برجام بدون روسیه را نمی خواهیم
آفتاب یزد: پنجشنبه هفته گذشته بود که از سوی مقامات اتحادیه اروپا اعلام شد مذاکرات احیای برجام متوقف شده است. جوزف بورل در توییتی علت توقف مذاکرات را «عوامل بیرونی» عنوان کرد.
به باور برخی از کارشناسان، منظور از عامل بیرونی، درخواست‌های جدید روسیه برای اخذ ضمانت کتبی است. گرچه میخائیل اولیانوف، رئیس هیئت مذاکره‌کننده روسیه نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و در توییتر نوشت: «فرجام توافق تنها به روسیه بستگی ندارد. دیگر بازیکنان نیز به زمان بیشتری نیاز داشته و نگرانی‌های بیشتری دارند.» حالا مذاکرات برای احیای برجام در ایستگاه آخر متوقف شده و تحولات حاشیه‌ای عملا حرکت به سمت جلو را سخت کرده است. اما پیشنهادهایی که از سمت غرب مطرح می‌شود نشان میدهد که همچنان کور سوی امیدی برای دستیابی به توافق وجود دارد. چنانچه شواهد نشان میدهد غربی‌ها خواستار ادامه مذاکرات بدون حضور روسیه هستند و این موضوعی است که ایران از آن سر باز می‌زند! با این همه باید دید چرا ایران بدون روسیه سر میز مذاکرات نمی‌نشیند؟
>توقف مذاکرات
هشتمین دور از مذاکرات وین در فضایی متوقف شد که مقام‌های ایرانی عمده‌ترین دلیل آن را طرح مطالبه‌های جدید از سوی ایالات متحده امریکا می‌دانند اما طرف‌های اروپایی و ایالات متحده توپ را به زمین روسیه انداخته و مدعی هستند که درخواست فرابرجامی روسیه برای معافیت از تحریم‌های اوکراین در سایه برجام منجر به توقف مذاکرات شده است؛ ادعایی که مقام‌های روس در عین صرفه‌جویی در مصرف کلمات صرفا آن را تکذیب می‌کنند. همزمان مقام‌های متفاوت ایرانی هرچند بر تمرکز همه بازیگران بر احیای برجام و نه درخواستی فراتر تاکید دارند، ترجیح می‌دهند مطالبه روسیه را در زمین اختلاف مسکو با غرب در سایه جنگ اوکراین طبقه‌بندی کرده و از ورود مستقیم به رویارویی با روسیه در این پرونده حداقل فعلا پرهیز کنند.
درحالیکه زمان بازگشت هیئت‌های مذاکره‌کننده به وین مشخص نیست، تروئیکای اروپایی می‌گویند آنچه باید را انجام داده‌اند و در صورت حل اندک اختلاف باقیمانده میان ایران و امریکا و تعیین‌تکلیف برای مطالبه روسیه، توافق قابل حصول خواهد بود. در قریب به دو هفته گذشته از زمان طرح مطالبه جدید روسیه از زبان سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور بحث‌های بسیاری درباره انگیزه پشت پرده مسکو به علاوه سناریوهای پیش روی حاضران در گعده مذاکرات وین برای حل‌وفصل این اختلاف صورت گرفته است. همزمان در چند روز اخیر طرف‌های غربی به شمال تروئیکای اروپایی و ایالات متحده با غیرقابل قبول خواندن مطالبه روسیه هشدار داده‌اند که می‌توانند به گزینه احیای برجام بدون جلب موافقت روسیه فکر کنند. گزینه‌ای که مشخص نیست تا چه اندازه با موافقت چین و پس از آن ایران به دلیل تبعات آن بر رابطه دو جانبه مسکو با پکن و تهران روبه‌رو خواهد شد.
>انگیزه‌های کرملین
اقدام غافلگیرکننده روسیه نشان میدهد که مسکو تا چه اندازه مایل است از اهرم فشار خود در درگیری‌های مختلف برای تحت فشار قرار دادن غرب در حین جنگ با اوکراین، حتی با خطر نارضایتی متحدانش در تهران، پیش برود. همچنین این موضوع نشان‌دهنده درک روسیه نسبت به این است که ایالات متحده اکنون بیش از هر زمان دیگری به احیای برجام نیاز دارد تا جایگزینی برای اختلال در عرضه نفت خام روسیه در بازار جهانی پیدا کند و شاهد بازگشت بیش از یک میلیون بشکه نفت تحریم شده ایران به بازار باشد.خواسته‌های جدید روسیه در حالی مطرح می‌شود که مسکو و تهران در برخی از مسائل جهانی فاصله می‌گیرند. رای ممتنع ایران در سازمان ملل پس از آن صورت گرفت که روسیه به قطعنامه شورای امنیت مورد حمایت امارات متحده عربی برای تحریم گروه حوثی متحد ایران، درحالیکه قبلاً رای ممتنع داده بود- رای مثبت داد.با این حال اما به نظر می‌رسد ایران قصد ندارد بدون حضور روسیه سر میز توافق بنشیند. این موضوع را می‌توان از صحبت‌های سخنگوی وزارت امور خارجه نیز برداشت کرد.
