تکرار همدستی آتلانتیکی و تجربه ناکام ترامپ

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

در حالی که «جو بایدن» و مشاورانش در دوره رقابت‌های انتخاباتی همواره بر ضرورت بازگشت آمریکا به برجام سخن می‌گفتند در روزهای اخیر تا حدی تغییر رویه داده اند. گفت‌وگوی بایدن با روزنامه «نیویورک‌تایمز» و شبکه «سی‌ان‌ان» و همچنین مصاحبه «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان با مجله «اشپیگل» این تغییر رویکرد را آشکارا تصویرگری می کند.

رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا در گفت وگوی خود با دو رسانه اشاره شده، مذاکرات با ایران را «دشوار» ارزیابی و بر ضرورت همراهی اروپا با امریکا در این مسیر تاکید کرد. اما نکته مهم دیگر در این گفت وگوها، اشاره وی به فعالیت های موشکی و تحرکات منطقه ای ایران بود؛ مسائلی که بایدن تلاش می کند در مذاکرات احتمالی با ایران آنها را نیز بگنجاند.

همزمان با اظهارات بایدن، شاهد همصدایی برخی بازیگران اتحادیه و اعضای اروپایی ۱+۵ از جمله آلمان بودیم. «هایکو ماس» وزیر امور خارجه این کشور اروپایی و رئیس دوره‌ای شورای اتحادیه اروپا، روز ۱۵ آذر در مصاحبه با مجله اشپیگل از عدم اعتماد برلین به تهران و لزوم کشیده شدن مذاکرات به موضوعات جدید سخن به میان آورد. وی در بخشی از صحبت های خود با بیان این‌که یک توافق فراتر از برجام با منافع آلمان همخوانی دارد، گفت «ما انتظارات واضحی از ایران داریم: هیچ سلاح هسته‌ای و برنامه موشک بالستیکی که کل منطقه را تهدید کند، نداشته باشد و نقش دیگری در منطقه ایفا کند».

در حالی که انتظار می رفت با روی کار آمدن بایدن و تیم دموکراتی که برخی از آنها نقش کلیدی در پیشبرد مذاکرات هسته ای داشتند، شرایط به گونه ای دیگر رقم بخورد ولی گویی مطالبات گزاف آنها به دلایل مختلف همچنان به قوت خود باقی است.

در همین ارتباط بود که ‌ «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت خارجه دوشنبه ۱۷ آذر در یک نشست خبری در واکنش به پیشنهاد وزیر خارجه آلمان برای مذاکره درباره توافقی فراتر از برجام، گفت که برخی در اروپا نمی‌توانند به اسم «مذکرات جدید»، مسیر «سیاست سبعانه فشار حداکثری» دولت ترامپ را دنبال کنند.

خطیب زاده قدرت‌های اروپایی را به عمل نکردن به تعهداتشان در قبال برجام متهم کرد و گفت آلمان و دیگران بدانند «آنچه با فشار حداکثری آمریکا به دست نیامد، از طرق دیگر به دست نخواهد آمد»؛ اشاره سخنگوی وزارت امور خارجه به شدیدترین فشارهای اقتصادی دولت ترامپ است که از اردیبهشت ۹۷ به دنبال خروج از برجام بر ایران تحمیل کرد و موفق به کشاندن ایران پای میز مذاکره ای که خود چیده بود، نشد؛ تحریم هایی سنگین که مسئولان ایران از آن تحت عناوینی چون «تروریسم اقتصادی» و «جنگ اقتصادی» نام می برند.

طبیعی به نظر می رسد که دولت بایدن و اعضای اروپایی برجام برای کسب امتیاز از ایران، مسائل بی ارتباط با برجام را با توافق هسته ای گره بزنند که مصداق «تیری به تاریکی زدن» است. آنها با طرح مسائلی فراتر از برجام در پی کسب حداقل ها هستند اما ایران با هر گونه مذاکره جدید و ثانویه که مسائل غیرهسته ای را بر توافق هسته ای تحمیل کند به شدت مخالف است. ناکامی ترامپ در مواجهه با ایران این تجربه را در اختیار بایدن قرار داده که آنها باید در ابتدا بخشی از مطالبات ایران را برآورده کنند که لغو تحریم ها مهمترین آن است.

خروج امریکا از برجام و بی اعتنایی یا شاید ناتوانی تروئیکای اروپا در دور زدن تحریم ها، بستر را برای کاهش تعهدات ایران در برجام با برداشتن پنج گام هموار کرد. ناامیدی تهران از طرف غربی، تهران را به سمت همکاری با شرق سوق داد؛ همکاری نتیجه بخشی که باعث شد نمایندگان پکن و مسکو بارها در شورای امنیت قطعنامه صدایرانی آمریکا را وتو کنند.

این ها تجارب ارزشمندی هستند که دولت دموکرات بایدن از آن برخوردار است. ضمن این که اعضای این تیم از جمله افرادی موثر در به نتیجه رساندن مذاکرات هسته ای هستند به عنوان نمونه شخص بایدن که اینک رئیس جمهور منتخب آمریکا نامیده می شود، زمان انعقاد برجام معاون «باراک اوباما» رئیس جمهور وقت بود.

در آن برهه نیز آنان در مذاکراتی ۲۲ ماهه که به توافق هسته ای ختم شد از گنجاندن مسائل موشکی و منطقه ای به متن برجام ناکام ماندند و در نتیجه قطعنامه ۲۲۳۱ متولد شد تا مسائلی از این دست در آن گنجانده شود؛ قطعنامه ای که برخلاف شش مورد قبل خود که جنبه تنبیهی داشتند، ایران را از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج می کرد و جالب اینکه تیم ایرانی نیز در تدوین آن مشارکت داشتند. دیپلمات های ۱+۵ در آن مقطع درک کرده بودند که گنجاندن مسائل حساس و افزودن بر شمار موضوعات مورد مذاکره همچون حقوق بشر، تروریسم، منطقه ای و موشکی، مذاکرات را به بن بست می کشاند از این رو تنها بر مسائل هسته ای تمرکز کردند.

اعضای اروپایی برجام و بایدن باید نیم نگاهی نیز به تحولات سیاسی داخلی ایران داشته باشند. مجلس شورای اسلامی چند روز پیش با اکثریت قاطع آرا طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» را به تصویب رساند و بعد از تایید شورای نگهبان به دولت ابلاغ شد؛ مصوبه ای که دولت را ناگزیر می سازد در صورت عدم رفع تحریم ها، از برجام خارج شده و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند.

همین سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس در بیانیه مشترکی نسبت به پیامدهای مصوبه مجلس ابراز نگرانی کرده و آن را مانعی در مسیر دیپلماسی و حل وفصل اختلافات دانستند. انتظار می رود بیش از این که کلاف سردرگم اختلافات پیچیده تر شود، آمریکا به برجام و تعهدات خود بازگردد. در همین ارتباط بود که چندی پیش «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان برای بازگشت آمریکا به برجام شرط تعیین و تاکید کرد که دولت جدید ایالات متحده باید تعهداتش را آن طور که در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت آمده، اجرا کند.