چه کسانی دنبال انحلال ارتش بودند؟ / حمایت قاطع امام خمینی(ره) از قدیمی ترین نهاد نظامی کشور

خبر فوری نوشت: ۲۹ فروردین روز ارتش است. صدای هواپیماها و هلی کوپترها، رژه سربازان و نمایش پهپادها و موشک ها تصاویر و لحظاتی هستند که بسیاری از افراد از این روز به خاطر دارند اما کمتر کسی است که فلسفه نامگذاری این روز به نام ارتش را بداند.

در این گزارش قصد داریم به اجمال به توضیح این موضوع بپردازیم که چه زمانی، چرا و چگونه ۲۹ فروردین به عنوان روز ارتش جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد.

تلاش هایی ناشیانه برای انحلال ارتش

ماجرا به روزهای نخستین بعد از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ باز می گردد. بعد از انقلاب، تقریبا تمام نهادها و نمادهایی که به نحوی نام رژیم شاهنشاهی را به یاد آورده و بازنمایی می کردند، از بین رفتند.

ارتش تنها نهادی بود که با وجود تمام آسیب هایی که دیده بود، زنده مانده و بعد از انقلاب هم به حیاتش ادامه می‌داد.

درست یا غلط، در آن روزها نام ارتش با نام رژیم پهلوی درآمیخته بود چرا که بسیاری از فرماندهان ارتش شاهنشاهی تا آخرین روزهای انقلاب از محمدرضا پهلوی حمایت می کردند.

به همین دلیل، برخی افراد انقلابی بغضی شدید نسبت به ارتش پیدا کرده و نتوانستند میان ارتش، به عنوان نهادی ملی و قدیمی ترین ساختار باقیمانده از ایران باستان و ارتش، به عنوان پشتیبان رژیم شاهنشاهی تمایز قائل شوند.

دشمنی های ابتدای انقلاب با ارتش علت دیگری هم داشت. جریان چپ در آن روزها قدرت زیادی داشت. بیشتر این جریانات تحت تأثیر شوروی و اندیشه های سوسیالیستی تند مخالف نهاد ارتش بودند و آن را بازوی امپریالیسم می دانستند. آنها معتقد بودند ارتش باید منحل شود و جای خود را به ارتشی خلقی و توده وار دهد. برخی جریانات چپ اسلامی از واژه "ارتش توحیدی" استفاده می کردند و معتقد بودند این ارتش باید جایگزین ارتش فعلی شود.

جریان مخالف ارتش وسعت و گستره بسیار زیادی داشتند. گروه های چپ از قبیل چریک های فدایی خلق، مجاهدین خلق، جاما، سازمان نوید، شفق سرخ، فرقان، سازمان وحدت کمونیستی  و نیز گروه ها و احزاب غیر چپی مانند جبهه دمکراتیک ملی ایران و حتی برخی روحانیون نزدیک به جریان جمهوری اسلامی موافق انحلال ارتش بودند.

در مقابل، شخص امام خمینی (ره) و نیز اشخاص پرنفوذی مانند آیت الله طالقانی، مهندس بازرگان، مصطفی چمران و... معتقد به بقای ارتش بوده و تلاش ها برای انحلال ارتش را اقدامی اشتباه می دانستند.

امام خمینی (ره) اولین نفری بود که از ارتش حمایت کرد. شاید اولین اقدام امام در این رابطه داشت، به حضور نپذیرفتن نمایندگان تظاهرکنندگان خواستار انحلال ارتش باشد.

امام(ره) در همان روز در دیداری گفت: «الان قوای انتظامی ملحق شده به ملت و در پناه اسلام واقع شد، چه قوای ارتشی و چه شهربانی و چه ژاندارمری و چه سایر قوایی که ملحق شده به ملت و در پناه اسلام واقع شدند، احدی از مردم حق تعرض به آن‌ها ندارد؛ تعارض به آن‌ها تعرض به دولت اسلامی است؛ تعرض به دولت اسلامی تعارض به خداست.» این سخنان امام خمینی (ره) در واقع اولین حمایت رسمی ایشان از نیروهای ارتش بود.

آیت‌الله طالقانی نیز در رژه‌ای که ارتش برای ابراز همبستگی با انقلاب‌اسلامی و نمایاندن وحدت و یکپارچگی ارتش با مردم در خیابان‌های تهران در روز 28 اسفند انجام گرفت، از ارتشی‌ها که با درک موقعیت انقلاب اسلامی و به نشانه ابراز همبستگی به تظاهرات پرشوری پرداختند، تشکر کرد.

اگرچه موافقان ارتش نیز زیاد بودند و دولت موقت هم از بقای آن حمایت می کرد اما بازرگان و تیمش شروع به ایجاد تغییراتی در ارتش کردند و مثلا تعداد سربازان را کاهش و مدت زمان خدمت اجباری را به یک سال رساندند. این اتفاقات باعث آسیب دیدن ارتش شد.

پیامی تاریخی که ارتش را برای ایران حفظ کرد

در چنین شرایطی ارتش ملی ایران شروع به کار کرد. سپهبد قرنی اولین فرمانده کل ارتش بعد از انقلاب بود. او در حالی در اولین روزهای انقلاب وارد محل کارش شد که هیچ سربازی داخل قرارگاه نبود و او فقط ۵۰ نیروی مسلح داوطلب در اختیار داشت.

