بازگشت به ژانویه 2017 یا سپتامبر 2013؟

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

گره اصلی با یک اراده و یک تصمیم، گشاده و باز می‌شود.» این صحبت‌هایی است که تقریبا یک هفته پیش حسن روحانی در یکی از جلسات مطرح کرد، اشاره او به بازگشت به بیستم ژانویه 2017 یعنی روز مراسم تحلیف دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا است. روزی که از فردای آن مناسبات ایران و آمریکا وارد وضعیتی شد که در چهل سال اخیر بی‌سابقه بوده است. حالا امریکای ترامپ حدود 6 هفته دیگر پایان می‌یابد و آمریکای بایدن کار خود را آغاز خواهد کرد. بایدن معاون اوباما بود و خود از بازیگران به نتیجه رسیدن توافق هسته ای، وعده بازگشت به آن را هم داده است. اما این بازگشت با اما و اگرهایی روبه رو است. اگرچه حسن روحانی اعلام کرده که حاضر به بازگشت به ژانویه 2017 است اما آنچه هم اکنون در داخل ایران و همچنین در محیط بین‌المللی قابل مشاهده است اینکه بازگشت به قبل حتمی است اما نه 2017 بلکه 2013، 2014 و 2015، یعنی همان زمانی که بحث برسر مذاکرات و پیشرفت در این زمینه بحث و جدل‌های بسیاری را به همراه داشت تا در نهایت برجام متولد شود. > نگرانی اروپا حالا گویی دوره احیای این توافق نیز همان چالش‌ها و جدل‌ها را به همراه خواهد داشت هم در بعد بین‌المللی و هم داخلی. شواهد مختلفی در این زمینه وجود دارد. از جمله می‌توان استناد کرد به جلسه‌ای که به تازگی جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با موگرینی و سولانا داشته که پیش از بورل در این مقام حضور داشته اند. خاویر سولانا که بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۹ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود در این نشست به اولین سفرش به تهران در سال ۲۰۰۳ و پیچیدگی مذاکرات با تهران در دورانی اشاره کرد که آمریکا بدون حضور در مذاکرات مایل به مشارکت در روند گفتگوها با ایران بود. خاویر سولانا همچنین به یکی از سفرهایش به تهران پیش‌از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری در سال۲۰۱۳ (۱۳۹۲ شمسی) اشاره کرد. به گفته وی حسن روحانی در جریان آن سفر هر چند هنوز رئیس جمهوری ایران نبود اما به خاویر سولانا گفت که تهران مایل به مذاکره با آمریکا است. مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا افزود که به دنبال موافقت باراک اوباما، رئیس جمهوری سابق ایالات متحده با اصل گفتگو با ایران ابتدا مذاکرات محرمانه و سپس گفتگوهای رسمی آغاز شد. او همچنین اعلام خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران را یکی از «غم انگیزترین» خبرهایی دانست که تاکنون شنیده است. فدریکا موگرینی نیز در جریان این گفتگوی اینترنتی به دوره‌ای اشاره کرد که مذاکرات با ایران بر سر برنامه هسته‌ای تهران هفته‌ها بدون پیشرفت ادامه می‌یافت. او نیز مانند خاویر سولانا ضمن اشاره به تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری کنونی آمریکا برای خروج از برجام از دوره «دشوار» پس از آن سخن گفت. به گفته فدریکا موگرینی تصمیم دونالد ترامپ «آزمایشی» برای ظرفیت اتحادیه اروپا با وجود «فشارهای زیاد واشنگتن» بود. وی با اشاره ضمنی به پایان کار دولت دونالد ترامپ از لزوم آماده‌سازی و کمک به ایران و آمریکا برای بازگشت به برجام و اجرای کامل این توافق سخن گفت. مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا دوره کنونی در روابط اتحادیه اروپا با ایران و آمریکا را «حیاتی» توصیف کرد. جوزپ بورل نیز در این نشست اینترنتی تاکید کرد که آنچه چند روز پیش برای محسن فخری زاده، مقام عالی رتبه وزارت دفاع ایران روی داد «ترور» نام داشت. او افزود که ترور دانشمند هسته‌ای ایران «اقدامی جنایتکارانه» بود. