معنای پرواز بایدن از تل‌آویو به جده برای ایران/ ماجرا خیلی بزرگتر از عادی‌سازی روابط اعراب و اسرائیل است!
سفر جو بایدن را باید ماموریتی با چند هدف متفاوت همزمان، اما در راستای یک راهبرد اصلی در نظر گرفت؛ راهبردی که آماج آن مقابله و محدودسازی چین از طریق بازچینش نیرو‌های خود در سطح منطقه و متمرکز شدن بر مسائل شرق آسیا دانست.
رویداد 24 نوشت: روز گذشته حو بایدن سفر منطقه‌ای خود را با اولین پرواز مستقیم از فرودگاه بن گوریون تل‌آویو به فرودگاه جده ادامه داد؛ پروازی که از بسیاری جهات حایز اهمیت است. پیش‌تر در آستانه سفر بایدن به منطقه برخی تحلیلگران پیش بینی می‌کردند که بخشی از ماموریت رئیس جمهور آمریکا، تکمیل و گسترش پیمان ابراهیم با زمینه‌سازی برای عادی‌سازی روابط میان عربستان سعودی و اسراییل باشد.
در این میان پرواز مستقیم بایدن از تل‌آویو به جده با اعلام گشایش خطوط هوایی عربستان سعودی به تل‌آویو همزمان شد؛ تحولی که بسیاری نه تنها انتظار آن را می‌کشیدند که آن را در راستای زمینه‌سازی رسمی شدن روابط ریاض و تل‌آویو می‌دانند.
سفر جو بایدن را باید ماموریتی با چند هدف متفاوت همزمان، اما در راستای یک راهبرد اصلی در نظر گرفت؛ راهبردی که آماج آن مقابله و محدودسازی چین از طریق بازچینش نیرو‌های خود در سطح منطقه و متمرکز شدن بر مسائل شرق آسیا دانست.
شاید مهم‌ترین توافقی که در این زمینه مورد مذاکره قرار گرفت، قرارد‌های اقتصادی از جمله تکنولوژی نسل ۵ و ۶ اینترنت و احتمال استقرار مراکز استارلینک یا اینترنت ماهواره‌ای در این کشور به عنوان هاب منطقه‌ای اینترنت ماهواره‌ای باشد؛ ضمن آنکه خاورمیانه به عنوان انبار جهانی انرژی در راهبرد جهانی آمریکا اهمیت شایانی دارد.
همانطور که نبرد اوکراین اثبات کرد نوشتن هر گونه معادله راهبردی در سطح جهانی بدون توجه به بازار انرژی ناممکن است، از این رو آمریکایی‌ها به دنبال باز سازی موضع خود در منطقه با هدف تسهیل و تضمین بازار انرژی به منظور شکست دادن مرکز ثقل راهبرد اقتصادی روس‌ها در نبرد اوکراین و نیز محدودسازی حضور چین در منطقه هستند. امری که البته ناگفته پیداست از بسیاری جهات وابسته به مولفه‌های امنیت منطقه‌ای از جمله برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران است.
سفر بایدن به منطقه و موفقیت ماموریت دیپلماتیک او، دشواری‌های ذاتی دارد که شاید پله اول آن در اسرائیل و عدم توافق برای چگونگی برخورد با جمهوری اسلامی ایران باشد. پله دوم آن را نیز در نحوه استقبال از بایدن در فرودگاه جده شاهد بودیم؛ استقبالی که با وجود انتظارات، نه توسط مقامات بلندپایه سعودی بلکه توسط امیر مکه صورت گرفت؛ شاید پاسخی باشد به خواست‌های بی حد و حصر بایدن از عربستان مخصوصا در حوزه انرژی.
همچنین یادمان نرفته که به خاطر مسائلی همچون رفتار‌های ضد حقوق بشری عربستان سعودی در برخورد با مخالفان و نیز جنگ یمن، بایدن در دوران پیش از انتخابات بار‌ها قول منزوی‌سازی رهبران عربستان را داده بود.
