پنجره نیمه باز برجام در حال بسته شدن
مذاکرات وین تعطیل شد!
پنجره نیمه باز برجام در حال بسته شدن است و این در حالی است که تهران و واشنگتن هر دو باید هزینه‌ها و فایده‌های احیای برجام را در مقطع فعلی برآورد کنند.
«آیا ایران قصدی برای احیای برجام دارد؟» طولانی شدن روند مذاکرات بازگشت به توافق هسته‌ای این پرسش را جایگزین پرسش‌های پیشین مبنی بر زمان احتمالی احیای توافق تا پیش یا پس از آغاز به کار دولت جدید در ایران کرده است.
در حالی که به نظر میرسد مذاکره‌کنندگان ایران در هشت سال گذشته همچنان مجری رایزنیها در وین هستند اما روند تصمیم‌گیری در تهران از تغییرات جدید تاثیر پذیرفته است. به عنوان نمونه تا پیش از این، هیات مذاکره‌کننده ایران به ریاست عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه پس از بازگشت به تهران نتیجه رایزنیها را دراختیار شورای عالی امنیت ملی قرار میداد تا درباره راه‌حل‌های ایران برای اختلاف‌های باقیمانده تصمیم‌گیری نهایی صورت بگیرد.
تغییر ترکیب نمایندگان مذاکره کننده ایرانی
با پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 و نزدیک شدن به نقطه آغاز احیای برجام، نتیجه مذاکرات در وین علاوه بر شورای عالی امنیت ملی در کمیته تطیبق نیز مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. پس از پیروزی ابراهیم رییسی، دو نماینده از تیم او به کمیته‌ای «تطبیق متن نهایی توافق احتمالی ایران و گروه 1+4» اضافه شدند.
علی حسینیتاش معاون راهبردی شورای عالی امنیت ملی و علی باقری معاون سابق دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و مسوول کنونی ستاد حقوق بشر قوه قضایی، از طرف رییسی در جلسات این کمیته شرکت میکنند. اعضای این کمیته را علی شمخانی از طرف شورای عالی امنیت ملی، عبدالرضا مصری، مجتبی ذوالنوری و وحید جلال‌زاده از سوی مجلس شورای اسلامی و علیاکبر صالحی و عباس عراقچی از دولت تشکیل داده‌‌اند.
این کمیته که زیرنظر شورای عالی امنیت ملی تشکیل شده، موظف است متن نهایی توافق وین را با «قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها» (مصوبه هسته‌ای سال گذشته مجلس شورای اسلامی) و همچنین با دستور رهبری در این باره تطبیق دهد.
برخی کارشناسان و تحلیلگران معتقدند از نظر عرف سیاسی حضور نماینده‌ای از دولت آتی در روند تصمیم‌گیری درباره نحوه احیای برجام ضرورت دارد و همزمان حضور نمایندگانی چه از دولت آتی و چه از مجلس شورای اسلامی را تضمینی برای برخورد با برجام در صورت احیای آن در دولت بعدی میدانند. در چنین شرایطی در حالی که حسن روحانی، رییس‌جمهور میگوید اگر اختیارات لازم به رییس هیات مذاکره‌کننده ایران داده شود، پروسه رفع تحریم به سرعت قابل آغاز است، فعلا اخبار رسمی از تهران گویای موکول شدن پروسه مذاکرات به پس از آغاز به کار دولت ابراهیم رییسی است.
تعلیق مذاکرات میان ایران و 1+4 و ایالات متحده
در حالی که مذاکرات میان ایران و 1+4 و ایالات متحده به حالت تعلیق درآمده، توقفی در توسعه برنامه هسته‌ای ایران یا تغییری در وضعیت تحریم‌های ایالات متحده و همراهی سایرین با آن به وجود نیامده است. ایران توسعه کمی و کیفی برنامه هسته‌ای در سطحی بسیار فراتر از تعهدات داده شده در برجام را ادامه میدهد و همزمان از تمدید رسمی تفاهم فنی موقت میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر تداوم حفظ تصاویر ضبط شده از دوربین‌های آژانس در تاسیسات هسته‌ای ایران خبری نیست، هر چند که مقام‌های ایرانی میگویند تا احیای برجام این تصاویر ضبط شده را نه پاک میکنند نه به آژانس تحویل میدهند.
