رمز عدم حضور نمایندگان سه کشور اروپایی در وین

مذاکرات وین با توجه به فرا رسیدن روز عاشورا در ایران ، متوقف شده و از فردا دوباره از سر گرفته خواهد شد. انریکه مورا نماینده ویژه اتحادیه اروپا در مذاکرات به نمایندگی از اتحادیه اروپا مدعی است که "مسائل پادمانی" متغیری مستقل از مذاکرات برجام محسوب می شود و انتظار ایران در خصوص مختومه کردن پرونده های ادعایی علیه کشورمان غیر اصولی و مطالبه ای فرابرجامی محسوب می شود. در مقابل، جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد که برای احیای برجام، پرونده تحقیقات آژانس انرزی اتمی در مورد پیدا شدن مواد هسته‌ای اعلام نشده در این کشور باید بسته شود. 

اصرار ایران بر یک شرط اساسی

منابع رسمی و غیر رسمی تاکید دارند که تهران در مذاکرات چند روز گذشته این شرط را مورد تاکید قرار داده، اما  هنوز توافقی در این زمینه وجود ندارد.مقامات غربی مدعی شده اند که ایران باید با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و تاکید کرده‌اند که برای خاتمه دادن تحقیقات یا تعیین ضرب‌الاجل مشخص برای کار آژانس مداخله نمی‌کنند. نماینده اروپا در مذاکرات تاکید دارد در متن توافقی که روی آن کار می‌شود، هیچ اشاره‌ای به درخواست‌های ایران برای بستن تحقیقات آژانس وجود نخواهد داشت.به عبارت بهتر، هنوز اختلاف میان تهران و طرف مقابل، بر سر مختومه کردن پرونده موارد ادعایی مطروحه از سوی آژانس به قوت خود باقیست. اما دلیل اصلی این اختلاف چیست و چرا جمهوری اسلامی ایران بر روی این مطالبه اصرار می ورزد؟ در این خصوص مواردی وجود دارد که نمی توان به سادگی از کنار آنها گذشت:

الف) قرار قبلی با آژانس 

در ماه مارس سال 2022 میلادی( اسفندماه 1400) ، رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران آمد و قرار شد مطابق یک طرح واره مشترک میان تهران و آژانس، پاسخهای موارد مطروحه ، از سوی سازمان انرژی اتمی کشورمان ارائه و در نهایت، پس از رفت و برگشتهایی که میان طرفین صورت می گیرد، تا خرداد ماه امسال ( ژوئن 2022) این پرونده ها به سرانجام رسیده و مختومه شود. با این حال بلافاصله پس از اعلام این توافق، آژانس بین المللی انرژی اتمی تحت تاثیر لابی های پشت پرده ( خصوصا تل آویو و واشنگتن)، از زمانبندی قبلی مورد توافق در اینخصوص طفره رفت. در ادامه، صدور قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی معادله را پیچیده تر ساخت.در حال حاضر آژانس تاکید دارد که ایران به عنوان گام اول، اجازه نصب دوربیهای آژانس و دستگاه سنجش غنای اورانیوم غنی سازی شده در نطنز( که پس از صدور قطعنامه ضد ایرانی از کار افتاد) را بدهد تا بتوان در خصوص احیای نقشه راه "ماه مارس 2022" دوباره با تهران گفت و گو کند. در مقابل، ایران تاکید دارد که به دلیل عدول یکطرفه و اولیه آژانس از نقشه راه مذکور، اکنون این سازمان در مقامی نیست که بخواهد در خصوص احیای این نقشه راه پیش شرطی برای تهران بگذارد. 

ب) بازطرح غیر اصولی موارد مطروحه از سوی آژانس 

نکته دیگر، به ماهیت ادعاهای آژانس در قبال اماکن مذکور( اماکن سه گانه) باز می گردد. آژانس بین المللی انرژی اتمی از یک سو اذعان دارد که ( حتی اگر ادعاهای مطروحه صحیح باشد) این موارد مربوط به فعالیتهای بسیار دور ایران در حوزه هسته ای بوده و با توجه به اینکه در سال 2015 میلادی و در جریان انعقاد توافق اولیه برجام شاهد حل و فصل این موارد ادعایی در ذیل پرونده کلان PMD بودیم، دیگر جایی برای طرح مجدد آنها وجود ندارد. بنابراین، علاوه بر شکل حل پرونده، به لحاظ ماهوی و حقوقی نیز موارد مطروحه معطوف به گذشته است نه زمان حال و آینده. 

