مسیر جدید مذاکرات هسته‌ای ؛ ۴ شرط و خط قرمز ایران

بیانیه سه کشور اروپایی در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای واکنش‌های بسیاری داشته است. در غرب رسانه‌ها به فضاسازی علیه ایران پرداختند و مدعی شدند که عامل توقف و حتی شکست احتمالی ایران است. سخنگوی وزارت خارجه اما این بیانیه را محکوم کرده و نماینده روسیه در مذاکرات وین نیز آن را «بسیار بی‌موقع» دانسته است. این در حالی است که نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پیش است و پیش‌بینی می‌شود در این نشست نیز موضوع پرونده‌ هسته‌ای ایران یکی از محورها باشد.

با این همه برخی تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده بودند که اروپایی ها به دلیل در پیش بودن زمستان و کمبود گاز برای مقابله با بحران انرژی به دنبال استفاده از ظرفیت ایران هستند و رسیدن به این ظرفیت نیازمند احیای توافق هسته‌ای است. حال سوال اینجاست که این بیانیه چرا در شرایط کنونی علیه ایران صادر شده است؟ آیا مذاکرات هسته‌ای در مسیر شکست قرار دارد؟

ابوالقاسم دلفی کارشناس مسائل بین‌الملل و سفیر پیشین ایران در فرانسه در گفت‌وگو با همشهری آنلاین به این سوال پاسخ داده است.

بیانیه سه کشور اروپایی درباره ایران را در مقطع فعلی چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا مذاکرات در مسیر شکست قرار دارد؟

برای اینکه درباره این بیانیه صحبت کنیم باید به پیشینه آن توجه داشت. سه کشور اروپایی دهه‌هاست که با ایران در حال مذاکره بر سر پرونده هسته‌ای هستند و در میان آن‌ها این موضوع نزد فرانسوی‌ها اهمیت بسیاری دارد. آن‌ها همواره تلاش کردند که در مامویت‌های خود این موضع را تبلیغ کنند که مخالف ورود کشورها به حوزه اتمی هستند و در این زمینه تلاش می‌کنند. بنابراین ابتدا باید این پیشینه را مورد نظر قرار داد.

 حدود یک ماه و نیم قبل اروپایی‌ها پس از چند ماه وقفه در مذاکرات با دولت سیزدهم مجموعه‌ای تهیه کردند برای اینکه مذاکرات مجدد به جریان بیفتد. آقای بورل اعلام کرد که این مجموعه در اختیار دو طرف قرار می‌گیرد. ایران و آمریکا پاسخ‌های خود را به این متن پیشنهادی دادند. نکته‌ای که قابل توجه بود روش برخورد با متن بود که خلاف روند مذاکرات بود. چرا که ما باید قبل از متن پیشنهادی بورل ملاحظات خود را به او منتقل می‌کردیم. باید تاکید می‌کردیم که اگر قرار است متنی تهیه شود باید ملاحظات ایران در آن رعایت شود.

 اینکه متن به ما داده شود و سپس ما آن را اصلاح کنیم روندی جدید بود. اکنون نیز در این روند در نهایت آن‌ها شکست مذاکرات را به گردن ما انداختند. بنابراین می‌شد قبل از دریافت متن پیشنهادی ملاحظات ایران به اروپایی‌ها منتقل می‌شد. از جمله چهار شرطی که ما داشتیم. هر چند که این متن منتشر نشده و اسناد محرمانه محسوب می‌شود ولی از فحوای کلام دولتمردان ما مواردی روشن شد که چهار شرط خطوط قرمز ایران بوده که آقای رییس‌جمهور اعلام کردند. از جمله رفع کامل تحریم‌ها، راستی‌آزمایی، تضمین و از دستور خارج شدن پرونده چند مکانی که آژانس روی آن‌ها حساس شده است.  

بنابراین اگر این چهار شرط را پیش از این به اتحادیه اروپا به عنوان واسطه انتقال می‌دادیم فضای امروز علیه ما ایجاد نمی‌شد. چراکه اکنون در رسانه‌های غربی به شدت علیه ایران فضاسازی شده و مدعی هستند که ایران خواهان به نتیجه رسیدن مذاکرات نیست و می‌خواهد با مذاکره برای اقدامات پنهان خود زمان بخرد. این اتهام امروز علیه ما در رسانه‌های بین المللی به ویژه پس از بیانیه دیروز اروپایی‌ها مطرح شده است.

این در حالی است که اصول مواضع ما طبق اعلام وزیر خارجه و سخنگو دستیابی به توافق پایدار و در راستای منافع ملی است و نباید اجازه دهیم که چنین فضایی علیه ما ایجاد شود و باید این فضا را مدیریت کنیم.

به طور مشخص خواسته اروپایی‌ها در مقطع فعلی چیست؟

آنچه اروپایی‌ها گفتند موضع جدیدی نسبت به بیانیه‌های قبلی آن‌ها نیست. اروپایی‌ها می‌گویند ما موضوعاتی را در مذاکرات مطرح می‌کنیم که ارتباطی به مذاکرات ندارد. به صراحت در بیانیه اروپا اعلام شده که خارج شدن سه مکانی که آژانس در ایران زیر نظر دارد به رابطه ایران با آژانس مربوط است. بنابراین مجموعا موضع اروپایی‌ها در راستای آوردن موضوعات مذاکرات در چارچوب برجام است. اما به نظر آن‌ها می‌توانستند روش بهتری را برای اعلام این موضع انتخاب کنند.

