سیر تا پیاز همه آنچه ارتش ایران را قدرتمندتر از رقبا می‌کند

29 فروردین روز ارتش جمهوری اسلامی ایران است. امام خمینی (ره) در سال 1358 این روز را به عنوان روز ارتش انتخاب کردند و تاکید فرمودند: « ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با ساز و برگ به رژه بپردازند و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی و ملت بزرگ ایران و حضور خود را برای فداکاری در راه استقلال و حفظ مرزهای کشور اعلام نمایند.»

از آن روز تا کنون، هر ساله یگان ها و قوای مختلف ارتش در شهرهای مختلف مراسم رژه  برگزار کرده و از دستاوردهای جدید نظامی ارتش هم رونمایی می شود.

به مناسبت روز ارتش، قصد داریم مروری بر تاریخچه و ساختار ارتش ایران داشته باشیم:

تاریخچه ارتش؛ از ابتدا تا دوران قاجار

برخی مورخان معتقدند اولین ارتش دائمی و ساختارمند ایران در دوره شاهنشاهی هخامنشی به وجود آمد. در آن دوره، ارتش ایران منظم شده بر اساس ساختار طبقاتی جامعه و نوع سلاح به قوای مختلف تقسیم می شد. همچنین، گروهی بر آنند که ایران در آن دوره صاحب قوی ترین نیروی دریایی نیز بود و توانست اولین نیروی دریایی واقعی در بین ارتش های جهان را تشکیل دهد.

با نابودی سلسله هخامنشی، ارتش دائمی نیز از بین رفت. اگرچه در دوران اشکانی نیز یک ارتش مرکزی وجود داشت اما پادشاهان اشکانی بیشتر سربازان خود را از شهرها، قبایل و حکام محلی مختلف می گرفتند. ارتش اشکانی نیز ساختاری دوگانه داشت. غالب سربازان اشکانی پیاده نظام های اسلحه سبک بودند که باید در بیابان ها با سرعت حرکت می کردند . به جز شمشیر کوتاه، تیر و کمان هم داشتند. جلوی این سربازان، سواره نظام اسلحه سنگین بودند که به عنوان قلب تپنده ارتش اشکانی عمل کرده و  در عملیات های پارتیزانی بیشترین تاثیر و نفوذ را داشتند.

اگرچه ارتش دوره ساسانی به نوعی تلفیق ارتش هخامنشی و اشکانی بود، اما تغییرات و نوآوری های زیادی نیز در رسته ها و ساختار ارتش به وجود آورد. رسته‌ های مختلفی در نیروی نظامی ساسانی وجود داشته که از مهم‌ترین آن‌ ها می‌توان به اسواران، دیلمیان، پایگان، کمانداران و فیلبانان نام برد. نظامی ‌گری در دوره ساسانی موروثی بوده و بیشتر این نظامیان از خانواده‌هایی نظامی و تحت تربیت نظامی بوده‌اند. از میان تمامی این رسته ‌ها اسواران یا همان سواران ساسانی که بیشتر پارتی تبار هم بودند از شهرت بیشتری برخوردار بودند. دیلمیان عمدتاً در شمشیر زنی و نیزه اندازی مهارت داشتند.

با ورود اعراب به ایران و متلاشی شدن ایران شاهنشاهی، ارتش نیز از هم پاشید. در زمان صفویه و با آغاز رنسانس ایران، ارتش هم شکلی جدید یافت. ساختار جامعه در زمان شاه اسماعیل صفوی کاملا ایلیاتی و قبیله ای بود؛ از این رو ایران در آن زمان فاقد ارتش دائمی بود. شاه صفوی سربازان خود را که به «قزلباش» معروف بودند از 7 قبیله ترک که حامی صفویه بودند، می گرفت. با به قدرت رسیدن شاه عباس اول، بعد از سده ها، مجددا ارتش دائمی ایران شکل گرفت. شاه عباس به جای اتکا به قزلباش ها، یک ارتش دائمی از بین سربازان گرج تبار تشکیل داد. همچنین، او ارتش ایران را به توپ و تفنگ مجهز ساخت و توانست قشون ایران را به یکی از قدرتمند ترین ارتش های آن روزگار تبدیل کند.

با مرگ شاه عباس، از قدرت ارتش دائمی نیز کم شد تا جایی که ایران در زمان شاه سلطان حسین به راحتی از مهاجمان افغان شکست خورد و از هم پاشید. با به قدرت رسیدن نادرشاه، ارتش مجددا قدرت خود را به دست آورد و به چنان مهارتی رسید که توانست هند را هم فتح کند. با این حال، این ارتش نیز به شخص شاه وابسته بود و بعد از قتل نادر به سرعت از هم پاشید. با مرگ نادر، اختلاف داخلی کشور را فرا گرفت و اگرچه کریم خان زند توانست مدت کوتاهی با ارتش قدرتمندش آرامش را به کشور بازگرداند اما ایران به مدت نیم قرن و بلکه بیشتر روی خوش ندید.