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا افزود که چنین اقداماتی راهی برای حل مشکلات محسوب نمی‌شود. او افزود که با ترور کارشناس هسته‌ای ایران نمی‌توان مانع از پیشرفت برنامه هسته‌ای تهران شد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: «کسانی هستند که نمی‌خواهند برجام احیاء شود. ما با وجود خروج آمریکا تلاش کردیم تا این توافق را زنده نگه داریم.» او ابراز امیدواری کرد که اتحادیه اروپا بتواند ایران و آمریکا را به اجرای کامل توافق هسته‌ای مجاب کند. جوزپ بورل تاکید کرد که اتحادیه اروپا هر آنچه بتواند انجام خواهد داد تا اطمینان حاصل کند که توافق هسته‌ای با ایران «تامین‌کننده امنیت» برای منطقه خاورمیانه خواهد بود. > دشواری‌های احیا این نشست به خوبی نشان می‌دهد که اروپا بار دیگر عزم خود را برای احیای برجام جزم کرده است. همان وظیفه‌ای که پیش از این در سال‌های 2014 و 2015 نیز برای خود درنظرگرفته بود. اما از سوی دیگر نگرانی‌های قدیمی نیز باقی مانده است و مسئول سیاست خارجی اتحادی اروپا تاکید می‌کند «کسانی نمی‌خواهند»، او همزمان به موضوع ترور شهید فخری زاده اشاره کرده تا مشخص شود سیگنال‌های اروپا مربوط به نقش مخربی است که نسبت به اسرائیل درباره احیای برجام وجود دارد. گویی تاریخ درحال تکرار است و همانطور که پنج سال پیش نتانیاهو تمام تلاش خود را برای عدم موفقیت توافق هسته‌ای انجام داد این بار نیز به دنبال تلاشی مضاعف است. از سوی دیگر با توجه به سیاست دونالد ترامپ تغییراتی در خاورمیانه به وقوع پیوسته که می‌تواند بازیابی برجام را حتی از دست یابی ابتدایی به آن دشوار‌تر کند. توافقنامه نوشته شده صلح میان اسرائیل با امارات و بحرین و توافق نانوشته اسرائیلی‌ها با عربستان تاثیر خاص خود را بر مناسبات آینده نسبت به برجام خواهد داشت. دومین موضوعی که نسبت به دوره قبل شرایط دیپلماسی را سخت‌تر می‌کند تحریم‌های ریز و درشتی است که دونالد ترامپ با دست‌آویزهای مختلف و اغلب غیرهسته‌ای به ایران تحمیل کرده و برخی معتقدند برداشتن این تحریم‌ها برای بایدن به سادگی امکان‌پذیر نخواهد بود. این درحالی است که همانطور که اوباما برای سیاست تنش‌زدایی با ایران مجلس سنای جمهوری خواه را مقابل خود می‌دید جو بایدن نیز با چنین وضعیتی مواجه خواهد شد. همه این‌ها یعنی همان نگرانی‌هایی که اروپا داشته که مبادا بازیابی برجام روندی پیچیده و طولانی به خود بگیرد. مانع دیگری نیز البته وجود دارد؛ تمایل طرف مقابل برای آغاز گفتگوها درباره مسائل موشکی یا منطقه‌ای موضوعی است که تهران آن را خط قرمز خود می‌داند و همین تفاوت چشم گیر نگاه‌ها می‌تواند سد دیگری برای احیای برجام در سطح بین‌المللی باشد. > مخالفان داخلی اما تنها ابعاد بین‌المللی نیست، درست همانند شش سال پیش در داخل ایران نیز برخی همچنان مخالف توافقاتی از جنس برجام هستند، در این زمینه نیز شرایط نسبت به دوره قبلی دشوار‌تر است. در سال 2014 و 2015 روحانی رئیس جمهور تازه نفسی بود که محبوبیت مردمی را نیز پشت سر خود داشت و می‌توانست بر مخالفت‌های ریز و درشت داخلی غلبه کند. حالا اما شرایط فرق می‌کند، از نخستین روز حضور بایدن در کاخ سفید تا آخرین روز حضور روحانی در پاستور حدود شش ماه زمانی باقی است، اگر زمان انتخابات ریاست جمهوری در ایران را ملاک قرار دهیم تمام زمان روحانی چهار ماه است! مدتی اندک برای رئیس جمهوری که دیگر محبوبیت مردمی سابق را ندارد و تحریم‌های فرسایشی را نیز تجربه کرده و پیش روی خود می‌بیند. این روزها مجلس شورای اسلامی تلاش کرده خود را به عنوان سردمدار مخالفت با برجام نشان دهد و درحال تصویب طرحی است که می‌تواند عملا آخرین ضربه بر پیکره برجام باشد. روحانی دیروز درباره طرح مجلس گفت:« دولت با آن مصوبه موافقت ندارد و آن را برای روند فعالیتهای دیپلماتیک مضر می‌داند من به دلیل پروتکل‌های بهداشتی به مجلس نرفتم و نه مسئله دیگر.» روزنامه ایران ارگان رسمی دولت هم نسبت به مخالفان برجام واکنش نشان داده و نوشته است:« مجلس شورای اسلامی طرح ملزم ساختن دولت به خروج از تعهدات برجامی و خروج از پروتکل الحاقی را طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» نامیده است، اما تاثیر این طرح با نامی که بر آن نهاده سنخیت چندانی ندارد. آیا بهتر نبود قوه مقننه - به‌جای اینکه تلویحاً دیپلماسی و آژانس و سازوکار‌های آن را مقصر جلوه دهد - از قدرت و اختیارات خود برای کمک به دستگاه دیپلماسی برای مقابله با اسرائیل در صحنه بین‌المللی، خنثی‌سازی عملیات تروریستی آن و رسوا‌سازی برنامه پنهان سلاح هسته‌ای آن استفاده می‌کرد؟» محمود صادقی نماینده مجلس دهم و از حامیان برجام نیز با بیان این که نمایندگان اختیارات و وظایفی دارند