بستن تنگه هرمز؛ پاسخ ایران به تحریم‌های نفتی آمریکا/ دو برابر شدن قیمت نفت در پیِ بسته شدن این تنگه + تصاویر

به گزارش نامه نیوز، موقعیت جغرافیایی همواره یکی از عوامل تاثیر گذار بر فرآیند سیاسی کشور‌ها و باعث تنظیم سیاست خارجی آن‌ها بوده است. در این میان تنگه‌ها به عنوان شاهراه‌های حیاتی، نقش بی‌بدیلی در جغرافیای سیاسی کشور‌ها داشته اند، به طوری که تسلط یک کشور بر این تنگه‌ها دستاویز پایداری جهت تأثیرگذاری سیاسی و اهرم فشار بر دیگر کشور‌ها بوده است.

کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس از نظر ذخایر نفتی جزو غنی‌ترین نقاط دنیا هستند، به طوری که تا چند دهه دیگر، ذخایر نفتی بیشتر نقاط رو به اتمام می‌رود و نفت استخراجی به مصرف داخلی رسیده و دیگر توان صادرات نفت ندارند و تنها در خاورمیانه و خلیج‌فارس ذخایر نفتی باقی می‌ماند. با توجه به ذخایر عظیم نفتی، اکتشاف چاه‌های جدید و اتمام نفت دیگر نقاط، توجه کشور‌های صنعتی از جمله اقتصاد‌های نوظهور مانند چین، هند و برزیل به این منطقه جلب شده و همین نکته، یکی از اهداف آمریکا برای حضور در این نقطه را آشکار می‌کند و اگر وضعیت اقتصادی کشور‌های صنعتی رو به بهبود گذارد و کشور‌های نوظهور بیشتر به واردات نفتی روی آورند، وابستگی کشور‌های صنعتی و جهان را به نفت و به ویژه نفت خلیج‌فارس افزایش می‌دهد.

اداره اطلاعات انرژی برآورد کرده که تا سال ۲۰۲۵ کشور‌های خلیج‌فارس ۴/۳۶ میلیون بشکه نفت در روز صادر خواهند کرد، یعنی بیش از دو برابر صادرات کنونی آن‌ها که بالغ بر ۱۷ میلیون بشکه در روز می‌شود.

اما اهمیت خلیج‌فارس (و همچنین تنگه هرمز به جهت حمل و نقل انرژی از آن) تنها به دلیل ذخایر نفت و گاز نیست. این منطقه افزون بر صادرات انرژی، یکی از بازار‌های مصرفی کالا و خدمات صنعتی نیز می‌باشد. هر سال میانگین عبور کشتی‌های نفتکش به ۱۸۷۵ فروند و کشتی‌های تجاری به ۴۰۸۰ فروند می‌رسد که حامل کالا‌های کشور‌های صنعتی به کشور‌های داخلی هستند. کشور‌های حوزه خلیج‌فارس به دلیل اقتصاد تک محصولی، دارای بنیان‌های اقتصادی مستحکمی نمی‌باشند و به شدت نیازمند کالا و سرمایه‌های غرب می‌باشند.

تنگه هرمز آبراهی به طول ۱۹۲ کیلومتر (۱۰۴ مایل دریایی) است که خلیج‌فارس را به دریای عمان و از آنجا به دریای عرب متصل می‌کند. عرض آن در باریک‌ترین نقطه حدود ۳۳ کیلومتر است و پهنای خطوط کشتیرانی در هر جهت فقط ۱.۵ کیلومتر است.

چندی پیش دریادار سیاری، معاون هماهنگ کننده ارتش و فرمانده سابق نیروی دریایی، در گفت‌وگویی اعلام کرد انبار انرژی جهان درمنطقه خلیج فارس قرار دارد و روزانه ۱۷میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز عبور می‌کند، آماری که مورد تأیید آژانس اطلاعات انرژی آمریکاست و باید به آن بیش از ۲ میلیون بشکه میعانات گازی و فرآورده‌ای نفتی را نیز اضافه کرد. این ارقام معادل ۴۰ درصد کل نفت حمل شده توسط کشتی‌های نفت‌کش و نزدیک به ۲۵ درصد کل عرضه جهانی نفت است. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌شده نفت و گاز طبیعی دنیا در خلیج فارس قرار دارد و امنیت تنگه هرمز نقش کلیدی در تأمین بی‌وقفه انرژی دنیا دارد.