به جای مقامات بلندپایه عربستان، امیر مکه در فرودگاه به استقبال جو بایدن رفت
روابط عربستان سعودی و آمریکا در برابر علامت سوالی مهم قرار گرفته است؛ در حالی که هر دو طرف برای پاسخ به نیاز‌های راهبردی خود به تفاهم دیگری نیاز دارد، اما در عین حال خواست‌های هر طرف از دیگری از نظر سیاسی برای رهبرانشان هزینه‌های داخلی بسیاری دارد؛ هزینه‌هایی که البته از جانب عربستان به دلیل ساختار خاص سیاسی آن، قابلیت مدیریت بیشتری دارد. این در حالی است که بایدن بدون ارائه مابه‌ازا‌های مناسبت، توان جلب حسن نظر عربستان را برای مشکلات خود نخواهد داشت.
تاثیر سفر بایدن به عربستان بر جمهوری اسلامی ایران
شاید یکی از این درخواست‌ها مسائل منطقه‌ای از جمله برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و نیز نیاز‌های امنیتی عربستان در ارتباط با یمن باشد؛ مسئله‌ای که البته از جانب واشنگتن امری تاکتیکی در یک فضای کلی راهبردی در نظر گرفته می‌شود، اما از نظر متحدان منطقه‌ای آمریکا، مسئله‌ای راهبردی با ابعاد تاکتیکی بسیار مهم است.
به عبارت دیگر رقبای منطقه‌ای ایران که جملگی از متحدان منطقه‌ای آمریکا هستند، با هدف وادار کردن واشنگتن به سختگیری بیشتر در برابر جمهوری اسلامی ایران به دنبال اجماع‌سازی حتی از طریق تشکیل جبهه گسترده منطقه‌ای هستند؛ جبهه‌ای که دشمنان و رقبای قدیمی را این بار علیه هدفی جدید گرد هم می‌آورد.
البته سفر بایدن به منطقه را باید صرفا زمینه‌سازی برای آشکارسازی مرحله نهایی این اجماع دانست، چرا که این اجماع مدت‌هاست به دلیل سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در حال شکل‌گیری بوده است.
همانطور که گفته شد شاید شاه‌بیت این سفر مباحث کلان مرتبط با انرژی باشد. مذاکرات دو جانبه‌ای که بین بایدن و ملک‌سلمان پادشاه و بن‌سلمان ولیعهد سعودی صورت گرفت، نشان میدهد که اهمیت بازار انرژی برای بایدن بیش از صحبت‌های سیاسی و انتخاباتی این کشور ارزش دارد. مخصوصا حالا که دولت بایدن با انتخابات میان‌دوره‌ای روبروست که احتمالا طی آن برتری پارلمانی خود را از دست خواهد داد؛ انتخاباتی که مشکلات اقتصادی، بحران رکود و تورم و قیمت‌های بالای انرژی بر آن سایه افکنده است.
همانطور که گفته شد مسئله چگونگی مدیریت سیاست منطقه و هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران برای اعراب و اسراییل اهمیتی راهبردی دارد، از این رو عربستان به دنبال افزایش سطح رقابت در حوزه‌های حیاتی با جمهوری اسلامی ایران به سطح راهبردی است.
ایران و عربستان در بازار انرژی منطقه
رقابت عربستان با ایران در فضای کلی افزایش سطح تنش مدیریت شده، در کنار مذکرات سه گانه جمهوری اسلامی ایران با برخی کشور‌های عربی از جمله عربستان سعودی، اردن و امارات قابل تحلیل است. در راستای همین برنامه ما شاهد اعلام توافق برای اتصال شبکه برق عراق به شبکه برق شورای همکاری خلیج فارس از طریق عربستان سعودی هستیم؛ مسئله‌ای که اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای در حوزه‌های اقتصادی به منظور تشکیل یک جبهه واحد را نشان میدهد.
باید در نظر داشت که اتصال شبکه برق عراق به عربستان را باید در کنار برنامه‌ریزی به منظور توسعه بندر فاو توسط امارات و عربستان با همکاری شرکت‌هایی از شرق آسیا از جمله چین و کره تحلیل کرد.
