بی سی در تحلیل خود در خصوص امکان تحقق اهداف محمد بن سلمان ولیعهد عربستان می نویسد: روز ۴ نوامبر (۱۳ آبان) هتل تجملی ریتس کارلتون ریاض به میهمانان هتل اطلاع داد که به دلیل رزرو پیش‌بینی نشده تمامی اتاق‌های هتل توسط مقامات محلی و تشدید تدابیر امنیتی، هتل، تا اطلاع ثانوی قادر به پذیرایی از میهمانان نیست.

واقعیت دیگر این است که عربستان، به دلیل کاهش قیمت نفت و جنگ یمن و هزینه‌های جاری‌اش، از جمله یارانه‌ها، شدیدا در حال از دست دادن نقدینگی خود است. ذخایر ارزی عربستان از ۷۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ به ۴۸۷ میلیارد دلار در آگوست امسال (سه ماه پیش) رسید.گزارش‌ها حاکی است که ۱۷۰۰ حساب بانکی از جمله حساب‌های متعلق به شاهزاده «محمد بن نایف» یکی از افراد ارشد دستگاه سعودی که تا چند ماه پیش ولیعهد عربستان بود، مسدود شده است. به گزارش وال استریت ژورنال، مجموع دارایی افراد بازداشت شده که ممکن است ملی اعلام شود به رقم نجومی ۸۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. برای درک ابعاد موضوع کافی است به یاد داشته باشیم که کل ذخایر ارزی عربستان، چندی پیش به کمتر از ۵۰۰ میلیارد دلار کاهش یافت. فایننشال تایمز نیز در گزارشی می‌گوید که افراد برای خرید آزادی خود باید حدود ۷۰ درصد دارایی شان را به حکومت واگذار کنند.

بسیاری از ناظران معتقدند که بن سلمان از اجرای پروژه پاکسازی، دو هدف را دنبال می‌کند: مبارزه با فساد و قبضه کردن کامل قدرت با از سر راه برداشتن مخالفان و رقبا. واقعیت دیگر این است که عربستان، به دلیل کاهش قیمت نفت و جنگ یمن و هزینه‌های جاری‌، از جمله یارانه‌ها، شدیدا در حال از دست دادن نقدینگی خود است. ذخایر ارزی عربستان از ۷۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ به ۴۸۷ میلیارد دلار در آگوست امسال (سه ماه پیش) رسید.

یکی از پرقدرت‌ترین افرادی که این پاکسازی او را از اریکه قدرت به پایین کشید، «متعب بن عبدالله» فرزند ملک عبدالله، رئیس گارد ملی عربستان بود. متعب، در عمل از سال ۱۹۹۶ کنترل گارد ملی را در دست داشته و حتی پیش بینی می‌شد که در آینده بر تخت سلطنت تکیه بزند. گارد ملی بین ۷۵ تا ۱۰۰ هزار نیرو دارد.

سیاست داخلی

با کنار زدن محمد بن نایف از پست وزارت کشور و متعب بن عبدالله از ریاست گارد ملی و بر عهده گرفتن هر دو سمت توسط بن سلمان، به علاوه در اختیار داشتن پست وزارت دفاع، قدرت در عربستان به نحوی بی‌سابقه در دست یک نفر متمرکز شده است. دیلی میل در گزارشی که هنوز صحت آن تایید نشده، به نقل از منابع حکومتی عربستان نوشته که بن سلمان به زودی جانشین پدر خود خواهد شد.

بن سلمان به جوانان کشورش که سن ۷۰ درصد آنها کمتر از ۳۰ سال است نوید یک قرارداد اجتماعی جدید را می‌دهد: زندگی در یک کشور مدرن، توام با شادی و با فرصت‌های شغلی فراوان. امسال در روز ملی عربستان، گروه موزیک در خیابان‌ها به راه افتاده بود، چیزی که تا یک سال پیش تصور آن هم مشکل بود. این اتفاقات در نزدیکی میدانی رخ می‌داد که در آنجا سر مجرمین را از بدن جدا می‌کنند.