شرکت فوریکسا نیز که در حوزه رصد اوضاع نفت و انرژی فعالیت می‌کند می‌گوید که از مجموعه ۱۰۰ میلیون بشکه تولید روزانه نفت در جهان، ۱۷.۴ میلیون بشکه آن از تنگه هرمز صادر می‌شود، یعنی چیزی حدود یک پنجم! که شامل صادرات کشور‌های ایران، عربستان، امارات، عراق، کویت می‌شود که همگی عضو سازمان اوپک هستند. همچنین قطر تمامی گاز خود که بزرگترین صادرکننده گاز در جهان است را از این تنگه صادر می‌کند.

آلبوکرک، دریادار مهاجم پرتغالی به اقیانوس هند و خلیج فارس، معتقد بود هر دولتی بر ۳ تنگه باب‌المندب، هرمز و مالاکا تسلط داشته باشد، بر جهان مسلط خواهد بود که این نظریه تا امروز همچنان معتبر است. در میان ۳ تنگه مذکور، تنگه هرمز در مرکز قرار گرفته و تسلط بر این تنگه به مفهوم تسلط بر ۲ تنگه دیگر خواهد بود. به همین دلیل، در گذشته کشور‌هایی که می‏‌خواستند بر اقیانوس هند مسلط شوند، سعی می ‏کردند قبل از هر اقدامی تنگه هرمز را در اختیار گیرند.

از طرف دیگر امنیت خلیج فارس در گروی امنیت تنگه هرمز است و نیرو‌های دریایی حاضر در منطقه خلیج فارس پشتیبان تأمین امنیت عبور جریان انرژی از تنگه باب المندب بوده و غیر مستقیم بر عبور روزانه ۳ میلیون بشکه نفت از تنگه باب المندب وکانال سوئز نظارت می‌کنند.

اما اهمیت این نقطه استراتژیک خلیج فارس همانطور که باعث افزایش قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران شده است افزایش مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای مانند آمریکا و انگلیس در منطقه را نیز به همراه داشته و باعث ایجاد پایگاه‌های آنان در کشور‌های جنوبی خلیج‌فارس شده که هر یک از کشور‌های منطقه به گونه‌ای از این مسئله به شکلی سود و ضرر می‌بینند. از همین رو اهمیت آن نه تنها برای کشور‌های منطقه، بلکه برای جهان نیز پرواضح است، لذا قطعا هرگونه اخلال در آن در درازمدت شوک اقتصادی عظیمی را نصیب این کشور‌ها خواهد کرد.

بعد از پیروزی انقلاب در ایران، آمریکا با برقراری شدیدترین تحریم‌های نفتی سعی در مقابله با اراده ملت ایران را داشته و دارد، از همین رو نیز حضور بی ثبات کننده آمریکا در منطقه خلیج فارس بار‌ها به تنش‌هایی در منطقه خلیج فارس شده است، برای مثال در تیرماه ۱۳۶۷ ناو ویسنسس آمریکایی یک فروند هواپیمای مسافربری ایرانی را بر فراز خلیج فارس هدف قرار داد که منجر به شهادت ۲۹۰ مسافر آن شد.

در سال ۲۰۱۰ کشتی ژاپنی ام ستار در تنگه هرمز توسط گروهی مرتبط به القاعده هدف قرار گرفت، پرواضح است که گروه‌های تروریستی همچون القاعده سلاح و تجهیزات نظامی خود را از غرب در رأس آن آمریکا و رژیم صهیونیستی دریافت می‌کنند. چندی پیش هم ۴ کشتی سعودی و اماراتی در بندر الفجیره خارج از تنگه هرمز هدف قرار گرفته شدند.

در روز (پنجشنبه ۲۳ خرداد) نیز دو نفت کش در دریای عمان مورد هجوم ناشناس قرار گرفتند که بلافاصله ۴۴ ملوان این دو نفت کش به بندر جاسک در ایران منتقل شدند.

آمریکا به سرعت مسئولیت حملات به نفتکش‌ها در دریای عمان را متوجه جمهوری اسلامی ایران کرد که با پاسخ وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران مواجه شد. وزارت خارجه با اشاره به سفر تاریخی نخست وزیر ژاپن و دیدار آن با رهبر معظم انقلاب تاکید کرد که کسانی که برای ناکام گذاشتن تلاش‌های نخست وزیر ژاپن برای کاستن از تنش‌ها تلاش می‌کردند از این حمله سود می‌برند.