تاریخچه ارتش؛ از قاجار تا جمهوری اسلامی

با به قدرت رسیدن آقامحمد خان، سران ایل قاجار به فرماندهی ارتش رسیدند. اگرچه ارتش آقامحمدخان ( یا همان قشون ممالک محروسه) قدرت بسیار زیادی داشت اما دائمی نبود و در زمان صلح از بین می رفت و فقط در زمان جنگ و با کمک ایلات و عشایر شکل می گرفت. با آغاز جنگ های ایران و روسیه ضعف شدید ارتش ایران خود را به ظهور رسانید. عباس میرزا، قائم مقام فراهانی و امیرکبیر تلاش بسیار کردند که ارتشی مرکزی و قدرتمند در ایران به وجود بیاورند اما به رغم تلاش ایشان، ارتش کشور در این دوره همیشه ضعیف، بی نظم، بی ساختار و الکن بود.

با به قدرت رسیدن رضا خان و آغاز سلسله پهلوی، ارتش نیز تغیراتی ساختاری را تجربه کرد. رضا شاه بودجه زیادی را صرف بازسازی ارتش نمود. تلاش او این بود که ارتش شاهنشاهی ایران بیش از همیشه شبیه ارتش های مهم اروپایی و مدرن شود. ارتش رضاشاه 5 حوزه شامل لشکر مرکز، لشکر شمال‌غرب، لشکر شرق یا خراسان، لشکر جنوب و لشکر غرب می شد. همچنین، این ارتش 5 لشکر رزمی، 4 تیپ مستقل، 2 واحد توپخانه و ضدهوایی و چند واحد دیگر نیز در خود داشت. ارتش رضا شاهی مبتنی بر سلسله مراتب نظامی نوین بود و سربازان حرفه ای خود را از مدارس نظامی وقت ایران همچون مدرسه نظامی مشیرالدوله دریافت می کرد. شاه همچنین، خدمت وظیفه عمومی را اجباری کرد و بدنه سربازان ارتش را از شهروندان می گرفت.

اگرچه ارتش ایران در 16 سال سلطنت رضا شاه نوین شد اما با حمله متفقین به کشور در سال 1320 به سرعت از هم پاشید. با آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی ارتش ایران بار دیگر با همان الگوی سابق رضا شاهی شکل گرفت. محمدرضا جوان به ژنرال های پدرش اعتماد کرد و از آنها خواست مجددا ارتش شاهنشاهی را شکل دهند. ارتش ایران از سال 1320 تا 1357 تحولات بسیار زیادی را به خود دید. این ارتش بعد از کودتای 28 مرداد 1332 قدرت بسیار زیادی گرفت و در سال 1357 و قبل از انقلاب اسلامی عملا قدرتمندترین بازوی شاه در اجرای خواسته هایش بود.

انقلاب اسلامی 1357 باعث از هم پاشیده شدن ارتش شاهنشاهی وفادار شاه شد. با وقوع انقلاب دو نظر در مورد ارتش وجود داشت. گروهی من جمله اعضاء احزاب چپ و برخی تندروها معتقد بودند ارتش باید از هم بپاشد و منحل شود اما گروهی دیگر معتقد بودند بهتر است بدنه ارتش باقی بماند و فقط سران آن پاکسازی شوند تا ارتش شاهنشاهی به ارتش انقلابی تبدیل شود. امام خمینی (ره) با نظر دوم موافق بود و در یک سخنرانی در این باره فرمود: « من اعلام می‌کنم که اگر کسی با ارتش ما مخالفت امروز بکند، با اسلام مخالفت کرده‌است؛ با پیغمبر اسلام مخالفت کرده‌است. امروز ارتش، ارتش طاغوتی نیست؛ ارتش محمدی است.»

با آغاز جنگ تحمیلی ارتش نقش بسیار سازنده ای در اداره جبهه ها ایفا کرد. ارتش با تقدیم کردن شهدای بسیار توانست تاثیری به سزا در پیروزی ایران در جنگ با ارتش بعث داشته باشد. این تاثیرگذاری به خصوص در سالهای حساس نخست که سپاه تازه شکل گرفته بود و درک درستی از جنگ وسیع نداشت بیشتر خود را نشان داد. ارتش که در آن زمان به علت پاکسازی، تاثیرات سیاسی و به خصوص کاهش مدت وظیفه عمومی در بدترین شرایط خود قرار داشت به خوبی توانست سالهای سخت جنگ را مدیریت کرده و زمینه ساز پیروزی کشورمان شود.