بن سلمان می‌گوید: آنچه که در ۳۰ سال اخیر اتفاق افتاده از جنس فرهنگ سعودی نیست. بعد از انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ مردم (منطقه) می‌خواستند همان مدل را در کشورهای خود پیاده کنند که یکی از آنها عربستان سعودی بود. ما نمی‌دانستیم با وضعیت جدید چه باید بکنیم. اکنون وقت آن است که خود را از این وضعیت بیرون بیاوریم. ما ۳۰ سال از عمرمان را صرف مبارزه با افکار افراط گرایانه نخواهیم کرد. ما این افکار را نابود می‌کنیم، الان و بدون درنگ.

یکی از هدف‌های طرح مدرنیزاسیون، جلب حمایت کشورهای غربی، به خصوص آمریکا، در مبارزه نفس گیری است که عربستان با ایران آغاز کرده است.او به زنان قول داده که به آنها حق رانندگی داده می‌شود، به آنها اجازه ورود به ورزشگاه‌ها را داد، پلیس مذهبی را منحل کرد و بعد از ۳۰ سال ترانه‌ای از ام کلثوم خواننده زن مصری از تلویزیون دولتی به نمایش درآمد.

یکی از هدف‌های طرح مدرنیزاسیون، جلب حمایت کشورهای غربی، به خصوص آمریکا، در مبارزه نفس گیری است که عربستان با ایران آغاز کرده است. با این مانورها بن سلمان به جهان اعلام می‌کند که پایان افراط گرایی در آن کشور فرا رسیده است.

بن سلمان برنامه‌های بلند پروازانه‌ای دارد. او می‌خواهد بخشی از سهام شرکت نفتی آرامکو، بزرگترین شرکت نفتی جهان را در بازارهای بورس به فروش برساند. او تصمیم دارد شهر فوق مدرن «نئوم» که اداره آن توسط روبات‌ها صورت می‌گیرد را با سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیارد دلاری بسازد و با تحقق طرح عظیم چشم انداز ۲۰۳۰ وابستگی عربستان را به نفت قطع کند.

سیاست خارجی

روز ۳ نوامبر (۱۲ آبان) از لحظه‌ای که هواپیمای سعد الحریری، نخست وزیر لبنان در عربستان به زمین نشست غافلگیری‌ها شروع شد. به گزارش رویترز، هیچکس به استقبال او نیامده بود، تلفن وی ضبط شد و بعد از چهار ساعت نشستن در انتظار محمد بن سلمان، با بیانیه استعفایش که باید از تلویزیون عربستان خوانده می‌شد روبرو شد. حریری، قبل از ترک لبنان به گروه رسانه‌ای اش گفته بود که در تعطیلات آخر هفته با السیسی در شرم الشیخ قرار ملاقات دارد.

محور اصلی سیاست خارجی عربستان تحت مدیریت بن سلمان را رویارویی با ایران شکل می‌دهد. حمله به یمن، جنگ نیابتی در سوریه، تنش و درگیری با قطر و تلاش برای بی ثبات کردن لبنان همگی از یک منشاء سرچشمه می‌گیرند و آن مجادله با ایران است. مشکل عربستان با ایران، آن طور که بسیاری عنوان می‌کنند، صرفا بر سر اختلافات مذهبی نیست. نگرانی عربستان، ایران شیعه و انقلابی است که از دو ناحیه حیات نظام سیاسی آن کشور را با تهدید روبرو کرده است. اول، از سوی شیعیان آن کشور در استان شرقی عربستان، در منطقه‌ای که بزرگترین میدان نفتی جهان، قوار، در آنجا قرار دارد. شیعیان عربستان از ۱۹۷۹ به طور مستمر با حکومت عربستان درگیر بوده‌اند. این درگیری‌ها در چندین مورد به برخوردهای مسلحانه منجر شده است. دوم، از سوی حوثی‌ها در یمن، در جنوب عربستان که اینک بر بخش وسیعی از یمن مسلط شده‌اند و مورد حمایت ایران هستند.