اما به راستی تامین امنیت تنگه هرمز بر عهده کدام کشور بوده و حضور نا امن کننده آمریکا در این منطقه چه توجیهی دارد؟

از دیرباز تنگه هرمز به عنوان نقطه وصل شرق و غرب و رابط خلیج‌فارس و اقیانوس هند می‌باشد و ذخایر عظیم نفت و گاز آن و حجم مبادلات نفتی و تجاری، به این منطقه اهمیت راهبردی می‌بخشد که اهمیت آن به منطقه و کل جهان مربوط می‌باشد. با توجه به اینکه تمامی کشور‌های منطقه تجارت خویش را از این تنگه انجام می‌دهند، بنابراین تداوم امنیت و ثبات تنگه، نقطه اشتراک و منافع تمامی کشور‌های منطقه است که این امر می‌تواند به بهترین فرصت برای همگرایی منطقه‌ای تبدیل شود. با توجه به اینکه ایران بیشترین خط ساحلی را با خلیج‌فارس نسبت به بقیه کشور‌های منطقه دارا بوده و امنیت بیشترین بخش از تنگه با نیروهای ایران می‌باشد، بنابراین می‌توانیم در این همگرایی منطقه‌ای، نقش پیشرو را بازی کنیم.

"تنگه هرمز در کنترل ایران قرار ندارد". مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در پیامی در شبکه اجتماعی توئیتر این سخن کذب را مطرح کرد؛ پمپئو در ادامه این پیام نوشته که ایالات متحده به همکاری با شرکایش برای اطمینان از آزادی کشتی‌رانی و جریان آزاد تجارت در آب‌های بین‌المللی ادامه می‌دهد.

خروج آمریکا از برجام واکنش‌های زیادی را به همراه داشت؛ در یکی از این واکنش‌ها حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان با اشاره به تحریم نفت ایران گفته بود: آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند که می‌خواهند کاملا جلوی صادرت نفت ایران را بگیرند. آن‌ها معنی این حرف را نمی‌فهمند، چرا که اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید این کار را بکنید تا نتیجه اش را ببینید.

سردار سرلشکرپاسدار محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح دربیست و یکمین همایش سراسری فرماندهان، مسئولان و مدیران نیروی دریایی سپاه پاسداران با بیان اینکه هیچ‌گاه از راهبرد‌های جدید دشمن غافل نشده و همواره آن‌ها را رصد می‌کنیم، تصریح کرد: به برکت آمادگی و توانمندی نیروی دریایی سپاه، کشور‌های متخاصم قبل از ورود به تنگه هرمز اضطراب دارند و ظرف یک سال اخیر مطابق حقوق بین الملل رفتار کرده اند و اگر فراتر از آن عمل کنند، با مقابله و اقدامات کنترلی نیروی دریایی سپاه مواجه خواهند شد.

باقری با تاکید بر اینکه خلیج فارس خانه و وطن ما است و دشمنان در خلیج فارس میهمان ناخوانده هستند، گفت: جمهوری اسلامی ایران با نیرو‌های با ایمان، شجاع و شهادت طلب برای نبرد با دشمنان آماده است، همانگونه که پیشکسوتان نیروی دریایی سپاه در دوران دفاع مقدس درخلیج فارس تقابل و رویارویی عزت بخش و اقتدار آفرینی با دشمنان داشتند.

"ملوانان نیروی دریایی آمریکا تضمین می‌دهند که تنگه هرمز باز بماند"؛ این هم سخن بیل اوربن، از فرماندهان ارتش آمریکا است که در مصاحبه‌ای با خبرگزاری آسوشیتدپرس مدعی شده بود که ملوانان نیروی دریایی آمریکا و متحدان منطقه‌ای این کشور تضمین می‌دهند راه عبور کشتی‌های تجاری طبق قوانین بین المللی باز می‌ماند، شاید منظور اوربن همان ملوانانی است که در زمانی که توسط نیروی دریایی سپاه پاسداران دستگیر شدند، بهترین راه برای رهایی را گریه و زاری دیدند.

به گفته جامعه اطلاعاتی آمریکا، ایران توانایی بستن تنگه هرمز را دارد. اگر تنگه هرمز توسط ایران بسته شود برای کشور‌های اروپایی و آمریکا بسیار خسارت بار است. اگرچه برخی چنین عملی را غیرمنطقی می‌دانند، اما در شرایطی که میزان صادرات نفت ایران بر اساس تهدید طرف آمریکایی به «صفر» برسد، بدان معنی است که محدودیت بستن آن برای ایران نیز از بین می‌رود. بر اساس آمار آژانس اطلاعات انرژی آمریکا؛ در صورتی که تنگه هرمز در نبود صادرات نفتی ایران بسته شود؛ عربستان سعودی، قطر و کویت به عنوان صادرکننده و آمریکا، ژاپن و چین به عنوان وارد کننده متحمل سنگین‌ترین ضرر‌ها می‌شوند.

