چکاندن ماشه اسلحه‌ای که پر نیست

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

پیچیدگی‌های مکانیسم ماشه زیربنای شورای امنیت را به چالش کشیده است. سازوکاری که در توافق هسته‌ای و قطعنامه 2231 شورای امنیت اتخاذ شد تا اگر ایران از تعهدات خود تخطی کند تحریم‌های گذشته بازگردد. حالا آمریکایی که خودش دو سال است برجام را ترک کرده و تحریم‌های یکجانبه را بر تهران اعمال کرده رسما درخواست مکانیسم ماشه داده است و خواستار بازگشت شش قطعنامه تحریمی سازمان ملل علیه ایران شده است. دوگانگی‌های پیش آمده درباره مبنای حقوقی این تصمیم آمریکا شاید با یک جمله صریح در برجام حل می‌شد اینکه در این توافق ذکر شود «اگر عضوی از توافق از آن خارج شد دیگر حق بکارگیری مکانیسم ماشه را ندارد.» فقدان چنین جمله‌ای که صریحا در توافق آمده باشد این فرصت را به آمریکا داده تا از ابهام در برجام استفاده کند و توافق را جدای از قطعنامه 2231 بداند و حالا خواستار بازگشت تحریم هم بشود! مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا روز جمعه در کنفرانسی خبری با اعلام فعال‌سازی روند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در حالی که تهران را حامی تروریسم خواند گفت: پیام ما بسیار بسیار ساده است. ایالات متحده هرگز اجازه نخواهد داد که بزرگترین حامی تروریسم در جهان آزادانه به خرید و فروش هواپیما، تانک، موشک و دیگر سلاح‌های متعارف مشغول شود. پمپئو در اظهارات خود مدعی شد که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند محدودیت‌هایی بر روی آزمایش‌های بالستیک و فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کند. وی همچنین با انتقاد از عدم حمایت اروپا از قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی گفت: آن‌ها هیچ گزینه‌ای را پیش‌رویمان نگذاشتند. هیچ کشوری جز ایالات متحده شجاعت ارائه قطعنامه نداشت. آن‌ها تصمیم گرفتند که طرف نظام ایران را بگیرند. اقدام آن‌ها مردم یمن، لبنان، عراق، سوریه و حتی ملت خودشان را در خطر قرار داد. پیش از اینکه پومپئو از واشنگتن به نیویورک برود و رسما درخواست آمریکا را به رئیس دوره‌ای شورای امنیت بدهد رئیس جمهوری آمریکا در نشستی خبری که با موضوع سیاستهای این کشور در خاورمیانه برگزار شد، اظهار کرد: از پمپئو، وزیر خارجه خواستم سازمان ملل را از قصد آمریکا برای بازگرداندن «تقریبا تمامی» تحریم‌های ایران با خبر کند. این همان مکانیسم ماشه است. او با انتقاد دوباره از دولت باراک اوباما برای امضای برجام ادعا کرد که دولتش «اجازه نمی‌دهد» برنامه‌های هسته‌ای ایران ادامه پیدا کند. > آزمون روسیه و چین اما این تصمیم و اقدام آمریکا با مخالفت سایرین همراه شده است. سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه روز پنج‌شنبه اعلام کرد که بیانیه‌های ایالات متحده در خصوص اعمال تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران پوچ و بی‌معنی بوده و همچنین این کشور هیچ اساس حقوقی و سیاسی برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران ندارد. وی همچنین بیان کرد که این اقدام آمریکا می‌تواند به وقوع بحرانی در شورای امنیت سازمان ملل منجر شود. همچنین اسپوتنیک به نقل‌از ریابکوف مدعی شده که تهدیدات آمریکا علیه چین و روسیه برای همکاری با ایران هیچگونه اساسی ندارند. ریابکوف در این خصوص گفت: پس از آنکه ایالات متحده از برجام خارج شد، تمام حقوقش ذیل این توافق را از دست داد. از نظر ما، آمریکا هیچ حقی برای