آیا بن سلمان موفق خواهد شد؟

بی بی سی در ادامه می نویسد: برای موفقیت در بعد داخلی، آن طور که خود بن سلمان می‌گوید، او به پشتیبانی جوانان دلگرم است. با این حال مشخص نیست که در بین این قشر، چه درصدی علاقمند به حفظ ارزش‌های سنتی و مذهبی‌ هستند و چه درصدی مشتاق رسیدن به یک جامعه جدید همراه با اسلامی میانه رو. از طرف دیگر مشخص نیست که نهادها و شخصیت‌های مذهبی نسبت به پروژه مدرنیزاسیون او در دراز مدت چه واکنشی نشان خواهند داد. آیا نظام سعودی در مقابله با نیروهای مذهبی به سرنوشت شاه ایران دچار نخواهد شد؟

از طرف دیگر، ظرف ۷۰ سال گذشته، هر چند که یک نفر بیشتر نمی‌توانسته به سلطنت برسد اما بین شاهزادگان سعودی، از تیره‌های مختلف، غالبا نوعی اجماع و هماهنگی برقرار بوده که هر کس از قدرت و ثروت سهمی می‌برده است. اجرای غافلگیرانه طرح مبارزه با فساد منجر به فروپاشی این سیستم و در اختیار گرفتن قدرت مطلق توسط یک نفر شده است. باید دید واکنش نظام قدرت و ثروت در عربستان به این تحول چیست.

سیاست خارجی بن سلمان، حداقل در منظقه، چندان موفق نبوده است. عربستان در باتلاق یمن گرفتار شده و موجب بروز یک فاجعه انسانی در آن کشور شده است، نه راهی برای پیروزی در پیش پای او است و نه می‌تواند عقب‌نشینی کند. در مورد قطر هم سیاست‌های تهاجمی بن سلمان تاکنون موفق نشده که دوحه را وادار به تبعیت از درخواست‌های عربستان کند.

حرکت اخیر در ارتباط با سعد الحریری نیز تاحدودی نتایج معکوس به همراه داشته است. حکومت سعودی از جنبش المستقبل که پایگاه سیاسی آن کشور در لبنان به شمار می‌رود و رهبری آن بر عهده سعد الحریری است خواسته که با برادر سعد، یعنی بهاء حریری بیعت کند. گزارش‌ها حاکی است که سعد با درخواست سعودی‌ها برای برخورد با حزب الله موافقت نکرده است.

نهاد مشنوق دستیار سعد الحریری و وزیر کشور لبنان در واکنش به خواسته عربستان گفت: ما گوسفند و یا یک تکه زمین نیستیم که مالکیت آن از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود. در لبنان کارها بر اساس انتخابات صورت می‌گیرد نه بیعت.

عربستان در سوریه هم علیرغم سرمایه‌گذاری هنگفت، توفیقی نداشته است و به نظر نمی‌رسد که سیاست‌های تهاجمی‌ بن سلمان نسبت به تهران بتواند حکومت ایران را وادار به عقب‌نشینی کند.

بن سلمان برای تحقق پروژه عظیم مدرنیزاسیون خود به ثبات در داخل و آرامش در سیاست خارجی نیاز دارد. در حالی که گفته می شود لبنان به عربستان اعلان جنگ کرده و با ایران هم بر روی لبه یک درگیری نظامی‌ حرکت می‌کند، تحقق طرح عظیم چشم انداز ۲۰۳۰، شامل فروش سهام آرامکو در بازارهای بورس، به دلیل عدم ثبات، ممکن است با دشواری روبرو شود. بازداشت‌های اخیر، بلوکه کردن دارایی‌ها، در کنار سیاست خارجی ستیزه جویانه، خبرهای خوبی برای سرمایه گذاران خارجی نیست.

منبع: مهر