از سوی دیگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی میگوید اختلاف پادمانی با ایران درباره کشف ذرات اورانیوم در چند نقطه اعلام نشده از سوی تهران همچنان به قوت خود باقی است. هر چند ارتباط مستقیمی میان این اختلاف درباره برنامه هسته‌ای ایران در گذشته دور و اجرای برجام در امروز و آینده وجود ندارد اما باقی ماندن دو طرف در این وضعیت میتواند بر تاثیرگذاری این پرونده بر برخورد شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تهران تاثیر بگذارد.
در سوی دیگر میدان نیز دولت جو بایدن رییس‌جمهور ایالات متحده سیاست فشار حداکثری با ابزار تحریم را علیه ایران ادامه میدهد و شکافی در سد تحریم ایران که دونالد ترامپ با خروج از برجام آن را شکل داد، ایجاد نشده است.
توسعه برنامه هسته‌ای ایران و تداوم تحریم ایالات متحده علیه تهران در حالی به موازارت هم حرکت میکنند که ایران و امریکا هر دو اراده سیاسی لازم برای احیای برجام را به تصویر کشیده و میگویند در صورتی که طرف مقابل به اجرای تعهداتش بازگردد، احیای برجام ممکن است. آنچه به دشمن این اراده سیاسی تبدیل شده گذشت زمان است که در سایه آن هزینه بازگشت به عقب چه برای ایران و چه برای طرف مقابل افزایش پیدا خواهد کرد و جدا از دغدغه‌های برجامی، ملاحظه‌های غیربرجامی هم بر روند جاری تاثیرگذار خواهند شد.
این روزها بیشترین پرسش مطرح این است که هفتمین دور از رایزنیها چه زمانی در وین از سر گرفته خواهد شد؟ به نظر میرسد که صریح‌ترین پاسخ این باشد که زمانی که دو طرف به موازات یکدیگر از برخی خواسته‌های حداکثری فاصله گرفته و با تصمیم آخر به «گراند هتل» در پایتخت اتریش بازگردند.
بازگشت به میز مذاکره فعلا ممکن نیست
در حال حاضر متون در سه گروه رفع تحریم، هسته‌ای و تمدیدات اجرایی نهایی شده و در هر کدام از این متون تنها یک تا دو پرانتز باز باقی مانده است، لذا مذاکرات به نقطه‌ای رسیده که بازگشت به میز مذاکره صرفا برای ادامه گفت‌وگو نه ممکن است و نه معنای خاصی دارد.
از مجموع اظهارنظرها در 1+4 برمیآید که توپ‌ها نه فقط در زمین تهران یا واشنگتن بلکه در هر دو است و شاید برای بسته شدن یک تا دو پرانتز باقی مانده، ایران و امریکا بتوانند با بده و بستان دو امتیاز و پاس‌کاری، حصول توافق را اعلام کنند. در حالی که هیات مذاکره‌کننده ایران از ابتدا تاکید داشت نه منافع ملی را قربانی تعجیل در مذاکرات میکند و نه بر هزینه‌های تحمیل شده با تن دادن به روندی فرسایشی میافزاید، به نظر میرسد که وقفه 3 هفته‌ای در مذاکرات وین با توجه به قرار داشتن ایران در دوره انتقال قدرت از دولت روحانی به رییسی میتواند با تعبیرها و تفسیرهایی در خارج از کشور همراه شود که به صلاح نیست.
به عنوان نمونه، میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه در وین که معمولا اظهارنظرهایی منطبق با رویکرد ایران در مذاکرات دارد در تازه‌ترین موضع‌گیری توییتری هشدار داده که گذشت بیحاصل زمان به نفع هیچ کدام از طرفین نخواهد بود. اولیانوف در این باره نوشت: «تاریخ شروع هفتمین دور مذاکرات وین درباره برنامه جامع اقدام مشترک هنوز مشخص نشده است. بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران به زمان بیشتری برای آماده کردن خودش نیاز دارد و این طبیعی است. اگرچه بلاتکلیفی‌های امروز منافع هیچ کشوری را تامین نمیکند و هر چه زودتر مذاکرات از سر گرفته شود، بهتر است.»