استفاده از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ علیه ایران ندارد. اینکار پوچ و بی‌معنی است. ما این اقدامات آمریکا را محکوم می‌کنیم. وی ادامه داد: هرگونه بیانیه‌ای که ایالات متحده در خصوص اینکه چین و روسیه باید به عواقب کارهایشان فکر کنند، باعث نخواهد شد که ما مواضع‌مان را تغییر دهیم. علاوه بر این سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنش به تلاش آمریکا درخصوص فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: تقاضای آمریکا فاقد اساس حقوقی و منطق است. این چیزی جز نمایش سیاسی که توسط آمریکا طراحی شده نیست. این درخواست حمایت اعضای شورای امنیت را دریافت نخواهد کرد و جامعه بین‌المللی نیز آن را قبول نخواهند کرد. وی ادامه داد: برجام که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ گرامی داشته شده، از نیروی قوانین بین‌المللی برخوردار است. آمریکا در مه ۲۰۱۸ به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و تحریم‌های یکجانبه غیرقانونی را علیه آن اعمال کرد. این نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بود. آمریکا با خروج از برجام دیگر جزئی از طرفین برجام محسوب نمی‌شود و هیچ حقی برای درخواست فعال‌سازی مکانیسم بازگشت تحریم‌ها از شورای امنیت آنطور که در قطعنامه ۲۲۳۱ ذکر شده ندارد. این درحالی است که مایک پومپئو به چین و روسیه هشدار داد اگر از مکانیسم ماشه‌ای که آمریکا به راه انداخته تخطی کنند تحریم‌های ایالات متحده گریبان مسکو و پکن را هم خواهد گرفت. او در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز گفت: هرزمان که دیدیم کشوری تحریم‌های کنونی ما را نقض می‌کند، آن کشور را مسئول دانستیم. ما اینکار را در خصوص تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل نیز انجام خواهیم داد. > مخالفت اروپا اما تنها روسیه و چین نیستند که اعلام مخالفت کرده اند، اروپا نیز در همین زمینه بیانیه‌ای را منتشر کرد. در این بیانیه آمده است: فرانسه، آلمان و پادشاهی متحده (انگلیس) توقف مشارکت آمریکا از برجام را در تاریخ ۸ «می» ۲۰۱۸ مد نظر قرار دادند» و می‌افزاید: موضع ما درباره اثربخشی درخواست آمریکا وفق قطعنامه ۲۲۳۱ به طور واضح به ریاست و اعضای شورای امنیت اعلام شده و ما نمی‌توانیم از این اقدام (آمریکا) که با تلاش‌های کنونی ما در خصوص حفظ برجام ناسازگار است حمایت کنیم. بیانیه یادشده می‌افزاید: تروئیکای اروپایی به حفظ فرآیند‌ها و سازوکار‌هایی که اساس چندجانبه‌گرایی است پایبند هستند؛ بنابراین ما از تمام اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌خواهیم تا از هر اقدامی که باعث تعمیق اختلافات در شورا می‌شود و یا پیامد‌های منفی جدی در پی دارد پرهیز کنند. سه کشور اروپایی عضو برجام در این بیانیه تصریح کردند که به رغم چالش‌های قابل توجهی که خروج آمریکا از برجام به‌وجود آورده همچنان به این توافق پایبند هستند: «ما بر این باور هستیم که عدم پایبندی سیستماتیک ایران به برجام را باید از طریق گفتگو با مشارکت‌کنندگان این توافق، شامل برگزاری کمیسیون مشترک برجام و سازوکار حل اختلاف این توافق مورد توجه قرار دهیم.» البته بیانیه یادشده می‌افزاید: برای حفظ این توافق ایران باید تمام اقداماتی را که با تعهداتش در این توافق ناسازگار است به عقب بازگردانده و بدون فوت وقت با پایبندی کامل به برجام بازگردد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز جمعه در پی درخواست آمریکا مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه در بیانیه‌ای اعلام کرد: همانطور که بارها یادآور شده‌ام، آمریکا به‌طور یکجانبه مشارکت در برجام را در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ متوقف کرده و متعاقب آن در هیچ فعالیت مربوط به توافق هسته‌ای ایران شرکت نکرده است؛ بنابراین آمریکا با توجه به اینکه کشور مشارکت‌کننده در برجام نیست، نمی‌تواند از روند بازگشت تحریم‌های پیش‌بینی شده طبق قطعنامه ۲۲۳۱، استفاده کند. جوزپ بورل تاکید کرد که به عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، هر کاری انجام خواهد داد تا این توافق‌نامه حفظ و به‌طور کامل از سوی همه طرف‌ها اجرا شود. وی افزود: برجام همچنان یک عامل اصلی در جلوگیری از تکثیر جهانی سلاح‌های هسته‌ای و برقراری ثبات منطقه‌ای است. > ظریف: با هر نتیجه‌ای مردم برنده اند! در ایران نیز تیم وزارت خارجه هرگونه اقدام آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل را محکوم کردند. محمد جواد ظریف در یادداشتی خطاب به مردم ایران نوشته است:«ترامپ که زمانی با افتخار خروج خود از برجام را اعلام می‌کرد و توافق با ایران را ناچیز می‌شمرد، امروز به این نتیجه رسیده است که «با زبان زور نمی‌توان با ایران صحبت کرد.» امروز بیهوده تلاش می‌کند که با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، به مقابله با همان قطعنامه و حتی تمامیت شورای امنیت برود؛ خود را سراسیمه «مشارکت کننده» در برجام معرفی می‌کند که بتواند بدون کمترین حقی از سازوکار پیچیده و زمان‌بر بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده علیه ایران - آن هم از مسیر میان‌بر - سوءاستفاده کند؛ اما این بار هم در برابر توان دیپلماسی قدرتمندِ متکی به مردم دلاور ایران کم می‌آورد.» او می‌افزاید: «امروز هم با دبیرکل ملل متحد تلفنی مذاکره کردم و هم یک نامه حقوقی محکم و قوی (که جوانان متخصص و متعهد این کشور ظرف چندین روز گذشته در تدوین آن به بنده کمک کردند) به رئیس دوره‌ای شورای امنیت (اندونزی) ارسال کردم تا با یکجانبه‌گرایی و قانون‌گریزی آمریکا مقابله کنیم که به یاری خدا حتما یک بار دیگر طعم انزوا را به قانون‌شکنان آمریکایی خواهیم چشاند». با این حال یک جمله از ظریف وجود دارد که جای تامل دارد. او گفته:« به هر حال، "هر نتیجه‌ای رخ دهد"، پیروزی از آن ملت ایران است، چرا که همیشه با منطق و بیان نیکو از منافع کشور و مردم دفاع کرده‌ایم نه با هیاهو و جنجال.» در همین حال معاون سیاسی وزیر امور خارجه در واکنش به تلاش غیرقانونی آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: اطمینان داریم که شورای امنیت به ایالات متحده اجازه نخواهد داد که از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سوءاستفاده کند تا به هدف اعلام‌شده خود یعنی از بین بردن این قطعنامه برسد. سیدعباس عراقچی در توییتی به زبان انگلیسی نوشت: «ابلاغیه آمریکا به لحاظ حقوقی فاقد هرگونه صلاحیتی برای موثر واقع شدن است. این ابلاغیه بی‌اعتبار و بی‌ارزش است. هیچ‌یک از اعضای باقیمانده در برجام قائل نیستند که این ابلاغیه می‌تواند به اجرا درآید. اطمینان داریم که شورای امنیت به ایالات متحده اجازه نخواهد داد که از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سوءاستفاده کند تا به هدف اعلام‌شده خود یعنی از بین بردن این قطعنامه برسد.» همچنین پس از اعلام رسمی تصمیم آمریکا مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران توسط سازمان ملل، مجید