مختصات میز مذاکرات دوحه

برگزاری مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در دوحه پایتخت قطر با واسطه گری بازیگران اروپایی، مولد تحلیلهای تازه ای در رسانه های غربی و جهانی بوده است. برخی رسانه ها معتقدند که تغییر مکان مذاکرات از وین به دوحه، تاثیری در اصل مذاکرات و حل و فصل اختلافات باقیمانده نخواهد داشت و صرفا نوعی تغییر شکل در مذاکره محسوب می شود. با این حال، برخی دیگر معتقدند که نقش قطری ها در مذاکرات جدید به مراتب بیشتر از یک میزبان عادی است! به عبارت بهتر، دوحه علاوه بر میزبانی مذاکرات، در صدد میانجی گری در راستای حل و فصل موارد اختلافی بر خواهد آمد. 

فراموش نکنیم که قطری ها نسبت به اروپاییان طی دو ماه اخیر نقش فعال تری در قبال پرونده هسته ای ایران و حل و فصل موارد اختلافی باقیمانده میان ایران و آمریکا ایفا کرده اند. اساسا یکی از اصلی ترین دلایل تغییر محل مذاکرات از وین به دوحه نیز همین مسئله بوده است. در هر حال، بر خلاف میل باطنی مقامات اروپایی( از جمله جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا)،دور تازه مذاکرات در پایتخت قطر برگزار می‌شود. کشوری که در ماه‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌ای برای میانجیگری بین ایران و آمریکا انجام داده و در این مدت علاوه بر چندین سفری که از سوی وزیر خارجه قطر به تهران صورت گرفته، حتی شیخ حمد آل ثانی، امیر این کشور هم اردیبهشت امسال برای دیدار با مقام‌های جمهوری تهران به ایران سفر کرد.در آن سفر نیز امیر قطر از عزم کشورش برای نقش آفرینی فعال در مذاکرات هسته ای و احیای برجام خبر داده بود. پس از آن، امیر قطر به وزیر امور خارجه این کشور دستور داد تا به عنوان یکی از اصلی ترین ماموریتهای حوزه سیاست خارجی این کشور، احیای توافق هسته ای را پیگیری کند. 

این دستور سریعا از سوی وزیر خارجه قطر اجابت شد.حدود دو هفته قبل، وزیر خارجه قطر در دیداری با رابرت مالی نماینده آمریکا در مذاکرات هسته ای، ایده های جایگزین جهت احیای توافق هسته ای را بررسی کرد. رسانه ای غربی، خود نیز نسبت به نقش آفرینی خاص قطری ها در این پرونده تاکید دارند. بر اساس گزارش یورونیوز، میزبانی قطری ها در مذاکرات اخیر، به دلیل آن است که طی هفته های گذشته و اخیر گزارش‌های متعددی در خصوص تلاش‌های قطر برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌های ایران و آمریکا در روند گفتگوهای هسته‌ای منتشر می‌شد. هرچند اخبار غیررسمی حکایت از آن دارد که دوحه در این مدت بیشتر روی پرونده تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا متمرکز بوده اما به هر ترتیب در سالهای اخیر این کشور کوچک عربی به یکی از دوستان قابل اتکای تهران تبدیل شده و حتی برخی از تحلیلگران سیاست خارجی در ایران از قطر به عنوان جانشین عمان در زمینه میانجیگری بین تهران و واشنگتن یاد می‌کنند. 

از نمونه تلاش‌های قطر  که در این زمینه می‌توان به آن اشاره کرد تماس تلفنی محمد بن عبدالرحمن، وزیر خارجه قطر با امیرعبداللهیان و آنتونی بلینکن، وزرای خارجه ایران و آمریکا در روز ۲۱ اسفند ۱۴۰۰ است. جایی که دیپلمات قطری پیام‌های طرفین را به یکدیگر رسانده و در خصوص برنامه هسته‌ای ایران رایزنی‌های لازم را انجام داده است. ۳ مرداد ۱۴۰۰ در سفری از پیش اعلام نشده در حالی وارد تهران شد که چند روز پیش از آن در واشنگتن با مقام‌های آمریکایی دیدار کرده بود. 

از سوی دیگر با توجه به شدت گیری بحران انرژی و به ویژه گاز در اروپا، برگزاری مذاکرات در قطر می‌تواند از این بعد معنادار باشد که در بخشی از امتیازات اقتصادی که به ایران ارائه می‌شود بحث بهره‌برداری از میادین مشترک گازی میان ایران و قطر هم در دستور کار قرار گیرد. در نتیجه حتی امکان دارد این طرف اروپایی باشد که به ایران پیشنهاد داده گفتگوها در قطر برگزار شود تا در صورتی که مذاکرات به خوبی پیش رفت، حتی گفتگوهایی با مقام‌های قطری در خصوص پیشبرد برنامه‌های مشترک برای صادرات گاز منطقه به اروپا در برنامه توافقات قرار گیرد. در چنین شرایطی می‌توان مسئله میزبانی قطر از مذاکرات هسته‌ای را مرتبط با این تلاش‌ها تفسیر کرد. از سوی ایران هم پیام‌هایی که طی این مدت میان ایران و آمریکا از کانال قطر رد و بدل شده، احتمالا موجب شده تا مقام‌های ایرانی را به این نتیجه برساند که دوحه می‌تواند علاوه بر میزبانی، از امتیاز میانجیگری نیز برخوردار باشد.