روز گذشته رسانه امریکایی «بلومبرگ» به نقل از منبعی مطلع به مواضع تیم مذاکره‌کننده امریکایی در وین، گزارش داد که اعضای این تیم نگران هستند فرصت برای احیای برجام رو به پایان باشد. بلومبرگ به نقل از این منبع نوشت: «از نظر دولت دموکرات امریکا، توافق هسته‌ای ایران به‌رغم نواقصی که دارد، همچنان قدرتمند است و بازگشت به این توافق در زمان کنونی میتواند فواید عدم اشاعه داشته باشد.» «کلسی داوِنپورت» مدیر بخش عدم اشاعه در سازمان امریکایی «انجمن کنترل تسلیحاتی» نیز به بلومبرگ میگوید: «هرچه ایران دانش هسته‌ای بیشتر کسب کند، مطمئن شدن از اینکه برجام همان سد قدیم در برابر تولید تسلیحات اتمی باقی میماند، سخت‌تر می‌شود.»
تحریم‌ها علیه ایران دوباره اعمال می‌شوند؟
همزمان برخی منابع از طراحی «plan B»توسط اروپا و امریکا در صورت عدم به نتیجه رسیدن مذاکرات خبر میدهند. به عنوان نمونه یک خبرنگار اسراییلی به نقل از منابع اروپایی نوشت که کشورهای عضو برجام در حال بررسی یک طرح بی هستند تا در صورت شکست مذاکرات برای احیای برجام به سمت اجرای آن بروند.
یکی از این گزینه‌ها بازگرداندن برخی تحریم‌های کنسل شده علیه ایران یا وضع تحریم‌های جدید است. در حالی که مشخص نیست دور هفتم مذاکرات چه زمانی از سر گرفته خواهد شد، خوش‌بینی چند هفته قبل برای رسیدن هر چه سریع‌تر به توافق جای خود را به ابهام و سخن گفتن از جایگزین‌ها داده است.
این خبرنگار اسراییلی در ادامه با اشاره به اینکه کشورهای غربی همچنان به دنبال احیای برجام هستند، ادعا میکند که در حال حاضر اصرار ایران بر لغو دامنه وسیعی از تحریم‌ها و اعتقاد طرف مقابل به کاهش زمان گریز هسته‌ای ایران و لزوم برداشته شدن چندگام سریع از سوی تهران، اصلیترین چالش‌ها هستند.
در چنین شرایطی مسیر پیش روی ایران در صورت تداوم تعلیق مذاکرات، روشن نخواهد بود. عدم تمدید رسمی تفاهم فنی با آژانس در سایه عدم احیای برجام میتواند به صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران منتهی شود. صدور قطعنامه در شورای حکام میتواند نخستین حلقه از دومینوی افزایش فشارها از کانال آژانس و شورای امنیت بر ایران باشد. این درحالی است که ایران در سه سال اخیر و پس از خروج امریکا از برجام توانست در سایه گام‌های حساب شده که یکی از آنها یک سال صبر استراتژیک در برابر خروج امریکا و پس از آن پایان دادن پلکانی و مرحله‌ای به اجرای تعهدات هسته‌ای بود، مانع از ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل شود.
در حال حاضر ایران سطح فعالیت‌های هسته‌ای را بسیار فراتر از تعهدات برجامی یا حتی پیش از برجام پیش برده و به عنوان نمونه به غنی‌سازی 60 درصد پرداخته اما پرونده ایران نه در شورای حکام با قطعنامه روبه‌رو شده و نه در شورای امنیت تحول خاصی درباره آن شکل گرفته است. با این همه ضمانتی برای تداوم این وضعیت وجود ندارد به خصوص آنکه در حال حاضر جو بایدن جای دونالد ترامپ را برای اروپاییها گرفته و این اجماع میتواند به ضرر ایران در هفته‌های پیش رو تمام شود.
پنجره نیمه باز برجام در حال بسته شدن است و این در حالی است که تهران و واشنگتن هر دو باید هزینه‌ها و فایده‌های احیای برجام را در مقطع فعلی برآورد کنند. در یک سوی میدان ایران ایستاده که در میانه جدال با کرونا و وضعیت اقتصادی متاثر از تحریم‌ها از سایر کشورهای منطقه برای تامین واکسن خارجی با مشکلات عدیده در حوزه خرید و پرداخت بانکی روبه‌رو است و در سوی دیگر میدان، امریکا و 1+4 که میگویند برجام، بهترین توافقی است که از نظر آنها میتواند نسبت به ماهیت برنامه هسته‌ای ایران اعتمادسازی کند.
منبع: روزنامه اعتماد
دیدگاه تان را بنویسید