نظر امام درباره حجاب / مرور صحبتهای سالهای نخست پیروزی انقلاب

در هفته‌های اخیر بحث‌های مختلفی درباره حجاب در سالهای نخست پیروزی انقلاب مطرح شده است‌ به همین بهانه در گزارشی با بررسی بیانات شفاهی و کتبی حضرت امام خمینی (ره) که در صحیفه امام منتشر شده است، نتایجی درباره نوع نگاه و اولویت دهی ایشان به مقوله حجاب، واکاوی شده است.

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

خبرفوری نوشت: هفته گذشته مقام معظم رهبری در دیدارشان با مسئولان نظام (بیشتر بخوانید) در خصوص موضوع حجاب این طور بیان داشتند که «امام، در اوّلین هفته‌های انقلاب، مسئله‌ی حجاب را الزاماً و قاطعاً بیان کردند، جزو کارهای اوایلِ امامِ راحل (رضوان الله علیه) این بود.» که با مراجعه به سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، متوجه می شویم که این بیانات ایشان به «صحیفه‌ی امام، ج ۶، ص ۳۲۹؛ سخنرانی در جمع روحانیّون (۱۳۵۷/۱۲/۱۵)» ارجاع داده شده است.

عین سخنان امام در سخنرانی فوق بدین شرح است: «الآن وزارتخانه ها ـ این را می گویم که به دولت برسد، آنطوری که برای من نقل‌ ‎‌می کنند ـ باز همان صورت زمان طاغوت را دارد. وزارتخانۀ اسلامی نباید در آن معصیت‌‎ ‎‌بشود. در وزارتخانه های اسلامی نباید زنهای لخت بیایند؛ زنها بروند اما با حجاب باشند.‌‎ ‎‌مانعی ندارد بروند؛ اما کار بکنند، لکن با حجاب شرعی باشند، با حفظ جهات شرعی‌‎ ‎‌باشند. نباید در آنجا ظرف طلا و نقره ـ که به نص اسلام حرام است ـ استعمال بشود. نباید‌‎ ‎‌این تزیینات فوق العاده ای که صرف شده است در اینجا و آنجا باز محفوظ باشد. اینها را‌‎ ‎‌بگذارید در بانکها، بگذارید در ‌‌[‌‌خزانه‌‌]‌‌ برای ملت خرج بکنید. ملت عدالت‌‎ ‎‌می خواهد، اتاق بزرگ نمی خواهد. ملت وزارتخانه می خواهد، وزارتخانۀ اسلامی، نه‌‎ ‎‌آن وزارتخانۀ کاخ دادگستری، کاخ نخست وزیری، کاخ وزارتِ مالی، هی کاخ! کاخ مال‌‎ ‎‌ملت است. این تزییناتی که الآن در این کاخها موجود است، علاوه بر اینکه بسیاری اش یا‌‎ ‎‌بعضی اش از محرّمات است و حتماً باید دولت توجه کند به آن، دولتی که می گوید دولت‌‎ ‎‌اسلامی است ـ و هستند ـ نباید تحت تأثیر واقع بشود و هر طوری سابق بوده همان طوری‌‎ ‎‌که در زمان محمدرضاشاه خان بوده است حالا هم همان فرم باشد. پس شما چکاره اید!‌‎ ‎‌تو که می گویی من مسلمان هستم، چکاره هستی؟ ما یکی یکی باید بگوییم؟ دانه دانه باید‌‎ ‎‌بسپاریم؟ اینها باید اصلاح بشود و شماها‌‎[ هیات دولت موقت]‎‌ ـ من می دانم ـ مسلمانید ـ من همۀ افراد اینها‌‎ ‎‌را بعضی شان را می شناسم، بعضی شان را هم معرفی کرده اند به من ـ اینها همه متعهدند،‌‎ ‎‌همه مسلمانند، لکن ضعیف النفسند! می ترسند که مبادا یک وقت میهمانی از اجانب بیاید‌‎ ‎‌در کاخ دادگستری یا در کاخ نخست وزیری و آنجا ببیند که یک ‌‌[‌‌محیط‌‌]‌‌ محقری است؛‌‎ ‎‌باید حتماً به فرم غرب باشد؟!‌»

اگر در سایت پرتال امام خمینی (ره) مجلدات صحیفه امام را که شامل کلیه بیانات شفاهی و کتبی ایشان است، جستجو کنید، اطلاعات مفید و جالبی از سیر زندگی، مبارزات و اندیشه های امام پیدا می کنید.

در ارتباط با موضوع حجاب و آنچه مقام معظم رهبری اشاره کردند، شایسته است نگاهی بیاندازیم به آنچه امام خمینی درباره موضوع حجاب در سال های اول پیروزی انقلاب اسلامی بیان داشتند.

