بهترین میانجی‌گر در بحران قره‌باغ کیست؟

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

درگیری ها بر سر منطقه قره باغ کوهستانی از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آغاز شده است. جمهوری آذربایجان و ارمنستان پیش تر یک بار در اوایل دهه ۱۹۹۰میلادی جنگیدند و از آن زمان این جنگ بارها و بارها رخ داده است.

قره باغ کوهستانی منطقه ای در داخل مرزهای جمهوری آذربایجان است و این کشور با استناد به اصل تمامیت ارضی خود را مالک آن می داند. با این حال، اکثریت ساکنین در قره باغ کوهستانی ارامنه هستند، به همین دلیل ارمنستان بر لزوم استناد به حق تعیین سرنوشت مردم تاکید دارد. هر چند بخش هایی از قره باغ کوهستانی در سال ۱۹۹۱ خود را مستقل اعلام کردند، اما هیچ کشوری حتی ارمنستان، آن را به رسمیت نشناخت.

تارنمای شبکه دویچه وله در گزارشی در این رابطه نوشت: با وجود برقراری آتش بس از روز شنبه بین دو کشور همسایه، هنوز احتمال شعله ور شدن مجدد درگیری بین آنها وجود دارد. ناظران بر این باورند از آنجا که ترکیه از باکو حمایت می کند، جمهوری آذربایجان در این درگیری به طور فزاینده ای با اعتماد به نفس ظاهر شده است. یک دلیل این امر اشتراکات بزرگ قومی و فرهنگی بین کشورهای ترک زبان است. با این وجود حمایت ترکیه دلیل دیگری نیز دارد ، این کشور سالهاست که به شدت تلاش می کند خود را از گاز روسیه بی نیاز کند. این را می توان از تلاش های آنکارا برای مشارکت در تحولات لیبی، اکتشافات در شرق مدیترانه و معاملات بزرگ با شرکای خود در باکو فهمید.

«اشتفان مایستر» مدیر دفتر بنیاد «هاینریش بل» در تفلیس در گفت وگویی به شبکه دویچه وله گفت: «روسیه در این منازعه نقش مشکل سازی ایفا می کند زیرا می تواند از این موقعیت استفاده کند تا هر دو کشور را به خود وابسته نگه دارد. روسیه واقعاً یک قدرت محافظ ارمنستان نیست بلکه با هر دو طرف درگیری بازی می کند. ما در حال حاضر شاهد واکنش نسبتاً ضعیف روسیه هستیم، در حالی که ترکیه در این درگیری به نفع جمهوری آذربایجان مداخله نظامی می کند.»

«هانس-یواخیم اشپانگر» از بنیاد تحقیقاتی صلح و نزاع هسن نیز معتقد است که روسیه علاقه مند به وابسته نگاه داشتن هر دو طرف به مسکو است. جمهوری آذربایجان از طریق فروش اسلحه و ارمنستان از طریق پیمان حمایت. با این وجود، مسکو در گذشته چندین بار فعال ترین نقش را در مذاکرات داشته است. وی معتقد است که ممکن است حمایت نظامی از جمهوری آذربایجان در مرحله بعدی متوقف شود زیرا ترکیه فقط به پیشرفت مقطعی علاقه مند است.

اشپانگر می گوید از نظر اتحادیه اروپا که می خواهد آتش بس را در همسایگی شرقی خود تأمین کند، مذاکره با «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه در مورد تعامل وی در قفقاز جنوبی کاملاً منطقی است. در این صورت آلمان، به عنوان رییس کنونی شورای اتحادیه اروپا، می تواند از طریق مذاکرات غیررسمی با طرف های درگیر به نتیجه برسد.

در اقدامی مشابه در سال ۲۰۰۸، فرانسه به ریاست جمهوری «نیکلا سارکوزی» که ریاست این شورا را به عهده داشت، برای آتش بس در جنگ گرجستان مذاکره کرد و انتظار می رود این بار چنین نقشی را آلمان ایفا کند. گر چه در پرونده فعلی «آنگلا مرکل» با سران دولت های هر دو کشور تماس گرفته است، اما این کافی نیست.