دقیقا سوال اینجاست که این بیانیه با این ادبیات و چرا در مقطع کنونی صادر شده است؟

چون جلسه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی به زودی تشکیل می‌شود و اذهان به سمتی می‌روند که آن‌ها در حال زمینه‌سازی برای اقدام علیه ایران هستند. بنابراین آن‌ها در مجموع وانمود می کنند که می‌خواهند مذاکرات به نتیجه برسد و دست کم در این زمینه تلاش می‌کنند. اینکه مذاکرات در چارچوب برجام بماند، موضع آن‌هاست اما لحن و ادبیات آن‌ها غیرسازنده است.

اروپایی‌ها می‌توانستند از همان طریق غیرعلنی و به واسطه آقای بورل مواضع خود را به ایران اعلام کنند. آن‌ها می‌دانند که ایران تحت فشار و زور موضع خود را تغییر نمی‌دهد. آیا با خروج ترامپ از برجام و فشار حداکثری تغییری در موضع ما صورت گرفت؟ ظرفیت غنی سازی ما در سال ۲۰۱۸ بر اساس تمام شواهد و قرائن در محدوده توافق هسته‌ای بود. در حالی که امروز ظرفیت غنی سازی ما امروز به ۶۰ درصد رسیده و این به معنی است که اروپایی‌ها نمی‌توانند اهداف خود را با حربه و زور و فشار به ما تحمیل کنند.

ممکن است در ازای تحریم‌ها سختی‌هایی هم بر کشور تحمیل شود اما آنچه اروپایی‌ها دنبال آن هستند نیز تحقق نخواهد یافت و عکس آن رخ می‌دهد. بار اول نیست و بار آخر هم نخواهد بود. روش مذاکره از سر موضع برابر نه موضع نابرابر با فشار سیاسی و تبلیغاتی منجر به سرانجام رسیدن مذاکرات نمی‌شود.

فکر می‌کنید در آستانه نشست شورای حکام آژانس چنین بیانیه‌هایی بر مواضع ایران اثرگذار است؟

اهرم آژانس اهرم خوبی برای فشار در مذاکرات وین نیست. آژانس از ابتدا به عنوان حامی و کمک کننده بر روند مذاکرات مدنظر قرار گرفته شده بود. آژانس قرار بود نقش ناظر را در میان کشورها داشته باشد و تعهدات طرفین را تحت نظر داشته باشد. بنابراین جایگاه آژانس مشخص است و تجربه نشان داده که استفاده از این جایگاه علیه ایران به نتیجه مثبت در مذاکره نمی‌انجامد. به ویژه در شرایط خاصی که امروز اروپا با آن روبه‌روست.

در شرایط امروز که اروپا با بحران انرژی در آستانه زمستان روبه‌روست می‌توان گفت آن‌ها نیازمند احیای برجام برای استفاده از ظرفیت نفت و گاز ایران هستند؟ برخی تحلیل‌گران معتقد بودند اروپا تمایل زیادی به احیای برجام در شرایط فعلی دارد.

اروپایی‌ها اولین مجموعه‌ای بودند که مذاکرات هسته‌ای با ما را شروع کرد و همچنان آن را ادامه می‌دهد. توجه کنید که براساس مصوبه کمیسیون اروپا که به دهه ۹۰ برمی‌گردد، تا زمانی که موضوع هسته‌ای ایران حل نشود ابعاد دیگر روابط با ایران نیز معلق خواهد بود. اگر موضوع هسته‌ای ما حل شود باقی روابط امکان توسعه خواهد یافت.

اروپا امروز در قضیه انرژی دچار معضلات بسیاری است اما می‌داند که تا زمانی که بحث هسته‌ای حل نشود ورود نفت و انرژی ایران به بازار اروپایی حتی از مسیرهای غیررسمی ممکن نیست. بنابراین فرض اینکه بیانیه اروپایی‌ها برای فشار به ایران و حل موضوع انرژی است واقع‌بینانه نیست و اگر مذاکرات به نتیجه نرسد آن‌ها نمی‌توانند از ظرفیت‌های ایران در بازار انرژی استفاده کنند. در حالی که در صورت توافق این ظرفیت فراهم خواهد بود. مسیر اروپایی‌ها حتی قبل از بحران اوکراین نیز در راستای حل پرونده‌ای هسته‌ای با ایران بوده است.

در مجموع باید تاکید کنم که بیانیه اخیر اقدام فوق العاده و جدیدی محسوب نمی‌شود. هر چند که روش اروپایی‌ها می‌تواند تغییر کند و سازنده و اثرگذار شود. با فشار سیاسی و فضاسازی بین‌المللی رسانه مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد و ایران تحت فشار مواضع خود را تغییر نمی‌دهد و سابقه نیز این را به خوبی نشان داده است. اما اروپایی‌ها می‌توانند از ظرفیت‌های موجود در روابط با روش‌های سازنده و ادبیات متفاوت استفاده کنند و ما نیز به اهداف مد نظر خود برسیم.  

منبع: همشهری آنلاین