پایگاه‌های نظامی خارجی در شمال سوریه؛ بازی منافع در "میدان مین"

به گزارش نامه نیوز، شبکه الجزیره با انتشار گزارشی درباره تحولات اخیر شمال و شمال شرق سوریه و بازگشت نیروهای آمریکا به این مناطق نوشت: عملیات چشمه صلح درست زمانی آغاز شد که نیروهای آمریکا خروج از پایگاه‌های خود در منطقه مورد نظر ترکیه را آغاز کردند اما چندان طول نکشید که واشنگتن بار دیگر برای نجات هم‌پیمانان کرد خود که با امضای توافق آتش‌بس در مقابل حمله ترکیه عقب‌نشینی کرده بودند، آنکارا را تحت فشار قرار داد.

ابهام مواضع واشنگتن - در قبال "هم‌پیمانان متخاصم" خود؛ یعنی ترکیه و کردها، طرف کرد را بر آن داشت تا کانال مذاکره با دولت دمشق ایجاد کند که به توافقی برای ایستادن در مقابل ترکیه با استقبال روسیه منجر شد.

در مقابل ترکیه به روسیه متوسل شد، مسکو از این وضعیت استفاده کرد و پیشنهاد دستیابی به توافقات برای دور کردن یگان‌های مدافع خلق کرد از مرزها، راه‌اندازی گشت‌زنی‌های مشترک و توقف گسترش عملیات ترکیه هرچند به طور موقت را به آنکارا داد.

با توجه به این تحولات، واشنگتن که پیشتر خروجش از شمال سوریه را اعلام کرده بود، بار دیگر اقدام به استقرار در این منطقه کرد و نیروهای این کشور به برخی از پایگاه‌های خود بازگشتند و پایگاه‌های دیگری را نیز تجهیز کردند. آمریکا این اقدام را با ادعای حفاظت از میادین نفتی سوریه در مقابل داعش و جلوگیری از تسلط دولت سوریه و یا روسیه که واشنگتن را به سرقت نفت سوریه متهم کرده بود، توجیه می‌کند.

در سایه اختلافات ترکیه و روسیه، اظهارات متناقضی درباره خروج یگان‌های مدافع خلق کرد از نوار مرزی مشترک سوریه و ترکیه و تأیید توسط مسکو و مخالفت آنکارا با آن همزمان با سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به واشنگتن و دیدار با دونالد ترامپ، همتای آمریکایی‌اش مطرح شد. روسیه پنج‌شنبه به طور ناگهانی از ایجاد یک پایگاه نظامی جدید در شهر قامشلی در عمق منطقه مورد نظر ترکیه خبر داد که نیمی از آن تحت کنترل نیروهای دولتی سوریه است و نیم دیگر آن توسط نیروهای کرد اداره می‌شود.

با توجه به این تحول، شاید مسکو پس از تسلط بر برخی از پایگاه‌ها و مراکز نظامی تخلیه شده توسط نیروهای واشنگتن در شمال و شمال شرق سوریه، نقشه تسلط بر منطقه مذکور را بار دیگر ترسیم کند.

استقرار آمریکا

آمریکا ساخت پایگاه‌ها و مراکز نظامی خود برای حمایت از یگان‌های مدافع خلق کرد سوریه و تسلط بر مناطق تصرف شده توسط داعش را عملاً در سال ۲۰۱۵ آغاز کرد و تا پیش از آغاز عملیات چشمه صلح ترکیه حدود ۲۰۰۰ سرباز آمریکایی در ۲۳ پایگاه و مرکز نظامی در سوریه مستقر بودند.

مواضع نظامی آمریکا در استان‌های مختلف سوریه به شرح زیر است:

ـ پنج موضع در استان حسکه (شمال شرق سوریه) در مناطق "رمیلان"، "الوزیر"، "تل بیدر"، "صوامح صباح الخیر" و "الشدادی".

ـ پنج مرکز نظامی در رقه (شمال شرق سوریه) در مناطق "الطبقه"، "حاوی الهوا"، "جزرا"، "معمل السکر" و "عین عیسی".

ـ چهار موضع در استان دیرالزور (شرق) در میدان نفتی "العمر"، میدان گازی "کونکو" و میادین نفت و گاز "الجفره" و "التنک".