توسعه بندر فاو که به منظور «تاسیس خط ترانزیت کالا از خلیج فارس به اروپا» در دستور کار قرار گرفته است، می‌تواند در آینده نیاز‌های مالی عراق و نیز نیاز‌های ژئواکونومییک کشور‌های حاشیه خلیج فارس و اروپایی‌ها را با دور زدن ایران برطرف کند.
این مسئله شاید در نگاه اول به عنوان مسئله‌ای کم‌اهمیت در حوزه همکاری‌های منطقه‌ای دیده شود اما با توجه به عمق مسئله متوجه تلاش برای حذف تدریجی ایران از معادلات منطقه‌ای و در نهایت پر شدن این خلا با بازیگران دیگر است. اقدامی که فوری‌ترین اثر آن تضعیف و جایگاه ایران در معادلات اقتصادی عراق و عمیق‌ترین تاثیر آن صدمه خوردن جایگاه کلی ایران در سپهر سیاست در عراق به عنوان محیط بلافصل امنیتی جمهوری اسلامی ایران است.
در چنین دیدگاهی به نظر می‌رسد اعراب با توجه به تحولات سیاسی امنیتی داخلی عراق، سعی دارند این کشور را به عنوان رقیبی در برابر جمهوری اسلامی ایران این بار با رنگ و بوی ملی‌گرایی برخاسته از بیت شیعی تقویت کنند.
اگر ما این مسئله را در کنار مسئله عادی‌سازی روابط اعراب و اسرائیل و متصل شدن حوزه‌های ژئوپلیتیک خلیج فارس و شرق مدیترانه قرار دهیم، احتمالا متوجه عمق خطرات برای امنیت ملی ایران خواهیم شد؛ خطراتی فراتر از صرف عادی‌سازی روابط میان اسراییل و اعراب و حتی پیمان‌های دفاعی و نظامی احتمالی. خطراتی از جنس اقتصادی که می‌تواند ایران را در بلندمدت در هاله‌ای از محاصره منطقه‌ای فرو برد؛ روند کنونی که به نظر می‌رسد بایدن با سفر خود به منطقه سعی در تثبیت و پیشبرد آن را دارد.
از این رو در آستانه سفر بایدن به منطقه، شاهد صحبت‌هایی در خصوص تلاش بایدن برای لغو ممنوعیت فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان و نیز احتمال یک توافق مشترک دفاع هوایی و دریایی با آمریکا و اسرائیل و اعضا شورای همکاری خلیج فارس هستیم.
به گزارش رویداد۲۴ در بیانیه مشترکی که دو طرف منتشر کرده‌اند، به تفصیل در مورد توافقات امنیتی با توجه به نیاز‌های امنیتی عربستان سخن گفته شده است. قول‌هایی هم که به نظر می‌رسد وابسته به پیشبرد مذاکرات در زمینه تامین امنیت انرژی به منظور افزایش تولید و مهار قیمت نفت و گاز از جانب عربستان است، داده شد که البته در این زمینه عربستان باید ملاحظات خود با روسیه را مد نظر قرار دهد. چرا که از منظر عربستان در حال حاضر کمبود عرضه وجود ندارد و مسئله‌ای که بر روند قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد، مسائل سیاسی است. از این رو مشاور وزیر نفت عربستان در مصاحبه‌ای هر گونه توافق برای افزایش تولید فوری از جانب عربستان را رد و اعلام کرد که در این زمینه عربستان تا اطلاع ثانوی به توافقات اوپک پلاس پایبند است.
به نظر می‌رسد برای درک کامل تاثیرات این سفر باید منتظر نتایج کامل جلسات دو جانبه و چند جانبه امریکا و کشور‌های شورای همکاری و همکاران بود. اما مسئله مشخصی که مطرح است این است که سفر بایدن و نتایج آن می‌تواند آزمون خوبی از محدودیت‌ها و توانایی‌های متحدان منطقه‌ای واشنگتن در آینده باشد.
دیدگاه تان را بنویسید