البته تهدید به بستن تنگه هرمز، تهدیدی مسبوق به سابقه و مختص شرایط حاد است. علاوه بر دوره جنگ تحمیلی، ایران سال ۲۰۱۱ در بحبوحه تحریم‌ها نیز چنین تهدیدی کرد و جامعه جهانی این تهدید را جدی گرفت و عقب‌نشینی کرد. اکنون نیز با توجه به جنگ تجاری عریان آمریکا با ایران برای تحریم کامل نفت ایران، ایران به عنوان یک اهرم فشار از این گزینه کمک می‌گیرد، چرا که دیپلماسی بدون ابزار و قدرت نظامی، بی‌اثر است.

آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها نیز بخوبی می‌دانند کوچک‌ترین تحرک در تنگه هرمز (نه حتی بستن آن) باعث افزایش قیمت نفت و بنزین و بالا بردن هزینه‌های این کشور‌ها خواهد شد، زیرا بیش از ۱۷ میلیون بشکه نفت خام (بیشتر از یک‌سوم حمل‌ونقل نفتی جهان از راه دریا) روزانه از تنگه هرمز عبور می‌کند که تحرکات نظامی سبب بالا رفتن هزینه‌های بیمه کشتی‌ها و بالا رفتن اتوماتیک قیمت نفت خواهد شد. با توجه به روحیه کاسب‌کارانه دولت آمریکا، بعید است آن‌ها این تهدید را جدی نگیرند و دست از تحریم‌های غیرقانونی فزاینده علیه ایران نکشند.چراکه در غیر این صورت آن‌ها شاهد «ضرر همگی با هم» خواهند بود.

گوردون داف نظامی سابق آمریکایی در این زمینه گفته است: سال‌ها قبل در تیمی عضویت داشتم که در خصوص تنگه هرمز مطالعه می‌کرد، در این مطالعه دریافتیم که ایران نه تنها قادر است تنگه هرمز را ببندد و هر کشتی نظامی و غیرنظامی را در صد‌ها مایل دورتر از سواحل خود هدف قرار دهد، بلکه قادر است این تنگه را تا زمانی که لازم باشد بسته نگه دارد، ظرف ۴۸ ساعت از بسته نگه داشتن تنگه هرمز، بازار‌ها و ارز‌های غربی دچار فروپاشی خواهند شد و نتایج اقتصادی چنین اقدامی، غیرقابل جبران خواهد بود.

نیویورک تایمز نیز در مقاله‌ای به قلم سه تحلیلگر این روزنامه آمریکایی یعنی تام شانکر، اریک اشمیت و دیوید سنگر نوشت: مقامات ارشد پنتاگون از توانایی ایران در بستن تنگه هرمز آگاهند و به همین خاطر هشت مین روب به خلیج فارس آورده اند تا زمان بسته شدن این تنگه را کوتاه کنند. ایالات متحده به آرامی نیرو‌های کمکی بیشتری را به خلیج فارس فرستاده است تا از تلاش احتمالی ایران برای بستن تنگه هرمز جلوگیری کند.

گفتنی است چندی پیش رئیس سازمان اطلاعات دفاعی آمریکا نیز هشدار داده بود در صورت تهدید ایران ممکن است این کشور تنگه هرمز را مسدود کند.

ژنرال رونالد برگس رئیس سازمان اطلاعات دفاعی آمریکا نیز در نشست کمیته سرویس‌های مسلح سنای آمریکا ادامه داد: ایران دست کم به طور موقت می‌تواند تنگه هرمز را مسدود کند، این کشور حتی می‌تواند عواملی را در سرتاسر جهان به کار گیرد تا به منافع آمریکا ضربه بزند.

شبکه تلویزیونی و رادیویی "دویچه وله" اعلام کرد تا زمانی که اقتصاد جهان به میزان زیادی بر عرضه نفت اتکا دارد؛ احتمالا بستن جزئی یا کوتاه مدت تنگه هرمز باعث افزایش قیمت‌های نفت به میزان چشمگیری خواهد شد و به گسترش نگرانی در تمامی بازار‌های مالی جهان خواهد انجامید.