برای این منظور در جلدهای 6 الی 15 که شامل بیانات ایشان در فاصله پیروزی انقلاب از بهمن 57 تا بهمن 60 است، چند کلیدواژه مرتبط با موضوع حجاب از جمله «حجاب»، «پوشش»، «برهنگی»، «لخت»، «روسری» و «چادر» را جستجو کردیم که نتایج زیر حاصل شد.

برای کسانی که شاید علاقمند جستجو باشند ذکر این نکته لازم است که از کلیدواژه های فوق تنها آنهایی در شمارش آمده اند که به موضوع حجاب و پوشیدگی ربط مستقیم دارند.

مثلا در مورد کلمه «حجاب»، آنجایی که امام از کشف حجاب توسط رضاشاه و مباحث تاریخی و فکری مرتبطش سخن می گویند یا جاهایی که از «حجاب» معنایی عرفانی یعنی گونه ای پرده میان انسان و خدا یاد می کنند، اینها در شمارش نیامده اند. یا مثلا در مورد واژه «لخت»، انتقاد از وضعیت سینماها در دوران پهلوی شمرده نشده اند چون قصد این بررسی، واکاوی دستورات یا فرمایشات سلبی یا ایجابی حضرت امام درباره رعایت حجاب در نظام جمهوری اسلامی است.

جلد 6:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	2	0	0	2	0	0
تاریخ	15/12/1357			15/12/1357 و 13/12/57
مخاطب	سخنرانی در جمع روحانیون			همان سخنرانی پیشتر اشاره شده و نیز سخنرانی دوم در جمع بانوان قم
سخنان امام	سخنرانی در جمع روحانیون که پیشتر در ابتدای نوشته، آورده شد			زنها گمان نکنند که این مقام زن است که باید بزک‌‎ ‎‌کرده بیرون برود با سرِ باز و لخت! این مقام زن نیست؛ این عروسک بازی است نه زن. زن‌‎ ‎‌باید شجاع باشد؛ زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت بکند

جلد 7:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	0	0	0	0	0
تاریخ
مخاطب
سخنان امام

جلد 8:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	0	0	7	0	0
تاریخ				7/4/58
مخاطب				طلاب مدرسه فیضیه و مبلغان
سخنان امام				اسلام نمی گذارد که لخت بروند توی این دریاها شنا کنند. پوستشان‌‎ ‎‌را می کند! با زنها لخت بروند آنجا، و بعد زنها لخت بیایند توی شهرها! مثل کارهایی که‌‎ ‎‌در زمان طاغوت می شد. همچو کاری اگر بشود، پوستشان را مردم می کنند. مسلمانند‌‎ ‎‌مردم. نمی گذارند زنها و مردها با هم داخل هم بشوند و توی دریا بریزند و به جان هم‌‎ ‎‌بیفتند. «تمدن» اینها این است!.... امروز اگر یک همچو چیزی بشود، اینها را ما‌‎ ‎‌خواهیم تکلیفشان را معین کرد. و دولت هم معین کرد. البته دولت ‌‌[‌‌به‌‌]‌‌ طوری که وزیر‌‎ ‎‌کشور گفتند، گفتند ما جلویش را گرفتیم. اگر نگیرند، مردم می گیرند.

جلد 9:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	0	0	2	0	0
تاریخ				17/6/58 و 17/6/58
مخاطب				کارکنان پخش رادیو و اقشار مختلف مردم
سخنان امام				آزادی از بین رفت، چه شد؟ ... دیگر نمی گذارند این دختر و پسر تو دریا بروند لخت شوند با‌‎ ‎‌هم چه بکنند. اینها آزادی را این می دانند!--- چه شده است که آزادی نیست؟ نمی گذارند این آخوندها، زنها و مردها را با هم‌‎ ‎‌توی دریا بروند بغلطند! ...اینها نمی گذارند‌‎ ‎‌که رادیو و تلویزیون ما، زنهای لخت را نشان بدهد

جلد 10:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	2	0	0	4	0
تاریخ		2/7/58			2/7/58
مخاطب		مصاحبه با اوریانا فالاچی			مصاحبه با اوریانا فالاچی
سخنان امام		این یک اختیاری است برای آنها، خودشان اختیار کردند. شما چه حقی دارید‌‎ ‎‌که اختیار را از دستشان بگیرید؟ ما اعلام می کنیم به زنها که هر کس چادر می خواهد یا هر‌‎ ‎‌کس پوشش اسلامی، بیاید بیرون. از 35 میلیون جمعیت ما 33 میلیونش بیرون می آید.‌‎ ‎‌شما چه حقی دارید که جلو اینها را بگیرید؟ این چه دیکتاتوری است که شما نسبت به‌‎ ‎‌زنها دارید؟ و ثانیاً اینکه ما یک پوشش خاصی را نمی گوییم. برای حدود زنهایی که به‌ ‎‌سن و سال شما رسیده اند هیچ چیزی نیست. ما زنهای جوانی که وقتی ایشان آرایش‌‎ ‎‌می کنند و می آیند، یک فوج را دنبال خودشان می کشند، اینها را داریم جلوشان را‌‎ ‎‌می گیریم			در پاسخ به سوال فالاچی درباره چادر که جواب امام همان است که در کلمه «پوشش» آوردیم