که باید انجام دهند، اظهار داشت: «دوستانی که طرح مذکور را امضاء کردند حسن نیت داشتند و با توجه به عنوان طرح دنبال رفع تحریم‌ها هستند اما چرا عنوان طرح می‌گوید راهکارهای خروج از تحریم‌ها اما طرحی که تصویب شد عملا ممکن است موجب محروم کردن خودمان از مزیت‌های برجام باشد چرا که ماده به ماده طرح جدید عملا خروج از برجام است.» وی با اشاره به این که در بعضی از بندهای طرح خروج از پروتکل الحاقی به برجام استناد می‌شود اما عملا این طرح به معنای خروج از برجام تلقی می‌شود که تبعاتی را برای کشور به دنبال خواهد داشت، بیان کرد:«نکته مهم این است که باتوجه به رفتار طرف مقابل، ایران در ۵ مرحله تعهدات خود را کاهش داد و از نظر فنی این طرح به تعبیر حقوقی تحصیل حاصل است.» اما می‌توان گفت مجلس یک نهاد رسمی مخالف برجام در این روزهای سیاست کشور است و می‌توان انتظار داشت همچون دوره قبل برخی فشارهای غیررسمی نیز متوجه دولت در این زمینه باشد. > دورنمای آینده درباره معمای احیای برجام با یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفتگو کردیم. فریدون مجلسی به «آفتاب یزد» گفت:«با توجه به شرایطی که وجود دارد نمی‌توان وضعیت بهتری از آنچه در سال 2014 نسبت به شکل‌گیری برجام وجود داشت متصور بود. در ایران مخالفان برجام توانستند به سرعت طرحی را علیه برجام به تصویب برسانند، گمان نمی‌رفت این طرح تا این مرحله پیش برود و تایید هم بشود اما با رفع ایراد جزئی که وجود داشت طرح تاییدیه یا را گرفت. البته این طرح به عنوان لغو تحریم‌ها نام برده شده که به نظر می‌رسد علاوه بر دولت ایران باید به بایدن (!) نیز ابلاغ شود چرا که نمایندگان گفته‌اند می‌خواهند با این طرح تحریم‌ها را لغو کنند و فردی که باید این کار را انجام دهد بایدن است!» او افزود:«به هرحال مخالفان داخلی برجام حتی در زمانی که این توافق در دوره اوباما به نتیجه رسید و به مرحله اجرایی درآمد نیز سنگ اندازی‌های مختلفی داشتند و همان موقع نیز مانع از این شدند که منافع توافق هسته‌ای صد درصدی فراهم شود و با برخی رویکردها حتی پیش از آنکه اوباما برود شاهد خروج سرمایه از کشور بودیم. نگاه برخی جریانات به گفتگو و روابط با طرف‌های غربی یکی از چالش‌هایی بوده که اکنون در این وضعیت حساس نیز خودنمایی می‌کند.» این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ادامه اظهار داشت:«در دوره قبل دیدیم که امارات و عربستان نیز جزیی از مخالفان توافق بودند و حتی به وین هم رفتند اما کسی به حرف آنها گوش نداد و در نهایت به جایی نرسیدند، حالا نیز این کشورها تلاش مجدد خود را انجام خواهند داد به ویژه اینکه اسرائیل مهمترین دشمن خارجی توافق هسته‌ای نیز توانسته با چند کشور عربی از جمله امارات مناسبات رسمی کسب کند و احتمالا این مخالفان برجام می‌توانند صدای رساتری را در مخالفت با گفتگوهای آینده داشته باشند.» از او درباره دورنمایی که نسبت به آینده توافق هسته‌ای متصور است پرسیدیم که پاسخ داد:«واقعیت این است که اکنون به رغم خروج ترامپ نیز دورنمای مناسبی نسبت به احیای این توافق وجود ندارد، هنوز مخالفان بسیاری نسبت به برجام وجود دارند و اگر عزمی برای احیای آن باشد با موانع داخلی، بین‌المللی، فنی و سیاسی مواجه خواهد شد چرا که این توافق درحالی قرار است احیا شود که شاهد خصومت‌های پیچیده چندجانبه میان طرف‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی هستیم.» مجلسی در پاسخ به این سوال که برخی معتقدند موانع داخلی تنها اهداف جناحی است و اگر اصولگرایان در 1400 به قدرت برسند خودشان به دنبال مذاکره خواهند بود نیز اظهار داشت:«نکته‌ای که مدام از سوی مخالفان برجام می‌شنویم این است که توافق مناسبی نبود و باید به توافق جدید و بهتری دست یافت اما باید توجه داشت با توجه به وضعیتی که بین طرفین وجود دارد توافق بهتر در واقعیت قابل تصور نیست و برجام را می‌توان بهترین وضعیت ممکن درنظر گرفت. از سوی دیگر تیم فعلی مذاکرات که افرادی جهان دیده، زبان دان با تجربه بودند ماحصل تلاششان برجام بود اصولگرایان با کدام تیم و با تجربه‌ای قرار است توافق بهتری را کسب کنند؟ از سوی دیگر دستیابی به توافق از سوی اصولگرایان با غرب سنخیتی با گفتمان و شعارهای این جریان ندارد.»