خطیب زاده روز گذشته در نشست خبری خود در این رابطه گفته بود:« آمریکا خود عضو برجام نیست که بخواهد درباره برجام، چگونگی برجام و اعضای برجام تصمیم بگیرد. بهتر است اول عضو متعهد برجام شود و بعد در خصوص اعضای دیگر صحبت کند.رویه‌های
برجام کاملا روشن و مشخص است و همه ما باید کمک کنیم که با یک تصمیم اجتماعی انشاءالله به یک توافق خوب برسیم.»
خطیب زاده همچنین گفت: «آمریکا درخواست‌های شاذ و عجیب زیادی
در جریان برگزاری این مذاکرات به کمیسیون مشترک برجام داده است و در آنجا بحث شده است. آمریکا می‌داند اگر درخواستی بدهد همیشه به صورت غیرمستقیم به کمیسیون مشترک می‌آید و معمولا آنجا بحث می‌شود.»البته او در بخشی از صحبت‌های خود نیز به این موضوع اشاره کرده بود که «فرو کاستن آنچه که در وین اتفاق می‌افتد به یک درخواست روسیه، خواست آمریکا است تا مسئولیت وی در شرایط کنونی به فراموشی سپرده شود» در ادامه نیز توضیح داده بود:«رویکرد روسیه و چین تا به امروز در مذاکرات سازنده بوده و در بین مذاکره‌کنندگان در وین در 11 ماه گذشته نزدیک‌ترین و حمایت‌گونه‌ترین بوده است و ما اطمینان داریم این مسیر تا پایان ادامه پیدا می‌کند.مقامات روسیه در گفت‌وگوهای خصوصی و در کمیسیون مشترک به این موضوع اشاره کرده‌اند که مانع هیچ توافق خوبی نمی‌شوند.»
و این یعنی ایران بدون روسیه و چین پای میز مذاکره نخواهد نشست.
>میانجیگری فعال دوحه میان تهران و واشنگتن
با این حال درحالیکه مذاکرات برای احیای برجام در وین متوقف شده اما به نظر می‌رسد که تلاش‌ها برای حفظ فضای مثبت کافی به منظور ادامه روند در آینده‌ای نزدیک ادامه دارد. انریکه مورا، معاون جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در وین در چند هفته اخیر مسئولیت نامه‌رسانی در پاکت‌های سربسته میان هیئت‌های ایران و آمریکا را بر عهده داشته‌اند اما به نظر می‌رسد که کشور دیگری هم در حاشیه خلیج‌فارس در این مدت نقش میانجی میان ایران و ایالات متحده به خصوص در برخی مسائل غیربرجامی مانند تبادل زندانیان را برعهده داشته است. روز یکشنبه محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر ابتدا با وزیر خارجه ایران و سپس وزیر خارجه ایالات متحده تلفنی گفت‌وگو کرد. هرچند که به دلیل حساسیت موضوع، دو طرف به بیان کلیاتی درباره محورهای این گفت‌وگو بسنده کردند اما به نظر می‌رسد که باید نتیجه رایزنی‌های غیرمستقیم تهران و واشنگتن با وساطت دوحه را در چند روز آتی در برخی تحولات غیربرجامی جست‌وجو کرد. پس از تماس تلفنی وزیر امور خارجه قطر با همتای آمریکایی مجید الانصاری سخنگوی وزارت خارجه قطر در توییتر اعلام کرد که محمد بن عبدالرحمن آل ثانی به روسیه سفر خواهد کرد تا با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مورد وضعیت اوکراین گفت‌وگو کند. او در این توییت تاکید کرد که گفت‌وگو روی آخرین تحولات در بحران روسیه و اوکراین به عنوان بخشی از جست‌وجو برای تلاش‌های دیپلماتیک برای حل آن متمرکز خواهد شد.
شبکه بلومبرگ در گزارشی درباره سفر وزیر خارجه قطر به روسیه ادعا کرده که ایران نیزیکی از محورهای مورد بحث در این سفر است. بلومبرگ در این باره نوشت: پس از آنکه مذاکرات بر سر احیای برجام در وین متوقف شد، محمد بن عبدالرحمان آل ثانی وزیرامورخارجه قرار است به روسیه سفر تا با مقامات این کشور درباره ایران رایزنی کند. قطر تلاش می‌کند مذاکرات با ایران بر سر احیای برجام را که به تازگی به دلیل درخواست روسیه از آمریکا متوقف شده است، نجات دهد. بلومبرگ در ادامه گزارش داد که قطر در این میان تلاش می‌کند در رابطه با جنگ اوکراین نیز نقش میانجی را ایفا و به حل‌وفصل این مناقشه کمک کند. در همین راستا، امیر قطر تاکنون دو بار با ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین گفت‌وگوی تلفنی داشته است.
