یک قدمی توافق و شروط همچنان بلاتکیف

گروه سیاست نامه‌نیوز: دور تازه مذاکرات در دولت سید ابراهیم رئیسی در شرایطی آغاز شد که تیم جدید مذاکره‌کننده در عین حال که به شاکله کلی برجام انتقادهای خود را داشتند اما می‌گفتند به دلیل آنکه این توافقنامه با دیدی کلی از سوی جمهوری اسلامی امضا شده، باید به آن وفادار بمانیم و برخلاف آمریکا که بر تعهدات خود استوار نمی‌ماند ما چنین نمی‌کنیم. البته دولت سیزدهم ذیل این بحث از ضرورت اخذ تضمین‌های لازم هم سخن می‌گفت؛ شروطی که اگر در مذاکرات محقق نشود، ایران نیازی به الزام احیای برجام تحت شرایطی نمی‌بیند. پیش از آنکه مذاکرات رسما آغاز شود همه یک موضوع اساسی را مطرح می‌کردند؛ آنکه باید ضمانت اجرایی سفت و سخت از آمریکا گرفته شود تا با تغییر دولت در این کشور برجام دچار مخاطره نشود. هرچه کار جلو رفت و به ویژه با شروع رسمی مذاکرات ایران از شروط دیگری هم رونمایی کرد؛ یکی آنکه باید مهلت مناسبی برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها وجود داشته باشد؛ به این معنی که ایران باید مطمئن شود که می‌تواند به راحتی در عرصه بین‌المللی به تجارت بپردازد و رفع موانع اقتصادی در بازه زمانی مشخصی به صورت عملی دیده شود زیرا با بدعهدی‌های آمریکا از حرف تا عمل فاصله بسیار است و این مهلت راستی‌آزمایی برای تحقق چنین اطمینانی است. در شرایط کنونی آن‌طور که از اخبار پراکنده درباره برجام شنیده می‌شود، گویا قرار است به عنوان راستی‌آزمایی در مهلتی 120روزه ایران بتواند 50میلیون بشکه نفت خود را به فروش برساند که هرچند به نوعی تحقق شرط راستی‌آزمایی است اما به نظر می‌رسد آنچیزی که ایران مدنظر قرار داشت نیست؛ زیرا اولا 50میلیون بشکه در چهارماه عدد چندان بالایی نیست و ثانیا صرف فروش نفت مدنظر نیست و شاید منظور از راستی‌آزمایی مشاهده سازوکاری متقن بود نه لزوما فروش تعدادی بشکه نفت.

یکی دیگر از شروط ایران جبران خسارت ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه بود که گرچه در ابتدا این شرط مطرح می‌شد اما گویا ضمن مذاکرات از سوی تیم مذاکره‌کننده هم چنین شرطی پیگیری نشد که معلوم نیست علت دقیقش اطمینان ایران از عدم اجرای چنین موضوعی از سوی آمریکا بوده یا هر چیز دیگری اما به هر حال این موضوع کلا به دست فراموشی سپرده شد.

موضوع دیگر اما به تازگی بر سر آن بحث‌های زیادی در گرفته است، بسته‌شدن پرونده PMD است؛ پرونده‌ای که بر اساس آن غربی‌ها سال‌ها بر اساس اتهاماتی بی‌اساس می‌گفتند ایران قصد ساخت بمب اتم را دارد که البته موضوع PMD پیش از امضای برجام سال 2015 بسته شد و دستگاه دیپلماسی دولت روحانی هم این موضوع را به عنوان یک موفقیت بزرگ معرفی می‌کردند که البته دستاور مهمی هم بود. حالا اما بر اساس گزارش‌های جانبدارانه آژانس باز هم موضوع PMD باز شده است و ایران تأکید دارد که اگر این پرونده برای همیشه بسته نشود، اساسا امضای هر توافقی در راستای احیای برجام بی‌مورد و بی‌فایده است؛ چنانکه روز اخیرا رئیسی هم گفت: «ما تاکید داریم که در توافق، اول تضمین‌های اطمینان‌آور و دوم راستی‌آزمایی عینی و عملی و سوم رفع تحریم‌ها به صورت معنادار و پایدار و چهارم بسته‌شدن ادعاهای سیاسی درباره پادمان که به نظر ما اساسی هم ندارد، انجام شود».

تا اینجای کار به نظر می‌رسد آژانس که در دوره مدیریت گروسی نشان داده است تحت تأثیر اسرائیل موضع‌گیری می‌کند بحث بسته‌شدن PMD بلاتکلیف باقی مانده؛ هرچند کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در نهایت خواسته ایران یعنی بسته‌شدن این پرونده محقق خواهد شد.

شرط دیگر که در ابتدای این گزارش هم به آن اشاره شد اخذ ضمانت اجرا از آمریکا برای عدم خروج مجددش از برجام است. این شرط هم هنوز محقق نشده است. ایران برای اجرایی‌شدن این شرط پیشنهاد داده بود که برجام مورد تصویب کنگره آمریکا قرار بگیرد تا به عنوان یک قانون هر دولتی در این کشور را ملزم به رعایتش کند اما دولت کنونی آمریکا می‌گوید به دلیل آنکه دموکرات‌ها در کنگره جایگاه متزلزلی دارند اگر برجام به کنگره برود و تصویب نشود، احیای آن اساسا به مشکل برمی‌خورد. بایدن می‌گوید که این موضوع در اختیار دولت نیست و دولت کنونی نمی‌تواند تضمین بدهد که دولت بعد چه تصمیمی درباره برجام می‌گیرد. به هر حال این شرط هم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد تا بتوانیم بگوییم تا اینجای کار شروط ایران در مذاکرات به آن شکلی که انتظار می‌رفت مورد پذیرش قرار نگرفته است.