دلیل مواضع فعلی ایران درباره اوکراین

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، بامداد پنجشنبه پنجم اسفند، پس از هفته­‌ها گمانه‌­زنی، نیروهای روسیه به فرمان «ولادیمیر پوتین» رییس­‌جمهوری این کشور، به اوکراین حمله کردند. پوتین در تشریح دلایل این حمله آن را بر اساس مادۀ ۵۱ منشور ملل متحد و در راستای دفع تهدیدات ناشی از اوکراین و ناتو علیه روسیه، اعلام کرد.

رییس جمهوری روسیه سه روز پیش از آغاز حمله به اوکراین، هم با صدور فرمانی استقلال دو استان شرقی «لوهانسک» و «دونتسک» از اوکراین را به رسمیت شناخت. در روز دوم حمله نظامی روسیه خبرها از اوکراین حکایت از اشغال بخش­‌هایی از «کی­‌اف» پایتخت این کشور و فرار هزاران نفر از مردم به مرزها دارد. آمریکا و کشورهای اروپایی هم در واکنش به اقدام روسیه، تحریم­‌های اقتصادی را دستور کار قرار داده­‌اند. پیچیدگی روابط روسیه با غرب و ناتو، بررسی دلایل آغاز این جنگ و نیز پیش­‌بینی تبعات آن را دشوار می­‌کند اما آنچه در این بحران از سوی دولت ایران پیگیری می­‌شود؛ تثبیت حداکثری منافع ملی با تاکید بر دیپلماسی صلح است.

موضع ایران در قبال بحران اوکراین: نه جنگ، نه سلطه

همزمان با آغاز جنگ در اوکراین، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی با دقت و حساسیت این بحران را مورد رصد قرار داده است. آیت­‌الله «سیدابراهیم رئیسی» رییس‌جمهور شامگاه پنجشنبه در گفت­‌وگوی تلفنی با همتای روس خود، بر اصل حراست از منافع ملت­‌های منطقه در این بحران تاکید کرد.

«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امورخارجه هم در صفحه‌ توییتر خود نوشت: «بحران اوکراین ریشه در اقدامات تحریک آمیز ناتو دارد. ما توسل به جنگ را راه‌حل نمی‌دانیم. برقراری آتش بس و تمرکز بر راه‌حل سیاسی و دموکراتیک یک ضرورت است».

«علی بهادری جهرمی» سخنگوی دولت هم در واکنش به رویدادهای اوکراین در توییتی اصول اساسی مواضع ایران در قبال بحران اوکراین را مورد تاکید قرار داد و نوشت: «دغدغه‌های امنیتی درباره روند فزاینده و تحریک‌آمیز گسترش ناتو به شرق برای همه کشورهای مستقل و مخالف سلطه آمریکا قابل درک است. پایبندی به حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه و تکیه بر گفت‌وگو و دیپلماسی برای توقف درگیری‌ها ضروری است».

سعید خطیب­‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه هم گفته است: «جمهوری اسلامی ایران طرفین را به توقف درگیری‌ها و آتش بس برای مذاکره فوری به منظور حل و فصل سیاسی بحران دعوت کرده و ضرورت رعایت حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه در درگیری‌های نظامی را مجدانه یادآوری می‌کند.»

واقعیت آن است که جمهوری اسلامی، سال­‌هاست حضور و بلندپروازی­ آمریکا در منطقه را یکی از مهمترین دلایل بحران و آشوب در غرب آسیا می­‌داند و بر اساس همین دیدگاه هم، تکرار این حضور و ماجراجویی­‌ها در شرق اروپا را عامل بحران امروز.

اعتماد به آمریکا در هر سطحی از روابط، در دکترین جمهوری اسلامی با اما و اگرهای بسیاری روبرو است و آخرین تجربه رابطه ایران با آمریکا در پرونده هسته­‌ای و موضوع اقتصادی تحریم­‌ها نشان داده است که حتی در چنین سطحی هم نمی­‌توان به کاخ سفید اعتبار داد و اعتماد کرد.

در جنگ آغاز شده میان اوکراین و روسیه، ایران با حفظ موضع مستقل خود، از یک سو توسعه­‌طلبی­‌های ناتو و آمریکا را در شرق اروپا به عنوان محرک آغاز جنگ ارزیابی می­‌کند و از سوی دیگر جنگ را راه­‌حل هیچ بحرانی نمی­‌داند چون به عنوان کشوری که هشت سال طعم زهرآلود جنگ را چشیده، بیش از هر کشور دیگری متوجه تبعات و نگران و دغدغه­‌مند مردم است.

تاثیر بحران اوکراین بر منافع ایران

برخلاف پروپاگاندای رسانه‌­ای ایجاد شده علیه دولت در ساعات گذشته، آنچه در نگاه منصفانه به مواضع قوه مجریه ایران در این جنگ مشهود است، عدم شتاب‌زدگی در بحرانی پیچیده است که طرفین آن نیز به دلیل همین پیچیدگی در هرگونه واکنشی محتاط هستند، اروپا و کاخ سفید قصدی برای اعزام نیروهای ناتو به اوکراین ندارند، دبیرکل سازمان ملل از روسیه می­‌خواهد به رسم انسان­‌دوستی جنگ را متوقف کند، چین هم از روسیه خواسته است بحران را از طریق گفت­‌وگو حل کند. شماری از کشورهای جهان هم با دقت و حتی بدون موضع‌­گیری در حال رصد تحولات هستند. با این همه انتظارات گروه­‌های خاصی از مخالفان سیاسی رییس جمهور در اتخاذ مواضع تندتر در قبال این بحران، انتظاری خلاف رویه جهانی موجود است و دولت بی­‌آنکه تحت تاثیر این هیاهو قرار گیرد، در تلاش است تا بحران به وجود آمده را با هدف تامین منافع ملی مورد رصد و تحلیل قرار دهد.