ـ پنج موضع در عین العرب (کوبانی) از توابع استان حلب (شمال سوریه) در مناطق "خراب العشق"، "السبت"، "الجلبیه"، "مشتی نور" و "صرین".

ـ سه پایگاه در منبج از توابع استان حلب در مناطق "السعیدیه"، "الدادات" و "الصوامع".

ـ پایگاه التنف در مثلث مرزهای صحرایی سوریه، اردن و عراق که نیروهای آمریکا و ائتلاف بین‌المللی در آن مستقر هستند.

طبق گفته منابع رسانه‌ای ترکیه‌ای و منابع محلی سوری نیروهای آمریکا در جریان عملیات چشمه صلح از ۱۶ پایگاه و مرکز نظامی در منبج، کوبانی، رقه و حسکه خارج شدند.

با این حال و علی‌رغم خروج نیروهای آمریکا از تمامی پایگاه‌هایشان در رقه، منبج و کوبانی اما واشنگتن حضور نظامی‌اش در دیرالزور که سرشار از نفت است و همچنین پایگاه‌های نظامی در میادین نفتی حسکه را حفظ کرد.

نیروهای آمریکایی از پایگاه‌ها و نقاط امنیتی تل بیدر، صوامح، صباح الخیر، الوزیر در حسکه، الطبقه، حاوی الهوا، جزرا، معمل السکر، عین عیسی در رقه، خراب العشق، الجلبیه، السبت، مشتی نور، صرین در عین العرب، السعیدیه، الدادات و صوامح در منبج عقب‌نشینی کردند.

نظامیان آمریکا چند روز قبل از آغاز عملیات چشمه صلح ۴ برج دیده‌بانی خود در مرز میان سوریه و ترکیه را نیز تخلیه کردند.

این در حالی است که ارتش آمریکا بعد از توقف عملیات مذکور به شش پایگاه و ایست بازرسی خود بازگشت. ارتش آمریکا همچنین نیروهایش را به پایگاه "جزرا" در رقه بازگردانده و تعدادی از نظامیان خود را برای حفاظت از پایگاه "معمل السکر" به این پایگاه اعزام کرده است.

همچنین رسانه‌های ترکیه از اقدام آمریکا در زمینه احداث دو پایگاه در دیر الزور و ارسال تجهیزات و نیروهایی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ سرباز به آن مناطق به اضافه تجهیزات و خودروهای ضد گلوله و آتشبارها خبر داده بودند.

منابع محلی سوری نیز اخیرا از ورود دو کاروان نظامی آمریکایی به اراضی سوریه در قامشلی و استقرار کاروان اول در قحطانیه و کاروان دوم در روستای "هیمو" در غرب قامشلی خبر دادند. این دو منطقه که نیروهای آمریکا در آن مستقر شده‌اند در کمربندی قرار دارد که نیروهای ترکیه و روسیه مشغول گشت‌زنی مشترک زمینی در آن هستند.

آمریکا با استقرار در این مناطق و پایگاه‌ها تسلط میادین نفتی را به دست خواهد گرفت و حضور خود را در مرزهای ترکیه و سوریه تقویت می‌کند، طوری که دو پایگاهی که قرار است تاسیس شوند در فاصله ۳۵ کیلومتری یکدیگر قرار دارند و به عبارت دیگر ممکن است که نیروهای آمریکایی در مسیر گشت‌زنی مشترک ترکیه و روسیه قرار بگیرند.

استقرار روسیه

نیروهای روسیه عمدتاً در پایگاه دریایی "طرطوس" در سواحل دریای مدیترانه و پایگاه هوایی "حمیمیم" در لاذقیه در غرب سوریه مستقر شده‌اند. مسکو و دولت سوریه توافق‌نامه‌ای را در اوت ۲۰۱۵ امضا کردند که به نیروهای روس اجازه می‌دهد در هر زمان به طور رایگان و تا اطلاع ثانوی از پایگاه حمیمیم استفاده کنند.

مسکو همچنین کنترل فرودگاه نظامی حماة را به دست دارد که پایگاه عملیات‌های هوایی آن محسوب می‌شود. در جنوب نیز نیروهای روسیه در پایگاه نظامی "تدمر" در مرکز صحرای سوریه در استان حمص و دو فرودگاه نظامی "الشعیرات" و "طیاس" شناخته شده با نام "تی‌فور" در همین استان حضور دارند.