کویت، قطر، بحرین، عراق و امارات شاهد توقف محموله‌های نفتی خود خواهند بود، در حالی که عربستان مجبور خواهد شد از طریق بندر‌های خود در دریای سرخ به صادرات خود ادامه دهد. طبیعتا با وجود کشمکش [فعلی]بزرگ در منطقه احتمالا این مسئله به درگیری نظامی تبدیل شود.

جیمز ویلیامز کارشناس انرژی شرکت بین المللی انرژی "دبلیو تی آر جی اکونومیکس" در به صفر رسیدن صادرات نفت ایران تردید کرد و گفت تهدید به بستن تنگه هرمز آشکار است، اما من پیش بینی می‌کنم آن‌ها مانور‌های دریایی را در نزدیکی این تنگه مانند گذشته انجام دهند، این امر قیمت‌ها را افزایش می‌دهد و آن‌ها درآمد‌های بیشتری از هر میزان نفتی که صادر می‌کنند، بدست می‌آورند.

عاصم جهاد سخنگوی وزارت نفت عراق نیز با اعلام اینکه بسته شدن تنگه هرمز توسط ایران قیمت نفت را به دو برابر میزان کنونی افزایش می‌دهد گفت: بسته شدن تنگه هرمز تمامی کشور‌های تولیدکننده نفت را تحت تأثیر این امر قرار خواهد داد.

او ادامه داد: تمامی دولت‌های جهان تلاش می‌کنند تا مانع بسته شدن تنگه هرمز شوند زیرا بسته شدن آن به ضرر اقتصاد تمام کشور‌های جهان که اکنون از بحران شدیدی رنج می‌برند، تمام خواهد شد.در صورت بسته شدن تنگه هرمز، حتی برای ساعاتی محدود، قیمت نفت دو برابر خواهد شد.

چندی پیش نیز معاون نخست وزیر عراق با پیش بینی افزایش قیمت نفت به ۱۵۰ دلار در صورت بسته شدن تنگه هرمز گفت: اگر تنش بین ایران و غرب افزایش پیدا کند با قیمت‌هایی روبرو می‌شویم که تاکنون کسی ندیده است.

حال اما باید دید که در نهایت آمریکا پرونده تلاش های محکوم به شکست خود برای ایجاد بحران در غرب آسیا را مختومه خواهند خواند و یا همچنان در صدد ایجاد بحران برای این منطقه استراتژیک خواهد بود؟ به راستی واکنش ایران در برابر این چالش ها چه خواهد بود؟ آیا در صورت تصمیم ایران برای بستن این نقطه جامعه جهانی همچنان یارای بر سر پا ایستادن خواهد داشت؟

کارشناسان معتقد هستند که با توجه به ظرفیت های موجود برای جمهوری اسلامی ایران، به نظر می رسد ابزار مد نظر برای بستن تنگه هرمز، نظامی باشد. از این رو، باید دید که از حیث نظامی، چه توانمندی هایی برای ایران، جهت بستن تنگه وجود دارد. به طور کلی، توانمندی ایران در زمینه درگیری های دریایی، پایین نیست. طبق طبقه بندی سایت Global Fire Power ، ایران از نظر توانمندی نظامی دریایی،چهارمین قدرت جهان است و چندان از آمریکا ضعیف تر نیست. بنابراین دست و پای ایران برای بستن یا مختل کردن عبور و مرور بسته نیست و در زمینه توانمندی نظامی کلاسیک دریایی، قدرتمند است.

آمریکایی ها به خوبی می دانند که ابزارهای زیادی از جمله مین دریایی، زیردریایی، قایق های تندرو، موشک های کروز بردِ بلند و بردِ کوتاه، ناوهای جنگی، موشک های بالستیک، بالگردها، قایق های پرنده، توپخانه و سامانه های راکتی و جنگنده بمب افکن های ایرانی در تنگه هرمز منتظر استقبال از نیروهای آنان هستند.

اهمیت تنگه هرمز تنها به دلیل صادرات نفت نیست؛ ناوگان پنجم آمریکا به عنوان یکی از مهم‌ترین و استراتژیک ترین پایگاه‌های نظامی جهان در بحرین قرار دارد؛ انواع ناوهای موشک‌انداز، اسکورت و هواپیمابر به همراه تأسیسات عظیم لجستیکی و هدایت مرکزی آنها در پایگاه بحرین مستقر است، پس اگر جمهوری اسلامی ایران بخواهد این گزینه را عملی کند، قطعا کمر یانکی‌ها خواهد شکست.