ساختار ارتش

الف. امروزه ارتش ایران از 4 نیروی زمینی، نیروی دریایی، نیروی هوایی و نیروی پدافند هوایی تشکیل می‌شود که به‌همراه سپاه پاسداران و نیز نیروی انتظامی، مجموعه نیروهای مسلح ایران را تشکیل می‌دهند. همچنین یک معاونت هماهنگ‌کننده وجود دارد که نیروهای ارتش و کلیه یگان‌های زیرمجموعه آنها، تحت نظر آن فعالیت می‌کنند.

ب. به جز این نیروهای اصلی، سازمان هایی همچون سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، سازمان حفاظت اطلاعات ارتش، دژبانی کل ارتش، سازمان تحقیقات راهبردی و چند سازمان تابعه دیگر نیز در ارتش وجود دارند.

ج. مراکز آموزش نظامی ارتش شامل دانشگاه های زیر می شود: دانشگاه افسری امام علی، دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا، دانشگاه علوم دریایی امام خمینی، دانشگاه هوایی شهید ستاری، دانشگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا و ... .

د. مأموریت اصلی ارتش جمهوری اسلامی ایران، آمادگی و مقابله در برابر هرگونه تجاوز نظامی علیه استقلال و دفاع از منافع کشور و تمامیت ارضی نظام جمهوری اسلامی ایران است. بنابر ماده هفتم قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، مصوب مهرماه 1366 مأموریت و وظایف ارتش به صورت زیر است:

- آمادگی و مقابله در برابر هرگونه تجاوز نظامی علیه استقلال، تمامیت ارضی، نظام جمهوری اسلامی ایران و منافع کشور.

- همکاری با نیروی انتظامی و سپاه پاسداران، در مقابله با اشرار، یاغیان، قاچاقچیان، تجزیه‌طلبان و جریانات برانداز نظام، در مواقع ضروری و بنا به‌دستور.

- آمادگی جهت همکاری با سپاه پاسداران در کمک به ملل مسلمان و مستضعفِ غیرمعارض با جهان اسلام، در دفاع از خود، در برابر تهدید و تجاوز نظامی، بنا به درخواست آنان و بنا به دستور.

- در اختیار قرار دادن افرادی که در استخدام ارتش هستند و تجهیزات فنی آنها، بنا به درخواست دولت در اجرای اصل 147 قانون اساسی و با رعایت کامل موازین عدل اسلامی، در حدی که بنا به تشخیص شورای عالی دفاع، به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نشود.

- سازماندهی، آموزش، تجهیزات و گسترش نیروهای زمینی، هوایی و دریایی، متناسب با امکانات و تهدیدات، برای انجام مأموریت‌های محوله.

- تلاش مداوم و مستمر در جهت حاکمیت کامل فرهنگ و ضوابط اسلامی در ارتش و وزارت دفاع و سازمان‌های وابسته به آنها.

- آماده نمودن مردم برای دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی، در چهارچوب قانون خدمت وظیفه عمومی.

- کمک به سپاه پاسداران، در آموزش و سازماندهی.

- اقدامات لازم در جهت نیل به خودکفایی در کلیه زمینه‌ها از قبیل؛ صنعتی، آموزشی، تدارکاتی، اطلاعاتی، روش‌ها و سازماندهی.

- اقدامات لازم در زمینه کسب اطلاع از اوضاع، رویدادها و تحولات سیاسی-نظامی آشکار و نهان منطقه و جهان و ارزیابی مستمر تهدیدات و توان رزمی دشمنان بالفعل و بالقوه.

- تلاش مداوم و مستمر در جهت حفظ و صیانت ارتش و وزارت دفاع و سازمان‌های وابسته به آن‌ها، در زمینه‌های امنیتی.

- ایجاد تسهیلات لازم برای همکاری سپاه پاسداران با ارتش، در مواقع ضروری که شورای عالی دفاع تعیین می‌نماید.

به این ترتیب اکنون ارتش ایران با برخورداری از پیش‌زمینه‌های تاریخی و قدرت بالای دفاعی که در رزمایش روز ارتش نمایان شد، بالاتر از رقبای منطقه‌ای ایستاده و ترس از حمله کلاسیک نظامی به ایران، بی‌تردید به دلیل همین توان بالای دفاعی است.

اقتدار و انضباط نظامی، محبوبیت اجتماعی، استقلال عملی و میهن‌پرستی، سلامت اقتصادی و پرهیز از ورود به مسائل سیاسی، در کنار مردمی بودن، از ارتش ایران نیرویی متفاوت از ارتش‌های رقیب منطقه‌ای ساخته و همین امر پشتوانه‌ای برای حفظ مرزهای ایران است.

منبع: خبر فوری