در روزهای نخست انقلاب اسلامی بیشتر سربازان از ستادهای فرماندهی گریخته بودند. پادگان ها خالی بود و دولت موقت نیز همکاری زیادی با قرنی نداشت. گروه های سیاسی مختلفی مسلح شده و همزمان با کمیته های انقلاب درگیر بودند و ارتش عملا قدرت خود را از دست داده بود.

در این شرایط، قرنی در نامه ای استعفای خود را در روزهای اول فروردین ۱۳۵۸ به امام خمینی (ره) تقدیم کرد. او چندی بعد توسط گروهک فرقان ترور شد.

در این شرایط فرماندهان وقت ارتش جمهوری اسلامی ایران تلاش کردند با درخواست وقت ملاقات از امام خمینی(ره) برای بیرون رفتن از این وضعیت چاره اندیشی کنند و از امام (ره) بخواهند ایشان فرماندهی خود بر کل نیرو‌های مسلح را مجدداً اعلام نمایند تا با استفاده از این حکم حکومتی قوام و انضباط بر ارتش برگردد.

بعد از این دیدار، بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران طی پیامی، با قاطعیت هرچه تمام‌­تر، ضرورت حفظ ارتش را اعلام و در جهت انسجام، یکپارچگی و وحدت ارتش، فرمان تاریخی و مهمی را صادر فرمودند:

بسم الله الرحمن الرحیم‌

ملت شریف و مبارز ایران- وفقهم الله تعالی‌

با اهدای سلام و سپاس از مجاهدات خستگی ناپذیر شما ملت شجاع که اهداف مقدس اسلام را تا آستانه پیروزی رساندید و دست خیانتگران داخلی و خارجی را با خواست خدای بزرگ قطع کردید، لازم است به تذکرات زیر توجه نمایید:

۱- روز ۲۹ فروردین روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با سازوبرگ به رژه بپردازند و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی و ملت بزرگ ایران و حضور خود را برای فداکاری در راه استقلال و حفظ مرز‌های کشور اعلام نمایند.

۲- ملت ایران موظفند از ارتش اسلامی استقبال کنند و احترام برادرانه از آنان نمایند. اکنون ارتش در خدمت ملت و اسلام است و ارتش اسلامی است، و ملت شریف لازم است آن را به این سِمت رسماً بشناسند و پشتیبانی خود را از آن اعلام نمایند. اکنون مخالفت با ارتش اسلامی که حافظ استقلال و نگهبان مرز‌های آن است جایز نیست. ما و شما و ارتش، برادرانه باید برای حفظ و امنیت کشورمان کوشش کنیم و به شرارت اشرار و اختلال مفسدین خاتمه دهیم.

۳- افراد ارتش موظفند در داخل ارتش حفظ نظم و سلسله مراتب و ضوابط را بکنند. توجه ننمودن به این مسائل موجب ضعف ارتش اسلامی می‌شود و نظام را از هم می‌پاشد. سربازان و درجه داران و افسران موظفند سلسله مراتب را حفظ و مراعات کنند؛ چنانچه روسای فوق موظفند با ارتش به طور محبت و برادری رفتار نمایند و از دیکتاتوری که در رژیم طاغوت بود اجتناب نمایند. ارتش اسلامی باید با حفظ سلسله مراتب و نظام صحیح اسلامی و اطاعت کامل زیردست از ما فوق و رعایت کامل ما فوق از زیردست، اداره شود. تخلف از این امر ضد انقلاب است و مورد مواخذه خواهد بود.

۴- افراد خارج از ارتش حق ندارند در امر ارتش دخالت کنند و ارتشی را در داخل ارتش یا خارج بدون مجوز دستگیر کنند. اگر شکایتی دارند یا اطلاع از مجرمیت کسی دارند، روی موازین شرعی و قانونی رسیدگی خواهد شد. دخالت بیجا در داخل ارتش موجب ضعف آنان می‌شود و مخالف انقلاب اسلامی است.

۵- این قشر از ارتش که در خدمت اسلام و ملت هستند و وفاداری خود را از جمهوری اسلامی اعلام نمودند، اگر خدای نخواسته در رژیم طاغوتی خلاف و گناه صغیره کرده‌اند، با برگشت به سوی خدای تعالی و جمهوری اسلامی مورد عفو خداوند رحمان و عفو ملت شریفند، و این جانب نیز آنان را عفو کردم. امید است آنان با دلگرمی و اعتماد به خدا و ملت شریف به خدمت خود صادقانه ادامه دهند و با قدرت در پادگان‌های خود مستقر شوند. از خداوند تعالی عظمت اسلام و مسلمین و هدایت جوانان فریب‌خورده‌ای را که می‌خواهند در صفوف مسلمان‌ها تفرقه بیندازند خواستارم، و هوشیاری ملت را در مقابل توطئه‌های غیر اسلامی امیدوار.

والسلام علیکم و رحمه الله.

روح الله الموسوی الخمینی -۲۶ فروردین ۱۳۵۸

بعد از این پیام تاریخی ۲۹ فروردین به عنوان روز ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام شد و ارتشی ها هر ساله در این روز رژه رفته و از دستاوردهای تسلیحاتی و نظامی خود رونمایی می‌کنند.