ج) از "بررسی اسناد" تا " دسترسی نامحدود"

یکی دیگر از مواردی که درجریان مذاکرات وین از سوی تیم مذاکره کننده ایران خطاب به طرف مقابل گوشزد شده، مربوط به نیت مشترک آژانس و بازیگران غربی در خصوص تبدیل پروسه نظارت بر فعالیتهای هسته ای ایران از " بررسی اسناد" به " دسترسی نامحدود" از سوی آژانس می باشد. بر این اساس، اگر پرونده های غیر حقوقی مطروحه از سوی آژانس قبل از اجرای توافق هسته ای مختومه شود، دیگر قدرت مانور چندانی  برای اصرار آژآنس در خصوص بازدید از اماکن سه گانه و در نتیجه، "اصرار بر بازرسی های نامحدود" باقی نمی ماند. باید این حقیقت محض را مدنظر قرار دهیم که  «بازرسی نامحدود از اماکن نظامی ایران»، یکی از خواسته‌های مشترک دو حزب سنتی آمریکا  و بازیگران اروپایی محسوب می شود.به طور کلی، سطح نظارت آژانس با اعضای این مجموعه در سه سطح"بررسی اسناد"،"دسترسی محدود" و " دسترسی نامحدود " تعریف می شود. آژآنس قصد دارد با زنده نگاه داشتن پرونده های مذکور و عدم مختومه کردن آنها، زمینه را جهت تبدیل رابطه نظارتی خود با تهران از " بررسی اسناد" به " دسترسی نامحدود " صورت دهد. در بررسی اسناد ، نیازی به حضور بازرسان آژانس وجود ندارد و صرفا اسناد و مستندات میان ایران و آژآنس مبادله می شود.در دسترسی محدود نیز اقداماتی مانند "نمونه برداری از خاک" می تواند توسط ایران و با نظارت آژآنس صورت گیرد. اما در  دسترسی نامحدود یا بازرسی همه جانبه، آژانس قصد دارد در هر زمان به هرمکانی در ایران تسلط داشته باشد. در اینجا  ممکن است آژانس تحت تاثیر بازیگران غربی و خواسته های آنها، به بهانه کسب اطلاعات تکمیلی در خصوص اماکن ادعایی، درخواست بازرسی از مکانها و استانهای همجواریا حتی نقاط دیگر ( که ارتباطی نیز با اماکن اولیه ندارند) را مطرح سازد. بنابراین، این پرونده به دلیل "تفسیر پذیر بودن از سوی آژانس " و خصوصا تلاش خاص رافائل گروسی مدیر کل آژانس مبنی بر "بازتفسیر پیوست اول مکمل برجام" و خصوصا بند موسوم به"T " ، باید هر چه سریع تر با اقرار آژانس مختومه شود اگرنه در آینده به اهرم فشاری ازسوی غرب به تهران تبدیل می شود. 

د) چرا تروییکای اروپایی نیامدند؟

در چنین شرایطی عدم حضور نمایندگان سه کشور اروپایی در مذاکرات وین قابل توجیه است! از آنجا که طرح اولیه "تفاهم ایران –آژانس" در اسفندماه 1400 با حمایت تروییکای اروپایی صورت گرفت، اکنون مقامات وزارت خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه ترجیح داده اند ( با هماهنگی انریکه مورا) به دلیل احتمال بازخواست از سوی ایران مبنی بر "تغییر موضع خود" نسبت به 5ماه گذشته مستقیما در صحنه مذاکرات وین حضورپیدا نکنند. به عبارت بهتر، غیبت تروییکای اروپایی نشان می دهد که آنها نسبت به مفتوح ماندن پرونده های ادعایی آژانس" پس از احیای توافق هسته ای اصرار دارند. در هر حال، تا زمانی که این گره با تصمیم سیاسی غرب باز نشود، قطعا نمی توان انتظار داشت که ایران در این خصوص امتیازی به طرف غربی و آژانس بدهد! در این معادله، شاید اگر "یوکیو آمانو" به عنوان مدیر کل آژانس حضور داشت و نقش مستقل تری را دراین معادله ایفا می کرد، مسئله قابل حل بود! با این حال متاسفانه چنین قاعده ای در خصوص گروسی صادق نیست!