بن بست کامل هسته‌ای/ واکنش ایران به قطعنامه شورای حکام؛ سازش یا تقابل؟

خبر فوری نوشت: شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پنجشنبه ۲۶ آبان ماه قطعنامه ‌ای ضد ایرانی به تصویب رساند. این قطعنامه با ۲۶ رأی موافق، ۲ رأی مخالف و ۵ رأی ممتنع به تصویب این شورای ۳۵ عضوی رسید. 

این سومین قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران پس از تصویب برجام و بسته شدن پرونده پادمانی است که با فشار رژیم صهیونیستی و غرب در شورای حکام آژانس صادر می ‌شود. ۳۰ خرداد ۱۳۹۹ و ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ هم قطعنامه‌های مشابهی توسط سه کشور اروپایی عضو برجام و حمایت آمریکا پیشنهاد و تصویب شده بود.

این قطعنامه با این بهانه که ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه نداده از چند مرکز حساس هسته ای نظارت داشته باشد، صادر شده است.

عواقب قطعنامه شورای حکام علیه ایران چیست؟

نکته بسیار مهم این است که قطعنامه شورای حکام هیچگونه عواقب عینی و مستقیمی ندارد. این قطعنامه ها متفاوت از قطعنامه های شورای امنیت هستند و بیشتر به عنوان پیش‌زمینه برای ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل شناخته می شوند.

با وجود این، صدور سه قطعنامه توسط شورای حکام علیه مسائل هسته ای ایران می تواند روند ارجاع پرونده به شورای امنیت را سریع تر کند. احتمالا با افزایش تنش میان ایران و غرب و صدور گزارش های ضد ایرانی آژانس، مرتبۀ بعد، پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع گردد. با ارجاع پرونده به شورای امنیت و صدور قطعنامه علیه پرونده هسته ای ایران، ممکن است تحریم های آمریکا به تحریم های بین المللی و همه جانبه تبدیل شود. این بدین معنی است که شرایط کشور بار دیگر به نیمه دوم دهه 80 باز می گردد و وضعیت سیاست خارجی کشور به بن بست کامل می رسد.

به جز صدور قطعنامه توسط شورای امنیت، صدور پیاپی قطعنامه های شورای حکام باعث افزایش تنش بین ایران و غرب و ایران و آژانس شده و احتمال احیای برجام و گفتگوهای هسته ای را کمتر و کمتر می کند. با صدور سومین قطعنامه علیه ایران، احتمالا باید ناقوس مرگ برجام را در سال 2022 اعلام کنیم. البته این اعلام به واکنش ایران و غرب به این قطعنامه و فعالیت های سیاسی دیگر دارد اما به نظر می رسد چشم انداز مثبتی در رابطه با وضعیت سیاسیِ مربوط به برجام وجود ندارد.

واکنش ایران به قطعنامه اخیر، تقابلی یا سازشکارانه؟

واکنش ایران به صدور قطعنامه شورای حکام چه می تواند باشد؟ ایران اعلام کرده قطعنامه اخیر سیاسی است و به شدت این قطعنامه را رد می کند.

در همین رابطه، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز پیشنهاد قطعنامه ضد ایرانی از سوی غرب به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را محکوم کرد و آن را غیرقابل قبول و مردود خوانده بود. سخنگوی وزارت امور خارجه هشدار داد که اگر قطعنامه ضد ایرانی در آژانس تصویب شود، پاسخ ایران قاطع و موثر خواهد بود.

در همین حال رئیس سازمان انرژی اتمی نیز دو روز مانده به تصویب این قطعنامه هشدارهایی داده بود و گفت: چنانچه پیش نویس قطعنامه مورد نظر آمریکا و سه کشور اروپایی تصویب شود معلوم نیست سفر هیئت آژانس به ایران نتیجه ‌ای به دنبال داشته و مفید باشد.

واکنش ایران به قطعنامه شورای حکام می تواند به سه شکل باشد: تقابلی، سازشی، میانه. واکنش تقابلی ایران احتمالا خروجش از NPT باشد. ایران پیش از این، چند بار غرب را تهدید به خروج از معاهده منع گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای کرده اما به نظر نمی رسد که بخواهد در شرایط فعلی از این گزینه استفاده کند. شاید بعد از صدور قطعنامه های شورای امنیت، ایران به این گزینه تمسک جوید اما در شرایط فعلی، استفاده از این گزینه می تواند به شدت خطرناک باشد و به بن بست کامل سیاسی انجامیده و یا منجر به جنگ شود.

گزینه سازشی ایران می تواند بی توجهی به قطعنامه اخیر شورای حکام و احتمالا افزایش همکاری با آژانس و دادن دسترسی به ماموران آن، جهت بازرسی از چند منطقه حساس باشد. اما این گزینه نیز بعید به نظر می رسد. علت این است که اسرائیل این چند منطقه را به عنوان منطقه مشکوک معرفی کرده و ایران نظارت های ادعایی اخیر آژانس را نه فنی بلکه سیاسی و حاصل تحریک اسرائیل  می داند. ایران معتقد است ممکن است اسرائیل فردا نیز چند منطقه دیگر را مشکوک اعلام کند و این امر باعث نابودی روابط مبتنی بر حسن نیت ایران و آژانس می شود.

به نظر می رسد ایران از گزینه سوم یعنی گزینه میانه در واکنش به قطعنامه شورای حکام استفاده کند. در این گزینه، ایران احتمالا اجازه نظارت آژانس بر مراکز حساس ادعایی را ندهد اما از NPT هم خارج نشود. این سیاستی است که ایران در تنش های اخیرش با آژانس و غرب پیش گرفته است.

باید دید در آینده چه اتفاقاتی خواهد افتاد و روابط ایران و آژانس و ایران و غرب دچار چه فراز و فرودهایی خواهد شد.