>گره برنامه هسته‌ای ایران به روسیه
به نظر می‌رسد یکی از مشکلات در حال حاضر ماجرای گره خوردن تاسیسات هسته‌ای ایران به روسیه است؛ با این حال درست است که ایران قبلاً از روسیه برای صادرات ذخایر اورانیوم غنی شده مازاد خود استفاده می‌کرد، اما حالا تهران می‌تواند از کشور ثالث دیگری استفاده کند، همانطور که ذخایر آب سنگین اضافی را به عمان ارسال می‌کرد. در گذشته، ایران همچنین با چین تجارت اورانیوم داشته و همچنان هم امکان مشارکت در بانک بین‌المللی سوخت هسته‌ای در قزاقستان دارد.
از سوی دیگر روسیه تعهد صریح برای کمک به ایران برای توسعه کارخانه غنی‌سازی فردو به مرکز تولید ایزوتوپ دارد. اما تکمیل این پروژه یک تعهد بلندمدت است و ایران همچنان می‌تواند با از کار انداختن ظرفیت غنی‌سازی سایت، همانطور که در توافق اولیه پیش‌بینی شده بود، لغو تحریم‌ها را دریافت کند.
>قفل برجام
اما باید دید چرا ایران اصرار دارد که بدون روسیه سر میز مذاکرات نخواهد رفت؟
محسن جلیلوند در این رابطه به آفتاب یزد می‌گوید:« در حال حاضر برجام قفل شده است و دلیل آن هم بدون شک پیشنهاد روسیه بود. البته در این رابطه دو دیدگاه وجود دارد، یک دیدگاه می‌گوید روسیه پیش از اقدام، ایران را در جریان همه مسائل قرار داده بود و دیدگاه دیگر می‌گوید ایران اصلا در جریان نبوده و روس‌ها خودسر این تصمیمات را گرفته اند. در هر صورت فعلا برجام به دلیل پیشنهاد روس‌ها قفل شده و تا زمانی که منافع روس‌ها تامین نشود این موضوع ادامه خواهد داشت.»
وی تصریح کرد:« البته آمریکا معتقد است در چنین شرایطی اگر روس‌ها در برجام حضور نداشته باشند بهتر است و ایران و آمریکا راحت‌تر می‌توانند در رابطه با توافق تصمیم بگیرند با این حال ایران
تا کنون این پیشنهاد را نپذیرفته است؟»
او در پاسخ به این سوال که آیا حضور روسیه در برجام منافع ما را تامین می‌کند که ایران اصرار به حضور او دارد؟ گفت:« هر کشوری به دنبال منافع خودش است. در برجام مذاکرات در اصل مذاکره بین ایران و آمریکا است و کشور‌های دیگر نقش دلال را ایفا می‌کنند و حق دلالی خودشان را می‌گیرند. در زمان دکتر ظریف ایران به صورت مستقیم با آمریکا مذاکره کرد و بنابراین حق دلالی کشور‌های دیگر کم شد. تیم مذاکره‌کننده فعلی با اینکه به دنبال تامین منافع کشور است اما چون نمی‌خواهند به صورت مستقیم با آمریکا مذاکره کند مجبور است به صورت مرتب به کشور‌های دیگر حق دلالی و واسطه گری بدهد. در رابطه با روسیه هم مسئله همین است، روسیه قرار نیست منافع ما را تامین کند بلکه با استفاده از حق واسطه گری خود می‌خواهد منافع خودش را تامین کند همانطور که ایران هم به دنبال منافع خودش است.» جلیلوند در ادامه در پاسخ به این سوال که پس چرا ایران تا این حد سنگ روسیه را به سینه می‌زند گفت:« ایران سنگ روسیه را به سینه نمی‌زند، طبق دسته بندی‌های بین‌المللی کشور‌ها به دنبال یارگیری هستند تا بتوانند از طریق این یارگیری‌های
بده بستان کنند و منافعشان را تامین کنند. در حال حاضر یک دیدگاه وجود دارد که ما اگر طرف روسیه باشیم و کمکش کنیم، این کشور هم در شرایط مناسب به ما کمک خواهد کرد، دیدگاه دیگری هم وجود دارد که می‌گوید ما اگر مستقیما با آمریکا وارد مذاکره شویم دیگر نیاز به کشورهایی مانند چین و روسیه نداریم. همه این مسائل باید مورد ارزیابی قرار بگیرد و بررسی شود کدام یک از این‌ها منفعت بیشتری برای کشور ما دارد؛ فعلا به نظر می‌رسد مقامات کشورمان بر این اعتقادند که در کنار روسیه بودن منافع بیشتری برای ما به همراه دارد با این حال باید دید نتیجه این موضوع چگونه رقم خواهد خورد.»
دیدگاه تان را بنویسید