به اعتقاد «اشتفان مایستر» اتحادیه اروپا به سختی می تواند در ارمنستان و جمهوری آذربایجان اثرات اهرمی ایجاد کند: رییس دفتر بنیاد «هاینریش بل» در پایتخت گرجستان می گوید: اروپا کاملاً از مسائل امنیتی منطقه دور مانده است. هر دو کشور بخشی از همکاران شرقی اتحادیه اروپا هستند، اما بین آنها با بروکسل هیچ توافق نامه همکاری مانند قرارداد با اوکراین وجود ندارد که معنای آن حمایت بیشتر از سوی بروکسل است.

مایستر می گوید: قفقاز جنوبی از نظر بروکسل یا بیشتر کشورهای عضو اتحادیه اروپا بیشتر یک منطقه حاشیه ای است. خصوصاً که این روزها توجه زیادی به اوضاع بلاروس، پرونده مسمومیت ناوالنی یا درگیری جدید در قرقیزستان معطوف شده است.

در این میان گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری در اروپا که روسیه به همراه فرانسه و ایالات متحده ریاست مشترک آن را دارد، یک نهاد با نفوذ محسوب می شود. پیش از تحولات جدید در قره باغ، وزرای خارجه این سه کشور با صدور بیانیه مشترکی خواستار 'آتش بس فوری و بدون قید و شرط' شدند. هر چند «مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه بلافاصله آنها را متهم کرد که هیچ ایده ای برای حل این درگیری ندارند.

ایران در تمام سال‌های بحران قره‌باغ به‌عنوان دولت بی‌طرف پیشنهاد میانجیگری بین دولت‌های باکو و ایروان داشته، اما از سوی دو طرف اراده سیاسی برای پایان مناقشه وجود نداشته است. در دور تازه درگیری‌ها در قره‌باغ تهدیدات نظامی و امنیتی متوجه ایران شده تا شاید راهبرد ایران در قبال منازعه فعالانه‌تر پیگیری شود.

بی طرفی ایران از سوی مقامات دو طرف نیز مورد تاکید قرار گرفته است. در این خصوص «الهام علی اف» به تازگی در گفت و گو با شبکه تلویزیونی «سی ان ان ترک» ترکیه در پاسخ به پرسشی گفت: مقام های رسمی جمهوری اسلامی ایران بر حقوق جمهوری آذربایجان تاکید دارند. وی افزود: مقام های ایران در بیانیه های اخیر خود در رابطه با این مناقشه گفتند که باید تمامیت ارضی کشورها محترم و آوارگان جنگی به خانه و کاشانه خود برگردند که آن نیز موضع عادلانه است.

موضع‌گیری‌های رسمی ایران از تریبون‌های دولت و وزارت خارجه نیز بر همین موضع استوار بوده است که درگیری باید متوقف شود و اختلافات از طریق گفت‌وگو حل شوند. در همین زمینه، وزیر خارجه ایران جمعه‌شب با سرگئی لاوروف، همتای روس خود تماسی تلفنی داشت و درباره آخرین تحولات قره‌باغ گفت‌وگو و رایزنی کرد. ظریف در روزهای آغازین این درگیری‌ها با جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان و زوراب منتاسکانیان، وزیر امور خارجه ارمنستان، تماس‌های تلفنی جداگانه داشت و در آن، دو طرف را به خویشتن‌داری، آتش‌بس و پایان فوری خصومت‌ها و همچنین آغاز مذاکره در چارچوب حقوق و قوانین بین‌المللی دعوت کرد.

بامداد ششم مهرماه جاری درگیری میان نظامیان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مرزهای مشترک دو کشور از سرگرفته شد. پس از درگیری‌های نظامی چند روزه ماه جولای (اواسط تیر) بین نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان که منجر به تلفات جانی از هر دو طرف شد، جنگ لفظی و برخی تحرکات دیپلماتیک به تنش در منطقه قفقاز دامن زد که ادامه این اوضاع، سرانجام به برخورد نظامی میان این دو کشور انجامید.

سرانجام روز جمعه «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه در مسکو میزبان «زوراب منتاسکانیان» و «جیحون بایراموف» وزیران امور خارجه ارمنستان و جمهوری آذربایجان شد و سه طرف پس از ۱۰ ساعت مذاکره در مورد یک سند مشترک و برقراری آتش بس در منطقه قره باغ توافق کردند. به موجب این توافق، از ساعت ۱۲ ظهر روز شنبه ۱۰ اکتبر (۱۹ مهر) در قره‌باغ آتش بس برقرار شد.