مروری بر برجام جدید و دو دغدغه ایران/ توافق جدید موقتی است/ سیاست ایران چگونه جلوی خروج ترامپی ها از برجام را می گیرد؟

خبر فوری نوشت: گزارش هایی از مفاد احتمالی توافق هسته ای جدید بین ایران و غرب منتشر شد (اینجا بخوانید). این گزارش ها تصاویری کلی را از توافق آتی و رویکرد طرفین به برجام نشان می دهند. در این گزارش قصد داریم رویکرد و فهم ایران را از این توافق با هم مرور کنیم.

دو دغدغه ایران در برجام جدید

مفاد توافق جدید نشان می دهد که ایران دو دغدغه کلی در رابطه با آینده برجام دارد. دغدغه اول مربوط به لغو همه جانبه تحریم ها و آزادی پولهای بلوکه شده است. بسیاری از تعهدات آمریکا در رابطه با برجام جدید مربوط به این امور می شود. خروج 17 بانک ایرانی از تحریم،  ابطال سه فرمان اجرایی ترامپ،  فروش 50 میلیون بشکه نفت، لغو تحریم 150 موسسه ازجمله ستاد اجرایی فرمان امام، آزادسازی 7 میلیارد دلار پول بلوکه شده در کره از جمله مهم ترین تحریم هایی هستند که برداشته خواهند شد.

اما دغدغه دوم؛ این دغدغه مربوط به ضمانت اجرایی برجام است. این نگرانی نیز خود به دو دسته تقسیم می شود: تعهدات دولت بایدن و تعهدات دولت بعدی آمریکا. امضای مرحله به مرحله متن نهایی توافق امری است که نشان می دهد ایران هنوز مطمئن نیست آمریکای بایدن به تعهداتش عمل کند و می خواهد آن را بیازماید. شنیده ها درباره توافق احتمالی برای احیای برجام حاکی است که توافق احتمالی در روز جمع بندی اعلام شده، 60 روز بعد به روز تایید می ‌رسد، 60 روز بعد تایید، مرحله بازاجرا آغاز شده و در نهایت پس از 45 روز به روز تکمیل می ‌رسد.

باقری کنی، دیپلمات ارشد ایران در مذاکرات هسته ای در همین رابطه می‌گوید: اگر ما راضی نبودیم 7 روز قبل از بازاجرا نامه می‌ زنیم و مثلا می‌ گوییم فلان موضوع حل نشده و توسط هماهنگ کننده می ‌رود در جلسه کمیسیون مشترک (کمیسیونی که هنوز آمریکا عضو آن نیست) و تصمیم ‌گیری می ‌شود. نکته این است که کمیسیون همه چیز اجماعی است و اگر ما موافقت نکنیم عملا تصمیم اتخاذ نمی ‌شود.

توافقی که موقتی است؟

قسمت مهم و اصلی توافق جدید مربوط به تضمین دولت بعدی ایالات متحده است. این یکی از دو مساله ای است که از همان ابتدا ایران و آمریکا روی آن بحث و اختلاف نظر داشتند. مساله دیگر مربوط به خروج نام سپاه پاسداران از لیست گروه های تروریستی وزارت امور خارجه آمریکا است که احتمالا در توافق جدید به آن اشاره نخواهد شد. طبق خواست ایران کنگره آمریکا باید توافق هسته ای را تایید کرده و به آن شکل قانونی بدهد اما از محتوای توافق جدید اینطور برداشت می شود که چنین تاییدی در کار نیست. به نظر می رسد که ایران خود قبول دارد که توافق جدید هسته ای «موقتی» است و در صورت شکست دموکرات ها در انتخابات آتی (اتفاقی که کاملا محتمل است) و به قدرت رسیدن شخصی مانند ترامپ (یا حتی خود او) خروج از برجام و لغو این تعهد قطعی است.

در همین رابطه، باقری کنی، دیپلمات ارشد ایران در مذاکرات گفته است، نکته مهم این است که طرف مقابل تا پایان دوره اول بایدن قطعا از برجام خارج نخواهد شد. از طرفی اگر فردای انتخابات آینده رئیس جمهور آینده بخواهد از برجام خارج بشود طبق توافق باید 3 سال بگذرد و این با 2 و نیم سال آینده دوره بایدن می شود 5 و نیم سال. این جملات نشان می دهد که توافق هسته ای جدید دائمی نیست و دولت ایران نیز این مساله را پذیرفته است.

 نکته مهم این است که دولت ایران می خواهد این خروج را به تعویق بیندازد تا مانع از شوک های اقتصادی و سیاسی ناشی از آن شود. همچنین، طول کشیدن فرآیند خروج از برجام به 5 سال برای این است که عمر یک دولت در آمریکا به پایان برسد و این بدین معنی است که چشم ایران به دو انتخابات ریاست جمهوری بعدی است. اگر فرض بگیریم که در سال 2024 ترامپ به قدرت برسد، دموکرات ها 4 سال وقت دارند که مجددا به قدرت بازگردند و دوباره برجام را به روال قانونی بازگردانند. این، راه حل ایران برای جبران نقصان ناشی از عدم تصویب برجام توسط کنگره ایالات متحده است.

به هر روی، آنچه واضح و مبرهن است این است که برجام جدید توافقی موقتی اما مفید برای هر دو طرف است. از طرفی، آمریکای بایدن می تواند موقتا خیالش را از بحران هسته ای ایران راحت کرده و به راحتی به تقابل با روسیه فکر کند. از طرف دیگر، ایران می تواند از بن بست اقتصادی که در آن گرفتار شده رهایی یافته و با لغو تحریم ها به ثبات بازار و آرامش آن کمک کند.