خنجر عربستان از پشت؛ میدان گازی آرش از دست رفت

خبر فوری نوشت: در حالیکه شرایط سیاسی ایران و عربستان رو به بهبود گذاشته و از مشکلات دیپلماتیک دوجانبه کاسته شده است، وزارت خارجه عربستان طی بیانیه‌ای مدعی شد مالکیت منابع طبیعی در منطقه دریایی تقسیم‌شده و میدان الدره (آرش) به‌طور کامل در مالکیت مشترک میان پادشاهی عربی سعودی و کشور کویت است و ایران هیچ سهمی از آن ندارد.

پیشتر وزیر نفت کویت هم در اظهاراتی مدعی شده بود که میدان گازی آرش برای کشورش و عربستان است و ایران باید ابتدا به ترسیم مرزهای دریایی پایبند باشد.

میدان گازی آرش یا الدره در سال ۱۹۶۲ در میانه خلیج فارس کشف شد. با این حال، مشکلات مختلف سیاسی مانع از این شد که ایران بتواند از آن بهره برداری کند. این در حالی است که نزدیک به ۴۰درصد محدوده میدان گازی آرش در آب‌های ایران قرار دارد.

در سال ۲۰۰۱ پس از آنکه ایران عملیات اکتشاف در میدان آرش را آغاز کرد کویت بلافاصله ایران را به شکایت در مجامع بین‌المللی تهدید کرد. پس از سفر امیر کویت به تهران در دوره محمد خاتمی، ایران فعالیت‌های اکتشافی را متوقف و از سکوی ساخته شده برای این میدان در میدان‌های دیگر استفاده کرد. بعد از این اتفاق، کویت و عربستان در عمل میدان گازی آرش را از آن خود کردند و مشکلات بین المللی و تحریم ها هم اجازه ندادند که ایران حق خود را پس بگیرد.

میادین نفتی و گازی مشترکی که در حال از دست رفتن هستند

ایران میادین مشترک نفتی و گازی فراوانی با همسایگان جنوبی و شمالی خود دارد اما مشکلات سیاسی و تحریم ها مانع از بهره برداری مناسب تهران از این میادین شده است. ایران در شمال و جنوب، بیش از ۲۸ میدان مشترک با همسایگان دارد. در اغلب این میادین مشکلاتی با همسایگان در خصوص میزان بهره برداری و سطح دسترسی داشته و دارد که حل این مسائل نیاز به مذاکرات مستمر داشته‌است، اما به علت فقدان دیپلماسی قوی، در این میادین ایران کمترین سهم را داشته است.

ایران با کشور‌های همسایه خود از جمله عراق، عربستان، قطر، کویت، امارات متحده عربی، عمان، بحرین و ترکمنستان میدان مشترک نفت و گاز دارد که تقریبا در همه آن‌ها از بقیه همسایه‌ها عقب تر مانده است.

رییس هیأت مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران در مصاحبه ای که چندی پیش با روزنامه ابتکار داشت، در این رابطه گفت: عربستان به میدان آرش ورود کرده، ما هم ساکت نشسته‌ایم، به طوری که به نظر می‌رسد میادین مشترک را به همسایگان واگذار کرده‌ایم.

خادمی در ادامه نیز افزود: از سوی دیگر ما میادین مختلفی از جمله فرزاد B و A، آرش و فروزان را با عربستان مشترک هستیم. این کشور به طور جدی توسعه داده و برداشت داشته است، اما با وجودی که اولین چاه‌های اکتشافی را هم ما حفر کردیم امروز عربستان برداشت بیشتری دارد و ما کاری نکرده‌ایم، مثلا در فرزاد A‌، عربستان برداشت با برنامه‌ای را پیش می‌برد و ایران کاری نکرده، در فرزاد B ما یک دکل حفاری مستقر کرده بودیم، اما اکنون این دکل بیکار شده و به پهنه سرزمینی برگشته است. عربستان تعداد بسیار زیادی دکل دریایی در این منطقه مستقر کرده است، در گذشته چند دستگاه دکل شرکت آبان در ایران کار می‌کرد، اما متوقف شد، اکنون عربستان اکثر دستگاه‌های دریایی شرکت آبان را خریداری کرده و در میادین مشترک با ما مستقر کرده و تقریبا در حال تخلیه میادین است.

