شانگهای و مسئله عضویت جمهوری اسلامی ایران

سید محمود صدری سفیر سابق ایران در کوبا در یادداشتی به مناسبت پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای برای رویداد‌۲۴ نوشت: متاسفانه مقامات ایران دوست دارند که مسائل را خیلی برجسته کنند وبا شعار و گاهی با توهم آن مسئله را زندگی کنند. عضویت در شانگهای هم در همین راستا است.

جمهوری اسلامی قریب به بیش از یک دهه است که در پشت درب شانگهای در انتظار پیوستن است. در این سال‌ها پاکستان و هند عضو شدند و ایران همچنان از آن محروم بود. چرایی این محرومیت ایران بسیار روشن و آشکار بوده است، اما امروز مسئولین جدید به نوعی در صدد هستند که این پذیرش را به خود نسبت دهند.

در سال‌های اخیر بار‌ها چینی‌ها اعلام می‌داشتند که تحریم مانع عضویت ایران است. آن‌ها از ورود مناقشات کشورمان با غرب به این سازمان به شدت پرهیز داشتند و علنا اعلام می‌کردند که شانگهای جای این مسائل نیست. روس‌ها هم همین نظر را اعمال می‌کردند. در آن سال‌ها تنها تاجیک‌ها به علت قرابت نژادی و زبانی به طور جد به دنبال عضویت ایران بودند.

رفته رفته شرایط تغییر کرد و برجام رقم خورد. درست است که آمریکا از توافق هسته‌ای ایران خارج‌ شد اما این توافق برای جامعه بین‌الملل از جمله چین و روسیه معتبر ماند. اما علیرغم برجام، چینی‌ها چندان مایل به عضویت ایران در این سازمان نبودند چرا که هنوز برای نظر آمریکا ارزش قائل بودند.

روس‌ها به علت تحریم‌ها و تقابل و دشمنی آشکار مسئولان آمریکایی اعم از دمکرات و جمهوری‌خواه، لااقل از دو سال پیش سیگنال مثبتی را در این زمینه می‌دادند و از عضویت کشورمان حمایت می‌کردند. اما شرایط تغییر یافت و آمریکا دشمنی خود با چین را علنی کرده و تمام اقدامات را برای خنثی نمودن قدرت این کشور در دستور کار قرار داده است.

چین نیز رویکرد مخفی نفوذ و قدرت را به تدریج آشکار نموده و در صدد علنی کردن تقویت پایگاه‌های خود در کشور‌های جهان است. از این رو نظر مثبت بر عضویت ایران را از سال پیش نشان داد. در این میان بر خلاف سالیان پیش به علت بعضی اشکالات در مناسبات فیمابین، رای منفی تاجیکستان مطرح بود که آن هم با تعامل و گفتگو حل گردید. البته یک عامل اصلی تغییر نظر تاجیک‌ها، رضایتمندی روسیه و چین از عضویت ایران بود. آقای رحمان رهبر تاجیکستان با توجه به نیازمندی و نوعی وابستگی شدید به این دو قدرت بزرگ نظرات آن‌ها را ملحوظ می‌دارد.

در هر حال اگر چه می‌توان‌ گفت چین و روسیه از انتخاب آقای رئیسی بسیار خوشحال هستند و اعتماد بیشتری به دولت جدید دارند، اما رضایت آن‌ها از عضویت از سال‌ گذشته بر همگان روشن و آشکار بود.

عضویت در سازمان شانگهای مهم است چرا که اعتبار سیاسی دارد و عضویت ایران در سازمان اعتماد چین و روسیه را نسبت به تهران تقویت می‌کند. این عضویت امکان تعاملات بیشتر منطقه‌ای و اقتصادی را فراهم‌ می‌سازد. همچنین تا اندازه‌ای فضای امنیتی را تقویت می‌کند، اما اگر دولت ایران خردمنانه رفتار نکند اثر آن بر وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور محسوس و تعیین کننده نخواهد بود که در یک بررسی اجمالی این واقعیت کاملا روشن می‌شود.

تاجیکستان عضو اولیه این سازمان است آیا این کشور از مشکلات بزرگ اقتصادی وسیاسی رها شده است؟ آیا تاجیک‌ها همانند ویتنام و یا بنگلادش که در حال پیشرفت هستند قدمی در این مسیر بر داشته‌اند؟ ازبک‌ها هم عضو قدیمی هستند. رویکرد رییس جمهور قبلی کریموف صرفا امنیتی بود ولذا شانگهای هیچ اثر مثبتی بر زندگی آن‌ها نداشت. میرضیاف رئیس‌جمهور این کشور پس از کریموف نگاه اقتصادی و اصلاحات کلی را دنبال می‌کند و لذا کشورش در دوران او رشد و توسعه پیدا کرده است. با رویکرد میرضیاف امکان بهره‌برداری از ظرفیت شانگهای وجود دارد.

این نکته قابل توجه است که در شانگهای، پاکستان و هند درگیر هستند. چین با هند در رقابت است؛ بنابراین دلبستن و بزرگ کردن این عضویت مانند همه رویکرد‌های شعاری و شکلی دیگر مثل کف روی آب است. مشک انست که خود ببوید نه آنکه عطار بگوید.

اگر ایران رویکرد عقلانی برای پیشرفت و توسعه و سعادت ملت و کشور را انتخاب کند عضویت در شانگهای هم در این مسیر، کمک کننده خواهد بود وگرنه تاثیر عملی چندانی در رشد و توسعه اقتصادی و ظرفیت سازی کشور و حتی در بالا بردن جایگاه جمهوری اسلامی در بر نخواهد داشت.