جلد 11:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	0	0	0	0	0
تاریخ
مخاطب
سخنان امام

جلد 12:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	1	0	0	0	0	0
تاریخ	13/4/59
مخاطب	پیام به ملت مسلمان ایران
سخنان امام	‌[‌‌امام خمینی رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در پاسخ استعلام در مورد‌‎ ‎‌تعرض عده ای از افراد ناآگاه و احیاناً ضدانقلاب، به بانوان بی حجاب دستوری به این شرح صادر‌‎ ‎‌فرمودند:‌‌]‌ ‎‌ممکن است تعرض به زنها در خیابان و کوچه و بازار، از ناحیۀ منحرفین و مخالفین‌‎ ‎‌انقلاب باشد. از این جهت، کسی حق تعرض ندارد و اینگونه دخالتها برای مسلمانها‌‎ ‎‌حرام است، و باید پلیس و کمیته ها از اینگونه جریانات جلوگیری کنند.‌

جلد 13:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	0	0	0	0	0
تاریخ
مخاطب
سخنان امام

جلد 14:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	0	0	0	0	0
تاریخ
مخاطب
سخنان امام

جلد 15:

کلیدواژه	حجاب	پوشش	برهنگی	لخت	چادر	روسری
دفعات تکرار	0	0	0	0	0	0
تاریخ
مخاطب
سخنان امام

این بررسی، ادعای اینکه توانسته باشد همه نظرات امام درباره موضوع حجاب را بازتاب دهد، ندارد زیرا ممکن است به لحاظ مفهومی و نه لزوما بر اساس شش واژه انتخابی ما، سخنانی گفته شده باشد که در بررسی ما نیامده باشد. از سوی دیگر، بررسی ها تا بهمن سال 60 کنکاش شده اند و مسلما نحوه نگرش امام در سالهای بعد را منعکس نمی کنند.

در نگاهی کلی و بر اساس مستندات گفته شده، در سه سال اول پس از پیروزی انقلاب مقوله حجاب بازتاب زیادی در سخنان امام نداشته است و موضوعات دیگری در اولویت سخنان ایشان بوده تا جایی که استفاده از کلمه «حجاب» بیشتر در معنایی عرفانی و پرده ای در برابر حقیقت، مراد شده است.

یا در هنگام جستجوی «برهنگی»، واژه «برهنه» نیز بررسی شد که بیشتر با «پابرهنه» و در ارتباط با مستضعفان بکار رفته بود و اگر هم جایی از «سر برهنه» یاد شده بود در انتقاد از کشف حجاب اجباری زمان رضاشاه بود. در جلد 12 نیز اشاره شد که امام با تعرض به زنان بی حجاب مخالفت کرده اند.

با همین تحقیق نسبی، می توان به جرات گفت مقوله برخوردهای سلبی با بی‌حجابی چندان در نظر امام در آن سالها، مساله اصلی نبوده است و حتی در همان سخنان سال 57 در جلد 6، تاکید امام بر موضوع حجاب، درباره وزارتخانه هاست و نه برای اماکن عمومی. با این حال در همان سخنرانی هم، ایشان در کنار موضوع حجاب شرعی در وزارتخانه ها، به دوری از تجملات و فُرم های غربی در ساختمانها و وزارتخانه ها انگشت گذاشته اند که می تواند تلنگری باشد برای مسئولینی که موضوع حجاب را بی ارتباط با سایر مقولات اجتماعی می دانند؛ زیرا آنطور که برخی کارشناسان معتقدند، حکومت زمانی می تواند نسبت به رعایت حجاب زنان تبلیغاتی موثر داشته باشد که در موضوعات دیگر همچون فساد اداری یا مقوله عدالت، توانسته باشد خیل عظیمی از شهروندان را راضی و همراه نگه دارد.

به این ترتیب هرچند امروز، بر اهمیت حفظ حجاب از منظر قانونی تاکید می شود اما از آموزه‌های مکتب امام راحل و تاکیدات رهبر انقلاب می‌توان دریافت که مقوله حجاب زمانی به صورت قلبی و غیراجباری پذیرفته می شود که پیش‌تر اعتماد به گزاره های حکومت و کارایی آن ثابت شده باشد.

ویژه