تحریم ها و آسیب های نفتی و گازی وسیع آنها

بسیاری از تحلیلگران معتقدند عقب ماندگی ایران در زمینه بهره برداری از نفت و گاز به تحریم های نفتی و گازی مختلف کشور گره خورده است. نرسی قربان در یادداشتی که برای روزنامه اقتصادی تعادل نوشت، ضمن تشریح این مساله تاکید کرد: زمانی که به حوزه‌های انرژی کشور نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم، تاثیر تحریم‌ها فقط در این حوزه، صدها میلیارد دلار سالانه است. در زمان تحریم‌ها ممکن است، برخی شرکت‌های کوچک صاحب تکنولوژی وجود داشته باشند که حاضر به فعالیت با ایران باشند. اما اگر این شرکت‌ها به هر دلیلی حاضر به همکاری با ایران نباشند دیگر راهی جز برداشتن تحریم‌ها باقی نمی‌ماند. این تحریم‌ها هم تحریم‌های امریکایی است و هم تحریم‌های بین‌المللی است. اگر شرکت‌های بزرگ از همکاری با ایران هراس دارند، به دلیل نفوذ امریکاست.

قربان در ادامه یادداشت خود به شرکت های نفتی که به مفاد قرارداد خود عمل نکرده و به علت تحریم ها ایران را ترک کردند، اشاره داشته و می نویسد: حتما در خاطر مخاطبان هست که شرکت بین‌المللی شل پس از تحریم‌ها به ایران آمد و قصد داشت، روند تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی را در ایران ایجاد کند. ابتدا صحبت از تولید 70هزار بشکه در روز بود که نهایتا شِل پس از 4سال مذاکره منصرف شد و این کار را در قطر انجام داد. تنها در همین حوزه شل 20میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در قطر کرد. قطر در حال حاضر بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی را دارد. این موقعیت می‌بایست برای ایران ایجاد شود که به دلیل سوءمدیریت‌ها، حساسیت‌های بیجا و تنگ نظری‌ها از میان رفت. اساسا قرار بود این سرمایه‌گذاری‌ها در ایران انجام شود. اگر این پروژه صورت می‌گرفت، فرآورده‌های نفتی ایران بدون سولفور می‌شدند و تاثیر آن در آلودگی هوا و محیط زیست هم هویدا می‌شد.این گزاره‌ها بخش کوچکی از تاثیراتی است که تحریم‌ها در حوزه اقتصادی به جای گذاشته است.

مروری بر میادین مشترک ایران و همسایگان در حوزه خلیج فارس

کشورمان با همسایگان جنوبی خود میادین مشترک فراوانی دارد. ایران با عراق پنج  میدان نفتی مشترک دارد، با عربستان چهار میدان نفتی، با امارات چهار میدان، در طول مرز مشترک آبی ایران و قطر هم میدان نفتی رشادت قرار دارد، همچنین لایه نفتی میدان پارس جنوبی که مهم‌ترین میدان مشترک ایران است هم بین ایران و قطر مشترک است.

در زیر به مهم ترین این میدان ها اشاره می شود:

عراق: میدان نفت‌شهر، میدان دهلران، میدان پایدار غرب، میدان نفتی آذر، میدان نفتی آزادگان و میدان نفتی یادآوران.

عربستان: میدان نفتی اسفندیار، فروزان، فرزاد A (فارس ۱) و فرزاد B (فارس ۲).

قطر: میدان نفتی رشادت، لایه نفتی میدان پارس جنوبی.

کویت: میدان نفتی و گازی آرش.

امارات: میدان نفتی فرزام، میدان نفتی نصرت، میدان نفتی مبارک و میدان نفتی سلمان.

عمان: میدان نفتی هنگام.

دیپلماسی اقتصادی؛ راه حل نجات اقتصاد کشور

میادین مشترک بالا نشان می دهند که احتمالا ایران در آینده مشکلات دیپلماتیک زیادی با کشورهای منطقه پیدا خواهد کرد. همانطور که بارها سران کشور تاکید کرده اند، یکی از وظایف وزارت امور خارجه تقویت دیپلماسی اقتصادی است. این در حالی است که میادین مشترک نفت و گاز به عنوان یکی از مهم ترین منابع اقتصادی کشور در حال از دست رفتن هستند و بدون فعالیت دیپلماتیک نمی توان به آنها دست یافت‌.

لازم است در حال حاضر که روابط دیپلماتیک ایران و عربستان بهبود یافته، در زمینه میادین مشترک نیز اتفاقات مثبتی بیفتد در غیر این صورت، بهبود روابط سیاسی با عربستان دور از منافع اقتصادی بوده و سودده نخواهد بود.