«جواد لاریجانی» سیاستمدار و معاون بین‌الملل و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه در گفت‌وگو با ایرنا، درباره هجمه رسانه‌ای اشاره شده علیه دولت در بحران اوکراین یادآور شده است: «برخی در داخل کشور گفته بودند چرا ما از حمله به اوکراین طرفداری کرده‌ایم که این نوع سوال نشان می‌دهد که آن‌ها موضع جمهوری اسلامی را نفهمیده‌اند چرا که ما به هیچ وجه از حمله نظامی طرفداری نکرده‌ایم اما در عین حال چشم خود را هم بر روی فتنه گری هایی که آمریکا و متحدین آنها در منطقه انجام می دهند نبسته‌ایم».

«منوچهر محمدی» معاون اسبق وزارت امور خارجه هم با «اصولی» توصیف کردن دیپلماسی فعال ایران در قبال بحران اوکراین گفت: جمهوری اسلامی همانطور که با جنگ موافق نیست، با پیشروی ناتو به سمت شرق هم موافق نیست و معتقدم خطر گسترش ناتو تهدیدی برای مرز شمالی ایران است.

«حمیدرضا آصفی» سخنگوی اسبق وزارت خارجه تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل هم با بیان اینکه کشورها امنیت‌شان را به آمریکا گره نزنند گفت: ما باید در جریان جنگ روسیه و اوکراین موضع بی‌طرفی فعال داشته باشیم و به نوعی میانجگری کنیم؛ باید تلاش کنیم در اقدامی فوری شهروندان ایرانی در اوکراین زودتر خارج شوند.

«ابراهیم متقی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران هم با بیان اینکه اوکراین بدلیل بی توجه به سیاست قدرت مورد حمله نظامی قرار گرفت، گفت: معادله قدرت تقلیل یابنده است لذا جمهوری اسلامی در شرایطی می تواند موقعیت خود را در محیط منطقه ای شکل دهد که از اراده لازم برای مقابله با تهدیدات محیط همجوار برخوردار باشد.

در جنگ اوکراین، جمهوری اسلامی ابتدا باید از تاثیر مخرب آن بر منافع خود در بخش‌های مختلف پیشگیری کند و از سوی دیگر درپی اثرگذاری حداکثری باشد. یکی از مهمترین حوزه­‌های اثرگذار این بحران قطعا مذاکرات رفع تحریم­‌های ایران در وین خواهد بود که طرف‌های حاضر در آن، همان طرف­‌های بحران اوکراین هستند. تیم مذاکره کننده ایران با پیش­‌بینی احتمال درگیری بین روسیه و اوکراین، تلاش می‌کند تا هیچ­‌یک از طرف­‌های حاضر نتوانند مذاکرات وین را به حاشیه برده و به چیزی جز اصل آن پیوند بزنند. در وین هرآنچه منافع ملی ایران اقتضا کند در دستور کار تیم مذاکره کننده قرار خواهد گرفت تا گفت­‌وگوهای ایران برای رفع تحریم­‌ها کمترین تاثیر را از رویدادهای دیگر بپذیرد.

بحران آغاز شده در اوکراین، قیمت نفت و گاز را صعودی کرده است از سوی دیگر و با توجه به اینکه عمده گاز مورد استفاده اروپا از سوی روسیه تامین می­‌شود، تداوم این بحران اروپا را درگیر معضل تازه­‌ای از انرژی خواهد کرد. حضور و نقش آفرینی ایران در چنین برهه‌ای به عنوان یکی از اصلی­‌ترین دارندگان منابع گازی در جهان می­‌تواند در راستای منافع ملی، قدرت چانه­‌زنی ایران در جهان بالا برده و حتی آغاز راهی برای رساندن گاز ایران به اروپا، اهرمی برای کاستن از فشار غرب، عامل متوازن­‌ساز قدرت به نفع تهران و برجسته کننده نقش ایران به عنوان تامین کننده انرژی اروپا باشد. غرب در پاسخ به حمله روسیه به اوکراین پاسخی تحریمی  در پیش گرفته است و به نظر می­‌رسد شدت تحریم­‌های اقتصادی و سیاسی علیه روسیه به بالاترین حدممکن افزایش یابد، در این حوزه هم رابطه قابل قبول ایران با مسکو می­‌تواند بازارهای روسیه را تاحدی در اختیار تولیدکنندگان ایران قرار دهد.

ایران در بحران اوکراین واقع­‌بینانه در راستای حفظ منافع خود حرکت می­­‌کند، جایگاه ایران در منطقه، همزمانی این جنگ با گفت­‌وگوهای رفع تحریم­‌ها و نیز تغییر توازن قدرت در جهان همگی از متغیرهایی هستند که می­‌توانند در این حرکت اثرگذار باشند. بر همین اساس موضع­‌گیری دولت به دور از هیجانات موجود، رصد صبورانه تحولات و تصمیم­‌گیری قاطع در واکنش به آن خواهد بود.