ارتش روسیه پنج‌شنبه نیز از اقدامی سریع و ناگهانی خود برای استقرار بالگردها و سامانه دفاع موشکی زمین به هوا در یک پایگاه نظامی در قامشلی در نزدیکی منطقه‌ای که آمریکایی‌ها در آن مستقر هستند، خبر داد. بدین ترتیب مسکو حضور خود در سوریه را از مرکز و غرب تا شمال شرق گسترش داد.

در همین راستا، مسکو اعلام کرد که بالگردهای آن وارد پایگاه مذکور در قامشلی شدند و این بالگردها به پلیس نظامی روسیه که درحال گشت‌زنی مشترک با ترکیه در این منطقه مرزی هستند، کمک خواهند کرد.

نیروهای روسیه برای تسلط بر مواقع و مواضع تخلیه شده توسط نیروهای آمریکا اقدام به استقرار در هفت پایگاه در منطقه "متراس" در حومه کوبانی و پایگاه‌های السعیدیه و صرین در شمال غرب منبج کردند.

نیروهای روس همچنین پایگاه‌های نظامی دیگری را نیز در استان رقه و حومه شرقی حلب احداث کرده‌اند، پایگاه‌ها اول در فرودگاه نظامی "الطبقه" و پایگاه دوم در شهر عین عیسی در شمال شهر رقه و در خط تماس با نیروهای ترکیه، یگان‌های مدافع خلق کرد و ارتش سوریه قرار دارند. پایگاه سوم روسیه در لشکر ۱۷ پیاده نظام در شمال شرق سوریه و در مجاورت شهر رقه واقع شده است و آخرین پایگاه نیز پایگاهی در روستای السبت در شمال صرین است.

مداخله ترکیه

در تاریخ ۲۲ فوریه ۲۰۱۵، نیروهای ترکیه به طور موقت مقبره جد سلیمان شاه، بنیانگذار امپراتوری عثمانی را از محل سابق خود در روستای "قره قوزاق" در استان حلب به خاک ترکیه منتقل کردند و سپس آن را دوباره به سوریه و روستای "أشمه" که تنها ۳۰۰ کیلومتر از ترکیه فاصله دارد، بازگرداندند. این اقدام پس از آن رخ داد که این مقبره چندین بار توسط داعش محاصره شد و این گروه تهدید کرد که آن را منفجر خواهد کرد.

پنجاه تانک، ۱۰۰ خودروی نظامی مختلف و ۵۷۲ تن از عناصر دستگاه‌های امنیت نظامی در انتقال مقبره سلیمان شاه شرکت داشتند و امنیت عقب نشینی ۴۰ سرباز ترک از بین محافظان این مقبره را تضمین کردند.

ترکیه نخستین مداخله نظامی مستقیم خود در سوریه را با عملیات سپر فرات (بین ۲۴ اوت ۲۰۱۶ و ۳۱ مارس ۲۰۱۷) آغاز کرد و نیروهای تحت حمایت ترکیه و نیروهای موسوم به "ارتش آزاد سوریه" مورد حمایت آنکارا توانستند عناصر داعش و یگان‌های مدافع خلق کرد " YPG" را از منطقه مرزی بیرون کنند. نیروهای ترکیه کنترل منطقه میان عفرین و منبج را به دست گرفتند و نیروهای مدافع خلق کرد را به شرق رود فرات تبعید کردند و عناصر داعش را نیز از جرابلس، دابق و الباب در استان حلب در شمال غربی سوریه بیرون کردند.

سپس، نیروهای ترکیه که از ارتش آزاد سوریه حمایت می‌کردند، عملیات "شاخه زیتون" را آغاز کردند که از ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ تا ۲۴ مارس ۲۰۱۸ ادامه داشت و طی آن نیروهای ترکیه کنترل شهرها و روستاهای تحت کنترل YPG و منطقه عفرین در استان حلب در شمال غربی سوریه را به دست گرفتند.

در نهایت، آنکارا با مشارکت نیروهای موسوم به "ارتش ملی سوریه" عملیات "چشمه صلح" را در ۹ اکتبر ۲۰۱۹ آغاز کرد که در حال حاضر و طبق توافق با واشنگتن و سپس با مسکو، موقتاً متوقف شده است. هدف از این عملیات اخراج نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) و همچنین ایجاد "منطقه امن" به طول ۴۸۰ کیلومتر و عرض ۳۰ کیلومتر از نوار مرزی شرق فرات تا مرز عراق بود.