تخت روانچی در کنفرانسی خبری اظهار کرد: آمریکا ارتباطی به برجام ندارد. آمریکا تلاش می‌کند با بهره‌برداری از زور، تحریم‌هایی را علیه ایران تحمیل کند که این کار غیر قابل قبول است. وی ادامه داد: این کشور با توجه به خروج از توافق هسته‌ای صلاحیت چنین کاری را ندارد و سازمان ملل متحد باید در برابر تلاش‌های واشنگتن که نقض قوانین بین‌المللی است، بایستد. تخت روانچی تاکید کرد: ادله حقوقی آمریکایی‌ها بسیار سخیف بود و پیش‌بینی می‌کنم که آمریکایی‌ها شکست می‌خورند. وی ادامه داد: آمریکا به تخریب‌گری دیپلماتیک خود در سازمان ملل برای بازگرداندن تحریم‌ها، دو سال بعد از خاتمه مشارکتش در برجام، ادامه می‌دهد. هیچ جوسازی یا بازی‌های هیجانی برای قبولاندن این ادعای جعلی کمک نمی‌کند. > نفوذ سیاسی درباره سرنوشت مکانیسم ماشه گفتگو کردیم با یک کارشناس مسائل بین‌الملل. مرتضی مکی به «آفتاب یزد» گفت:«در حدود سه سال گذشته آمریکایی‌ها تلاش کردند از ابزارهای اقتصادی و سیاسی علیه ایران استفاده کنند و تا حدی نیز توانستند بر روی اقتصاد کشور تاثیر بگذارند و علاوه بر این با استفاده از نفوذ سیاسی خود توانستند سایر کشورها را ناخواسته به رعایت تحریم‌های علیه ایران وادار کنند.» او افزود: «در موضوع اخیر و استفاده از مکانیسم ماشه نیز آنها تلاش می‌کنند از نفوذ سیاسی خود در نهادهای بین‌المللی همچون سازمان ملل استفاده کنند تا اهداف سیاست فشار حداکثری را این بار درچارچوب تحریم‌های شورای امنیت دنبال کنند.» مکی ادامه داد: «در حال حاضر همه طرف‌ها با بیانیه و نامه با این اقدام آمریکا مخالفت کردند اما باید منتظر بود و دید شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل چگونه رفتار می‌کنند و با چه استنادات مسئله را بررسی می‌کنند. درشرایط فعلی به نظر می‌رسد حوزه سیاسی بر حقوقی چیره باشد.» این کارشناس مسائل بین‌الملل اظهار داشت:«با توجه به نفوذ آمریکا باید نتایج غیرقابل پیش‌بینی را نیز در نظر داشت و به هرحال واشنگتن تلاش می‌کند از خلا‌های موجود در توافق به نفع خود استفاده کند و جامعه جهانی را به پذیرش بازگشت تحریم‌ها وادار نماید.» از این کارشناس درباره اینکه گفته می‌شود -بعد از پایان مهلت مکانیسم ماشه ما دو جهان را شاهد خواهیم بود جهانی که همراه آمریکا معتقد است تحریم‌ها بازگشته و جهانی که چنین موضوعی را قبول ندارد- پرسیدیم، او پاسخ داد:«سازمان ملل بعداز گذشت بیش از 70 سال از عمرش نهادینه شده و نمی‌توان قطعنامه‌های آن یا تصمیم اتخاذ شده در آن را نادیده گرفت، نفوذ سیاسی آمریکا را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. به نظر می‌رسد شاید انتخابات آمریکا بتواند این گروه را باز کند و بایدن انتخاب شود. اگر ترامپ بار دیگر انتخاب شود شرایط بسیار سخت می‌شود، اروپا اگرچه در بیانیه مخالفت کند اما در عمل تبعیت می‌کند، روسیه و چین نیز چندان اقدام موثری نمی‌توانند انجام دهند بنابراین در این صورت تنها می‌توان امیدوار بود دولت ترامپ خودش در سیاست‌های اعمالی تجدیدنظر بکند، یا به عنوان نمونه در روابطش با چین و روسیه تعدیل‌هایی ایجاد شود که بر بهبود شرایط ایران نیز اثر بگذارد.» براساس مفاد حقوقی موجود 30 روز بعد از آنکه کشوری درخواست فعال‌سازی مکانیسم ماشه را بدهد همه تحریم‌ها بازخواهندگشت. در حالی که در چهار هفته آینده بحث‌ها برسر این خواهد بود که آمریکا چنین حقی را دارد صف بندی‌های بیانیه‌ای فعلا به ضرر آمریکا است اما درباره صف بندی‌های عملی ممکن است شرایط تغییر کند.