روز سرنوشت برای برجام؛ پیروزی دیپلماسی یا شکست آن؟

خبر فوری نوشت: دور جدید مذاکرات هسته ای در حالی آغاز شده که بیم و امیدها درباره آن رو به افزایش است. در حالیکه برخی معتقدند ایران و آمریکا راهی تا توافق نهایی ندارند، گروهی دیگر همچنان بدبین هستند و تاکید دارند که دور جدید مذاکرات نیز مانند ادوار قبلی راه به جایی نخواهد برد.

دور جدید مذاکرات از ویژگی های خاصی برخوردار است. خاص بودن این دور از مذاکرات به این خاطر است که امیدها و هم بیم‌های آن در حال بیشتر شدن است؛ هم می تواند درهای مذاکره و دیپلماسی را برای همیشه ببندد و هم قادر است زمینه ساز بازگشت آمریکا به برجام و تمدید توافق هسته ای گردد.

در این گزارش به مهم ترین بیم ها و امیدهای مذاکرات هسته ای اخیر اشاره خواهیم کرد.

امیدها

شواهد زیادی وجود دارد که می تواند ما را به دور جدید مذاکرات امیدوار کند. پیش از این هم بسیاری از تحلیلگران به این نتیجه رسیده بودند که مساله تضمین آمریکا مبنی بر عدم خروج مجدد از برجام و نیز خروج نام سپاه پاسداران از لیست گروه های تروریستی مورد اعتقاد وزارت امور خارجه آمریکا، دو خواسته مهم ایران از آمریکا بوده و تا ایالات متحده در رابطه با این دو، پاسخ روشنی ندهد و آنها را تضمین نکند ایران حاضر نیست به محدودیت های هسته ای ذکر شده در برجام بازگردد.

در همین رابطه، استفانی لیختن اشتاین، خبرنگار پولتیکو مدعی شده است: "مشکل خروج سپاه از لیست سازمان های تروریستی حل شده و توافق شده است که در مستقیم آمریکا و ایران در آینده، مورد بحث قرار گیرد. همچنین موضوع اخذ تضمین حل شده است و ایران دیگر خواهان تضمین سیاسی نیست. ما به این نگرانی [ضمانت‌ها] در متن به شیوه‌ای کاملاً اساسی رسیدگی می‌کنیم. ایران از آنچه در متن ضمانت‌ها گنجانده شده خرسند است".

همچنین، خبرگزاری فرانسه به نقل از یک مقام ارشد اتحادیه اروپا نوشت: "در دور جدید مذاکرات، آمریکا حاضر شده تضمین بدهد که در آینده از برجام خارج نمی‌شود. درخواست تهران برای حذف نام سپاه از فهرست تروریستی از مذاکرات خارج شده و در آینده پس از توافق به آن رسیدگی خواهد شد. اکنون تهران و واشنگتن هنوز باید در مورد مسائل مربوط به برداشته شدن تحریم‌ها و چند سؤال هسته‌ای به توافق برسند."

درباره جزئیات مربوط به تضمین آمریکا و همچنین مساله سپاه پاسداران هنوز مطلبی به بیرون درز نکرده است. ابهام به خصوص در مورد تضمین ایالات متحده زیاد است. دولت بایدن چگونه می خواهد تضمین بدهد که از برجام خارج نمی شود، در حالیکه این امر منوط به تایید کنگره است و اعضاء جمهوری خواه و حتی دموکرات کنگره اعلام کرده اند که حاضر به تصویب برجام به عنوان یک توافق نامه قانونی و لازم الاجرا نیستند. برخی تحلیلگران مدعی شده اند، آمریکا در قرارداد جدید به ایران تضمین می دهد که در صورت عدم رعایت مفاد برجام توسط دولت آتی ایالات متحده و یا خروج از آن، آمریکا باید به ایران غرامت بپردازد. اما پرسش اینجا است که این تضمین چگونه داده خواهد شد و اگر دولت آتی از پرداخت غرامت نیز سرباز زد، آنگاه‌ کدام نهاد قانونی پاسخگو خواهد بود؟

بیم ها

در کنار شواهد مثبت، برخی عوامل دیگر نیز وجود دارند که زمینه ساز نگرانی و ناامیدی ناظران از دور جدید مذاکرات هسته ای شده اند.

اولین نگرانی درباره عدم توافق ایران و آمریکا بر سر نظارت های پادمانی است. استفانی لیختن اشتاین، خبرنگار پولتیکو  درباره مساله بازرسی های پادمانی آژانس بین المللی انرژی اتمی است، نوشت: "از اظهارات این مقام ارشد اتحادیه اروپا مشخص بود که این موضوع حل نشده است. این دیپلمات ارشد اروپایی گفت که این موضوع در چارچوب برجام مورد بحث قرار نمی گیرد."

نگرانی دیگر، "زمان" است. در همین رابطه، بلومبرگ در گزارش اخیرش نوشت، دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند ٧٢ساعت برای شکست مذاکرات یا احیای برجام فرصت وجود دارد.

نویسنده این پایگاه تاکید کرد، فاصله میان ایران و آمریکا در مذاکرات - از زمان برگزاری آخرین دور در وین- بیشتر شده و اگر قرار باشد توافقی حاصل شود یا ظرف سه روز آینده خواهد بود یا دیگر توافق بر سر احیای برجام حاصل نخواهد شد.

این مطلبی است که ️کاخ سفید نیز بر آن تاکید دارد. کاخ سفید پیش از برگزاری مذاکرات گفت‌ که زمان برای دستیابی به توافق رو به اتمام است. هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید اعلام کرد: "همانطور که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا گفته است ما برای همیشه منتظر نخواهیم بود تا ایران این توافق را بپذیرد... یک توافق روی میز است. به نظر می‌رسد برای دستیابی به توافق، زمان رو به اتمام است و بار دیگر از ایران می خواهیم این توافق را بپذیرد."

مساله دیگر که می تواند مانع توافق طرف های درگیر شود، عدم اعتماد طرف های دیگر به یکدیگر است. روسیه که نقشی جدی در پیشبرد مذاکرات داشت، حالا با آغاز جنگ اوکراین خود را کنار کشیده است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه جمعه اعلام کرد توافق هسته ای با ایران باید بدون حذفیات و اضافات به شکل اولیه خود بازیابی شود. روسیه در واقع، با طرح اصلاح شده آمریکا درباره برجام مخالفت کرد.

همچنین به نظر می رسد ایران زیاد به طرف های اروپایی اعتماد ندارد. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اخیرا نسبت به گرایش اروپا به آمریکا انتقاد و اعلام کرد: اعضای اروپایی برجام از آمریکا طرفداری می‌کنند؛ این، مایه تاسف است.

این شواهد همه نشان می دهند که اگرچه توافق در دور جدید مذاکرات ممکن است اما  آسان نیست و چالش ها و گره هایی در این رابطه وجود دارد که نمی توان از آنها غفلت کرد.