آنکارا پایگاه‌های نظامی در مناطق الباب، جرابلس، اعزار و عفرین دارد و این مناطق به طور کامل تحت تسلط ترکیه قرار دارند و اردوغان اخیرا از قصد کشورش برای ایجاد تعدادی برج دیده‌بانی یا پایگاه در منطقه امن در چارچوب عملیات چشمه صلح خبر داد، که در حال حاضر ساخت برخی از این پاسگاه‌ها در راس العین و تل‌أبیض را آغاز کرده است که در جریان عملیات چشمه سلح بر آنها مسلط شد.

ترکیه از سال ۲۰۱۷، تاکنون حدود ۱۲ برج دیده‌بانی را در استان‌های ادلب، حماة و حلب پس از توافق با طرف روس و ایرانی ایجاد کرده است تا بتواند آنچه توافقنامه "کاهش تنش" در مناطق میان نیروهای ارتش سوریه و اپوزیسیون خوانده می‌شود را اجرا کند اما برخی از این مناطق مانند "مورک" در حومه حماة در حال حاضر تحت کنترل نیروهای نظام سوریه هستند.

اهداف طرف‌های مختلف

هدف ادعا شده از حضور نظامی آمریکا در سوریه نبرد با داعش و حمایت از متحدین کرد خود برای حفظ تسلط بر مناطق تحت کنترل این نیروها است اما هدفی که واشنگتن اخیرا اعلام کرد دایره اهداف حضور نظامی آمریکا در سوریه را بزرگتر کرده و شامل حفاظت از میادین نفتی تحت کنترل خود می‌شود و طبق ادعای ترامپ این مهمترین هدف آنهاست.

واشنگتن همچنین به دنبال حمایت از یگان‌های مدافع خلق کرد سوریه و کمک به آنها برای تسلط بر هزاران مظنون داعشی است که توسط کردها در هفت زندان نگهداری می‌شوند.

اما طرف روس، حضور نظامی این کشور در سوریه سابقه طولانی دارد و طبق توافق‌های روسیه با نظام سوریه برای چند دهه تمدید خواهد شد. روسیه در ابتدای حضور در سوریه اعلام کرد که هدف این کشور از این حضور مبارزه با تروریسم و حمایت از نظام سوریه برای ایستادن در برابر گروه‌های تروریستی است.

مسکو منافع خود و هم‌پیمانش یعنی بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه را دنبال می‌کند و سرمایه‌گذاری مسکو در مواضعی که نیروهای آمریکا از آن خارج شدند و تلاش آن برای پر کردن شکاف‌ها و همچنین اجازه ندادن به طرف‌های دیگر برای سوء استفاده از این مواضع، به خوبی بیانگر این مسأله است.

روس‌ها با حمایت از دولت سوریه برای اعمال دوباره حاکمیت دولت سوریه بر مناطقی هستند که همچنان تحت کنترل گروه‌های مخالف و یا یگان‌های مدافع خلق کرد در شمال و شمال شرق این کشور است.

هدف اعلام شده آنکارا نیز مبارزه با "گروه‌های تروریستی" مانند داعش و یگان‌های مدافع خلق کرد است که آنکارا آن را دنباله روی حزب کارگران کردستان "PKK" می‌داند. ترکیه همچنین به دنبال پاکسازی مناطق مرزی مذکور از یگان‌های مدافع خلق کرد و بازگرداندن حدود دو میلیون آواره سوری از مجموع ۳.۶ میلیون آواره‌ مستقر در ترکیه به منطقه امن در داخل خاک سوریه است.

در سایه تداخل این مناطق تحت کنترل و اختلاف در اهداف آنها، این طرف‌ها خود را در موقعیتی چالش‌برانگیز در "میدان مین" شمال سوریه می‌بینند و این تعامل را از طریق بازنگری در محاسباتشان و باقی گذاشتن فضایی برای مانور به منظور برطرف کردن ترس طرف‌های دیگر، حفاظت از منافع‌شان، خودداری از برخورد و تقابل مستقیم و یا دست‌کم استفاده از هم‌پیمانان محلی برای انجام این مأموریت در صورت ضرورت انجام می‌دهند.